ასტრონომია - კოსმოსი

სამყაროში ყველაფერს აქვს დასასრული და მრავალწლიანი მათემატიკური თუ ასტრონომიული გამოთვლების თანახმად, გამონაკლისი არც ჩვენი მზეა. უზარმაზარი ვარსკვლავი, რომლის გარშემოც დედამიწა და მისი მეზობელი პლანეტები მოძრაობენ, შორეულ მომავალში “ჩაქრება” და კოსმოსის ამ უმცირეს ნაწილს, რომელიც ჩვენთვის ასეთი ძვირფასია, უსიცოცხლო, ბნელ ადგილად აქცევს.

როგორც მიხვდით, აღნიშნული მოვლენა გარდაუვალია, ამიტომ ისღა დაგვრჩენია, გავიგოთ, როდის მოხდება ეს.

მზე და მასთან ერთად ჩვენი სისტემა 4.6 მილიარდი წლის წინ წარმოიქმნა. ის მთავარი მიმდევრობის მნათობთა კატეგორიას მიეკუთვნება, მაგრამ მისი სიცოცხლის ეს ეტაპი დიდხანს არ გაგრძელდება. ობიექტის ცენტრში მიმდინარე წყალბადის თერმობირთვული რეაქცია დიდძალი ენერგიის გამოყოფას უზრუნველყოფს, რომელიც საკმარის წნევას ქმნის, რათა ვარსკვლავი კოლაფსისგან დაიცვას. თუმცა, ამ ქიმიური ელემენტის ამოწურვის შემდეგ, დაახლოებით 5 მილიარდ წელში, ყველაფერი შეიცვლება.

მზე წითელ ჯუჯად გადაიქცევა. მისი ბირთვი შეიკუმშება და არასტაბილური გახდება, გარეთა ფენა კი გაფართოვდება, რაც 1 მილიარდ წელს გასტანს. შედეგად, პლაზმაში მოექცევა, როგორც მერკური, ასევე, ვენერა.

მისგან მომავალი დამუხტული ნაწილაკები დედამიწის მაგნიტურ ველსა და ატმოსფეროს გაანადგურებენ. ამ დროს აქ სიცოცხლე, დიდი ალბათობით, აღარ იარსებებს. მნათობის მომატებული სიკაშკაშის გამო, ჩვენს პლანეტაზე ყველა ოკეანე 1-1.5 მილიარდ წელში აორთქლდება, ცოტა ხანში კი ციური სხეულის მყარი მატერიაც შთაინთქმება.

ამის შემდეგ მზე ჰელიუმის ჟანგბადთან და ნახშირბადთან შერევას დაიწყებს მანამ, სანამ მისი ბირთვი საბოლოოდ კოლაფსირდება, რაც პლანეტური ნისლეულის ფორმირებას განაპირობებს. ეს უკანასკნელი მხოლოდ 10 000 წელი იქნება ხილული.

მზე სიმკვრივით გამორჩეული, მცირე ზომის თეთრი ჯუჯის სახით შენარჩუნდება, რომელიც მომდევნო ტრილიონობით წლის განმავლობაში ნელ-ნელა გაცივდება და იქცევა ობიექტად, რომელიც აღარ გაანათებს.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

1936 წელს ალბერტ აინშტაინმა გამოაქვეყნა ის, რაც მან აღწერა, როგორც “მცირე კალკულაცია”. აინშტაინმა აჩვენა, თუ როგორ შეიძლება მზე ერთ დღეს გიგანტურ ტელესკოპად გამოიყენონ. შეიძლება წარმოუდგენლად ჟღერდეს, მაგრამ ეს კონცეფცია საკმაოდ რეალურია. და, აი, ახლა NASA ამ ყველაფერზე სერიოზულად ფიქრობს.

“ცოტა ხნის წინ რ.ვ. მანდლი მესტუმრა და მთხოვა გამომექვეყნებინა მცირე გაანგარიშების შედეგები, რომელიც მისი თხოვნით გავაკეთე. ეს მის სურვილს შეესაბამება”, — წერდა აინშტაინი ჟურნალ Science-ში.

როგორც აინშტაინის ფარდობითობის ზოგადი თეორია გვეუბნება, გიგანტური ობიექტები სივრცე-დროს ამრუდებენ. ეს სინათლეზეც მოქმედებს. ამ შესაძლებლობის გამოყენებით უკვე არსებული ტელესკოპების დაკვირვების დიაპაზონის მნიშვნელოვნად გაფართოება შეგვიძლია.

აინშტაინმა გააცნობიერა, რომ ჩვენს მზის სისტემაშიც არის რეგიონი, სადაც მზის უკნიდან, კონკრეტული ობიექტებიდან მომავალი სინათლე მრუდდება ვარსკვლავის გრავიტაციით.

რეგიონი, სადაც ეს ეფექტი ხდება, მზისგან დაახლოებით 550 ასტრონომიული ერთეულითაა (AU) დაშორებული. განათავსეთ ტელესკოპი ამ რეგიონში და ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ იგი ეგზოპლანეტების ზედაპირების შესასწავლადაც.

“ასეთ დროს მზის გრავიტაციული ველი მოქმედებს როგორც სფერული ლინზა, რათა გაადიდოს რადიაციის ინტენსივობა”, — თქვა იდეის ერთ-ერთმა თანაავტორმა, ფონ რასელ ეშლემანმა.

ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ გრავიტაციული ლინზირება წარმოუდგენლად შორეული ობიექტების დასანახად, მაგრამ ასეთ დროს შეზღუდული ვართ ამ ობიექტების მდებარეობითა და მათ უკან მყოფი ობიექტების არსებობით. კოსმოსური ხომალდის გამოყენებით შეგვიძლია ტელესკოპი მზის მოპირდაპირე მხარეს განვათავსოთ. ეს ნიშნავს, რომ საჭიროების შემთხვევაში ობიექტსა და ტელესკოპს შორის შუაში მზეს მოვაქცევთ.

NASA-ს მეცნიერების თქმით, ეს ჩვენს შესაძლებლობებს საოცრად გაზრდის. მაგალითად, 6 თვის პერიოდში ეგზოპლანეტის სურათის ისეთი გარჩევადობით გენერირება შეგვეძლება, რომ მისი ზედაპირის პირდაპირი შესწავლა მოხდება.  ამის გაკეთება მარტივი არ იქნება, მაგრამ როგორც ჩანს NASA ამაზე უკვე სერიოზულად ფიქრობს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ამერიკის შეერთებული შტატების თავდაცვის დეპარტამენტის სპიკერმა, პატრიკ რაიდერმა, გამოთქვა ეჭვი, რომ შესაძლოა, რუსეთის მიერ ახლახან ორბიტაზე გაშვებული ხელოვნური თანამგზავრი კოსმოსური იარაღი იყოს. მან განაცხადა, რომ ამ აპარატის მიერ სხვა სატელიტებზე შეტევის რისკი არსებობს.

ასევე, საინტერესოა ისიც, რომ პენტაგონის წარმომადგენლის ინფორმაციით, ეს ზონდი ორბიტის იმავე რეგიონში მოძრაობს, რომელშიც თავად აშშ-ის სამთავრობო თანამგზავრი.

“რა თქმა უნდა, მისთვის თვალის მიდევნებას განვაგრძობთ. შეიძლება ითქვას, რომ გვაქვს ვალდებულება, კოსმოსური სივრცის დასაცავად მზად ვიყოთ…

განვაგრძობთ კოსმოსში ჩვენი ინტერესების დაცვის დაბალანსებასაც, რათა სტაბილური და მდგრადი კოსმოსური გარემო შევინარჩუნოთ”, — აცხადებს პატრიკ რაიდერი.

მიმდინარე წელს აშშ-მა განაცხადა, რომ შესაძლოა, რუსეთი ორბიტაზე ბირთვული იარაღის გაგზავნას გეგმავდეს. იქ მსგავსი ტექნოლოგიის გამოყენება არამხოლოდ სერიოზულ საფრთხესთანაა დაკავშირებული, არამედ ეწინააღმდეგება 1967 წლის კონვენციასაც, რომლის თანახმადაც, კოსმოსში მასობრივი განადგურების იარაღის გაშვება აკრძალულია.

აღსანიშნავია, რომ აპრილში რუსეთი ერთადერთი ქვეყანა აღმოჩნდა, რომელმაც კოსმოსში ბირთვული იარაღის გატანის აკრძალვის შესახებ გაეროს რეზოლუციას მხარი არ დაუჭირა. ოკუპანტი ქვეყნის წარმომადგენლები სერიოზულად არ აღიქვამენ აშშ-ის უკანასკნელ ეჭვებსაც.

“არ ვფიქრობ, რომ ვაშინგტონიდან გაჟონილ ნებისმიერ ინფორმაციას უნდა გამოვეხმაუროთ. რუსული კოსმოსური პროგრამა გეგმის მიხედვით ვითარდება. სხვადასხვა დანიშნულების აპარატების გაშვებაში, მათ შორის ისეთის, რომელიც ჩვენს თავდაცვას გააძლიერებს, ახალი არაფერია”, — ამბობს რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილე, სერგეი რიაბკოვი.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეცნიერებმა დაადგინეს, რამდენად სწრაფად ბრუნავს ჩვენგან დაახლოებით 1 მილიარდი სინათლის წლით დაშორებული შავი ხვრელი საკუთარი წარმოსახვითი ღერძის გარშემო. ამის საშუალება მათ ობიექტის ირგვლივ არსებული და მასში ჩამდინარე მატერიის — აკრეციული დისკოს — ერთგვარ რხევაზე დაკვირვებამ მისცა.

აღმოჩნდა, რომ ამ შავი ხვრელის ბრუნვის სისწრაფე სინათლის სიჩქარის, 299 792 458 მ/წმ-ის, 25%-ზე ნაკლებია. ფაქტი, რომ ასტრონომებმა ეს გამოთვალეს, წინ გადადგმული მნიშვნელოვანი ნაბიჯია, რადგან იმავე მეთოდით სხვა ასეთი ობიექტების შესწავლა და მათ ევოლუციაზე მეტის გაგებაა შესაძლებელი.

შავი ხვრელები მილიონობით და ზოგჯერ მილიარდობით მზის მასისაა. ისინი გალაქტიკების ცენტრში გვხვდება და მათ გრავიტაციულ შეკავშირებასაც განაპირობებს. ზოგიერთ შავ ხვრელს განსაკუთრებულად კაშკაშა ნათება ახასიათებს, რომელსაც სწორედ აკრეციულ დისკოში მიმდინარე პროცესები გამოყოფს.

2020 წელს მეცნიერებმა დააფიქსირეს, რომ გასაოცარი ელვარება შეიძინა შავმა ხვრელმა, რომელიც მანამდე აქტიური არ იყო. ტელესკოპების მონაცემებით ივარაუდეს, რომ ამის მიზეზი მის მიერ ახლომდებარე ვარსკვლავის განადგურება უნდა გამხდარიყო.

კერძოდ, როდესაც მნათობი დანაწევრდა, მან ცხელი დისკო წარმოქმნა, რომელიც შავი ხვრელის ბრუნვის ღერძის მიმართ პროპორციულად არ განლაგდა. ეს რხევას, იგივე პრეცესიას, დაედო საფუძვლად, როგორც, მაგალითად, ძირს დავარდნილი მონეტა ბზრიალებს ხოლმე.

იქიდან გამომდინარე, რომ ბრუნვა და რხევა ერთმანეთთანაა დაკავშირებული, სპეციალისტებმა ივარაუდეს, რომ მეორის მეშვეობით პირველის შესწავლაა შესაძლებელი. ამისთვის ზემოხსენებულ პროცესს ტელესკოპებით დროულად, დიდი ხნის განმავლობაში და უწყვეტად უნდა დაჰკვირვებოდნენ.

ამან ცხადყო, რომ ზემოხსენებული შავი ხვრელის შემცველი გალაქტიკა გარკვეული პერიოდი დაახლოებით ყოველ 15 დღეში ერთხელ რენტგენულ ტალღებს ასხივებდა, რაც შემდეგ შეწყდა. ეს ასტრონომებმა პრეცესიასთან დააკავშირეს და აღნიშნულ მონაცემებს შავი ხვრელის სავარაუდო მასა დაუმატეს, რომელიც მზისას 2.5 მილიონჯერ აჭარბებს. შედეგად, ობიექტის ბრუნვის სიჩქარის გამოთვლა გახდა შესაძლებელი.

ახალი ნაშრომი გამოცემაში Nature გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეცნიერებმა თავის ვარსკვლავთან შედარებით წარმოუდგენლად დიდი პლანეტა აღმოაჩინეს. პლანეტა იმდენად დიდია, რომ ის უბრალოდ არ უნდა არსებობდეს.

ჟურნალ Science-ში გამოქვეყნებულ ახალ კვლევაში, პენსილვანიის შტატის მკვლევრებმა აღწერეს უზარმაზარი პლანეტა, რომელიც დედამიწის მასას 13-ჯერ აღემატება. რაც ყველაზე საინტერესოა, ის საკმაოდ პატარა ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს. გიგანტური პლანეტის მასპინძელი ვარსკვლავი ჩვენს მზეზე მასით 9-ჯერ ნაკლებია.

როგორც კვლევაშია აღნიშნული, ეს აღმოჩენა განსაკუთრებულია, რადგან პლანეტასა და ჯუჯა ვარსკვლავს შორის ასეთი თანაფარდობა აქამდე წარმოუდგენელი იყო. ეს თანაფარდობა დედამიწისა და მზის თანაფარდობას 100-ჯერ აღემატება. მეცნიერებს არ ეგონათ, რომ ასეთი რამ შესაძლებელი იყო.

ვარსკვლავის ჩამოყალიბებას გაზისა და მტვრის დიდი ღრუბლები სჭირდება. ვარსკვლავის დაბადების შემდეგ, დარჩენილი მასალა დისკებად ფორმირდება და საბოლოოდ პლანეტად ყალიბდება. პლანეტა-ვარსკვლავის ეს წყვილი უნიკალურია, რადგან მტვრის დისკი ასეთი დიდი პლანეტის ჩამოსაყალიბებლად საკმარისი არ უნდა ყოფილიყო.

“დაბალმასიანი ვარსკვლავის გარშემო წარმომქმნელი დისკი ასეთი მასიური პლანეტის შესაქმნელად საკმარისი ვერ იქნებოდა. თუმცა, ფაქტია, ეს პლანეტა იქ არის და ახლა ჩვენ პლანეტების წარმოქმნის თეორიას უნდა გადავხედოთ”, — თქვა სუვრათ მაჰადევანმა, პენის ასტრონომიისა და ასტროფიზიკის პროფესორმა.

მკვლევრების თქმით, ამ ახალი პლანეტის აღმოჩენა უამრავ შეკითხვას აჩენს, რაც თავის მხრივ ასტრონომიის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია. იმისთვის, რომ მივიღოთ პასუხები უნდა ვიცოდეთ თუ როგორ დავსვათ შეკითხვები.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ახლომდებარე ვარსკვლავი წელს შთამბეჭდავი სანახაობისთვის ემზადება. შესაძლოა, ის ჩრდილოეთის პოლარულ ვარსკვლავზე უფრო კაშკაშადაც კი გამოჩნდეს.

ეს ვარსკვლავი ჩვენგან დაახლოებით 3000 სინათლის წლის მანძილზე მდებარეობს და უახლოეს თვეებში ე. წ. ნოვად აფეთქდება.

NASA-ს განცხადებით, ასეთ მოვლენას ადამიანი ცხოვრებაში მხოლოდ ერთხელ შეიძლება შეესწროს და ის შეიძლება იმდენად მასშტაბური იყოს, რომ შეუიარაღებელი თვალითაც კი გამოჩნდეს. მოვლენა დაახლოებით ერთი კვირის განმავლობაში იქნება ხილვადი.

საქმე ეხება ნოვას, რომელსაც ჩრდილოეთის გვირგვინის T-ს (T Coronae Borealis) უწოდებენ. ასეთი კოსმოსური აფეთქება ხდება მაშინ, როდესაც ციცქნა თეთრი ჯუჯა ვარსკვლავი, ანუ მკვდარი ვარსკვლავის ბირთვი გიგანტური წითელი ვარსკვლავის გარშემო მოძრაობს.

თანდათანობით, თეთრი ჯუჯა გიგანტურ წითელ ვარსკვლავს წყალბადით მდიდარ მატერიას ჰპარავს და თავად ისრუტავს. შედეგად, ის ზომაში იზრდება და ცხელდება იქამდე, ვიდრე საბოლოო წერტილს მიაღწევს — როცა მთელი დაგროვებული ენერგია უზარმაზარი კოსმოსური აფეთქებით გამოთავისუფლდება. ამ მოვლენას ნოვას უწოდებენ (ამ მოვლენის აღსანიშნავად, ქართულში „ნოვას“ ნაცვლად დამკვიდრებულია „ახალი ვარსკვლავი“, რაც სრულიად გაუგებარი და დამაბნეველი ტერმინია. ამიტომ, ჩვენს სტატიებში ვიყენებთ საერთაშორისოდ აღიარებულ ლათინურ ტერმინს „ნოვა“

„შთამბეჭდავი კატაკლიზმი იქნება. ნოვა არსებითად წყალბადის ბომბია“, — ამბობს ლუიზიანის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსი ბრედლი შაფერი.

თუმცა, საშიში არაფერია. ჩრდილოეთის გვირგვინის T ჩვენგან იმდენად შორსაა, რომ მისი ენერგია დედამიწას ვერაფერს უზამს.

წარსულში, ადამიანებს ნოვა ბევრჯერ უნახავთ. ასტრონომებმა პირველად ისინი 1800-იანი წლების ბოლოს გამოავლინეს. ასეთი აფეთქებები დაახლოებით 80 წელიწადში ერთხელ ხდება.

აფეთქება, რომელსაც ახლა ველოდებით, სინამდვილეში ათასობით წლის წინ მოხდა, მაგრამ დედამიწამდე მისი სინათლე მხოლოდ ახლაღა მოაღწევს.

ჩრდილოეთის გვირგვინის T ჩვენგან ბოლოს 1946 წელს ჩანდა, ახლა მის აფეთქებას ვნახავთ, შემდეგ კი 2100-იანი წლების დასაწყისამდე აღარ გამოჩნდება.

როგორ დავინახოთ

იმისათვის, რათა ეს ნოვა არ გამოგრჩეთ, თვალი ადევნეთ სიახლეებს NASA-სგან მის X-ის არხზე @NASAUniverse.

პირველ რიგში, საჭიროა მივაგნოთ ჰერკულესის თანავარსკვლავედს, რომელიც ორ კაშკაშა ვარსკვლავს — ვეგასა და არქტურს შორის არის მოქცეული. იქვე შენიშნავთ ოთხი ხილული ვარსკვლავისგან წარმოქმნილ თაღს, რომელსაც ჩრდილოეთის გვირგვინის თანავარსკვლავედი (Coronae Borealis) ეწოდება. სწორედ ამ თანავარსკვლავედში შენიშნავთ ნოვას აფეთქებას.

როდესაც NASA მოახლოებული აფეთქების ზუსტ დროს დაწერს, შეამოწმეთ ამინდი და მთვარის კალენდარი. რა თქმა უნდა, დანახვის მეტი შანსი გაქვთ უმთვარო და უღრუბლო ღამეში.

საუკეთესო ვარიანტია, მოშორდეთ ქალაქის სინათლეს და სადმე ქალაქგარეთ იპოვოთ მინდორი, სადაც წამოწვებით და ცაში ცქერას დაიწყებთ.

თანავარსკვლავედების საპოვნელად, აუცილებლად გამოიყენეთ ვარსკვლავების რუკის რომელიმე აპლიკაცია (მაგალითად, Sky Map). არ დაგავიწყდეთ კიდევ ერთი დეტალი — იმისათვის, რათა თვალი ღამის წყვდიადს სრულად მოერგოს, დაახლოებით 30 წუთი დაგჭირდებათ.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”