უცნაურმა პლანეტამ, რომელიც 245 სინათლის წლით შორს იმყოფება, შესაძლოა, ე. წ. პლანეტარული საიდუმლოება გაამჟღავნოს… TOI-733b-ის ეგზოპლანეტა დედამიწის რადიუსზე ორჯერ ნაკლებია და 4.9-დღიანი პერიოდით მზეზე ცოტათი პატარა ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს. სიმკვრივის გაზომვებმა კი აჩვენა, რომ მან ან ატმოსფერო დაკარგა, ან იგი ოკეანით დაფარული წყლის სამყარო უნდა ყოფილიყო. ეს ყველაფერი კი იმიტომაა საინტერესო, რომ მეცნიერებს შეიძლება ეგზოპლანეტების ჩანაწერში იმ კითხვაზე პასუხის გაცემაში დაეხმაროს, თუ რატომ არის ასე ცოტა პლანეტა 1.5-2 დედამიწის რადიუსს შორის.
მართალია, ეგზოპლანეტების აღმოსაჩენად ძირითადად 2 მეთოდს ვიყენებთ, რაც ტრანზიტებსა და რადიალურ სიჩქარეს მოიცავს, მაგრამ ზოგიერთი ეგზოპლანეტა ადამიანების ტექნოლოგიების მიღმა რჩება. ამის მაგალითი მცირე რადიუსის მქონე პლანეტებია, ძალიან ცოტა ეგზოპლანეტა თუ მიეკუთვნება სუპერ დედამიწისა (1.5-მდე დედამიწის რადიუსით) და მინი ნეპტუნის კატეგორიას (დაახლოებით დედამიწის 2 რადიუსით).
არც ის არის ნათელი, თუ რა იწვევს ამას, ვარსკვლავი კარგავს მასას თუ შიდა პროცესია, რომლის დროსაც ეგზოპლანეტის ბირთვიდან სითბო თავისუფლდება… თუმცა ამ ეგზოპლანეტებს საიდუმლოს გამჟღავნებაც შეუძლია. კვლევის პროცესში მეცნიერებმა TESS-ის ტელესკოპისა და HARPS-ის სპექტოგრაფის მონაცემები ჩართეს.
მართალია, ზუსტად არ ვიცით, თუ რისგან დამზადდა TOI-733b, მაგრამ გუნდმა მოდელირებით აჩვენა, რომ თუ ეგზოპლანეტას ოდესმე ნეპტუნის მსგავსი ატმოსფერო ექნებოდა, რომელიც წყალბადისა და ჰელიუმისგან შედგება, მას უკვე უნდა დაეკარგა იგი. თუმცა ამ შემთხვევაში ეგზოპლანეტას იგი უფრო მძიმე ელემენტების ატმოსფეროდ უნდა გარდაექმნა…
ისიც შესაძლებელია, რომ ეს „ოკეანის პლანეტა“ ყოფილიყო — აქაც წყალბადი და ჰელიუმი უნდა დაეკარგა, მაგრამ ატმოსფერო მაინც მდიდარი უნდა ყოფილიყო წყლის ორთქლით, რომელიც მეტად მდგრადია ფოტოაორთქლების პროცესების მიმართ. აქ ეგზოპლანეტას ატმოსფერული მასის დაკარგვასთან არ უნდა ჰქონოდა საქმე…
„ყველა შეფასებით TOI-733b საინტერესო პლანეტა ჩანს და აქვს პოტენციალი იყოს პატარა, მაგრამ ამავდროულად დიდი როლი შეასრულოს ეგზოპლანეტების მეცნიერებაში არსებული თავსატეხის ამოსახსნელად. მიღებული შედეგებითა და ანალიზით, როგორც ჩანს, ჩვენ ზუსტად იმ გზაზე ვდგავართ, რომელიც მთავარ კითხვებზე პასუხის გაცემის საშუალებას მოგვცემს“, — აცხადებენ მეცნიერები.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”
მზის წარმოშობა – მზე, ისევე როგორც ვარსკვლავები, წარმოიქმნა კლასტერებისგან. ეს ვარსკვლავური „ძმები“ წარმოიქნენ მსგავსი აიროვანი ღრუბლებისაგან, ამიტომ მათი ქიმიური შემადგენლობა ერთია. დღესდღეობით დედამიწის 325 სინათლის წელიწადში 100 000 ვარსკვლავი შეისწავლეს, მაგრამ მათგან მხოლოდ ორია რომელიც მზის მსგავსია. რადგან მზე უნიკალურია, შეიძლება იგი მისივე კლასტერიდან გადაადგილდა ან „გამოიქცა“ 4,5 მილიარდი წლის წინათ. შესაფერისი კანდიდატი, რომლიდანაც შესაძლებელია მზე ფორმირებულიყო – ეს არის მორიელის თნავარსკვლავედი – “Messier 67“, რომელიც ისეთივე ქიმიური აგებულების, ტემპერატურის და წლოვანებისაა, როგორიც მზე. თუმცა მექსიკის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მათი შედარებით აღმოაჩინეს, რომ ’’M67’’ არ მუშაობდა. გარდა ამისა ’’M67’’ ვერტიკალური ბობირება 5-ჯერ აღემატება მზისას და მზის წარმოსაქმნელად საჭირო სიჩქარე გამოიწვევდა პლანეტარული დისკის გახლეჩას. სავარაუდოა, რომ მზის კლასტერი აღარ არსებობს, მაგრამ მეცნიერებს იმედი აქვთ, რომ ამაზე პასუხს “Gaia’’ სატელიტი გასცემს, რომელიც წარმოადგენს მილიარდობით ვარკლავის „სახეს“, მასზე 2018 ში უნდა დამთავრდეს მუშაობა და მოპოვებულმა ცნობებმა გალაქტიკის ევოლუციაზე უნდა იქონიოს გავლენა.
ვარსკვლავური ტალღები – ’’The Sloan Digital SkySurvey’’ – პროექტის საფუძველზე აღმოაჩინეს 930000 გალაქტიკა და 120000 კვაზარი. ამ მონაცემების საფუძველზე და საიმედო გამოანგარიშებით, მეცნიერებმა შეამჩნიეს ვარსკვლავების ჯგუფური ვერტიკალური განაწილება, რომლებიც ხშირად ეჯახებოდნენ ერთმანეთს, რის საფუძველზე წარმოიქნებოდა ტალღები. ჯგუფში დაახლოებიტ 300 000 ვარსკვლავია, რომლებიც აიძულებენ გალაქტიკას „ზარივით რეკოს“. საინტერესოა, რა იდუმალება იმალება ამ ვარსკვლავებში? დღეს მეცნიერები მიიჩნევენ რომ ტალღები ესარის ნარჩენები რაღაცის, რაც ჩვენს გალაქტიკაში დღემდეა თუმცა არ ჩანს. არსებობს მეორე მოსაზრება, რომლის მიხედვით ეს ნიმუშები შესაძლოა წარმოადგენდნენ შავი მატერიის ნარჩენებს, რომელმაც 100 წლის წინ ჩაუარა ირმის ნახტომს და გამოიწვია ვარსკვლავების ასეთი მდგომარეობა. ამ ფაქტის ახსნამ შესაძლებელია ჩვენი ისტორიის ახალი კარები გახსნას.
