ასტრონომია - კოსმოსი

მზის ატმოსფეროში იუპიტერის დიამეტრზე დაახლოებით ხუთჯერ დიდი ხვრელი გაჩნდა, საიდანაც მთელ მზის სისტემაში გაიტყორცნა ძლიერი მზის ქარი.

ამ ფენომენს კორონალურ ხვრელს უწოდებენ და ის ამჟამად მზის იმ მხარეს არის, რომელიც დედამიწას არ უყურებს, მაგრამ რამდენიმე დღის წინ, ის პირდაპირ ჩვენკენ იყო მომართული და ნაწილაკების ნაკადს დედამიწის მიმართულებით ისროდა.

ამაში საგანგაშო არაფერია, გამოიწვია მხოლოდ მსუბუქი მზის ქარი, მაგრამ ეს ხვრელი კიდევ ერთი აშკარა ნიშანია იმისა, რომ მზე თავის 11-წლიანი ციკლის მაქსიმუმში შედის.

ბოლო პერიოდში ჩვენი მზე ძლიერ აქტიურია, რაც მოსალოდნელიც იყო.

ჩვენს ვარსკვლავს აქტივობის ციკლები ახასიათებს, რომელშიც მას უჩნდება უფრო მეტად აქტიური ლაქები, მზის ანთებები, კორონალური მასის ამოფრქვევები და კორონალური ხვრელები.

ამ აქტივობები ბოლოს პიკს აღწევს — მზის მაქსიმუმს, რომლის შემდეგაც, ყველაფერი უკან იხევს და მზის მინიმუმისკენ მიემართება; ეს გახლავთ შედარებით მშვიდი პერიოდი, მინიმალური აქტივობებით.

სავარაუდოდ, ამ ციკლს მზის მაგნიტური ციკლები მართავს ან სულ მცირე, რაღაც კავშირი აქვს მასთან; ამ მაგნიტური ციკლების დროს, პოლარულობას იცვლის მზის მაგნიტური ველი — ადგილებს ცვლიან ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსები.

ეს გადანაცვლება მზის მაქსიმუმის დროს მოხდება, რაც სავარაუდოდ 2024 წელს უნდა მოხდეს.

ალბათ უკვე გსმენიათ მზის ლაქების, ანთებებისა და კორონალური მასის ამოფრქვევათა შესახებ. მზის ლაქა არის დროებითი ლაქა მზეზე იმ ადგილას, სადაც მაგნიტური ველი ოდნავ ძლიერდება. ეს კი იწვევს შედარებით ცივი, მუქი „ჭორფლების“ გაჩენას მზის ზედაპირზე.

მზის ლაქები და კორონალური მასის ამოფრქვევები არის ამოფრქვევები, რომლებიც ხშირად მზის ლაქებთან არის დაკავშირებული; ამ დროს, უზარმაზარი ენერგია გამოიყოფა, რისი მიზეზიც მაგნიტური ველის ხაზების გაწყვეტა და ხელახლა შეერთებაა.

ამისგან განსხვავებით, კორონალური ხვრელი დიდი რეგიონია, სადაც მზის მაგნიტური ველი იხსნება. მზის ლაქების მსგავსად, მათი დანახვა შესაძლებელია ოპტიკურ სინათლეში; მაგრამ როცა ულტრაიისფერ ტალღის სიგრძეებს ვუყურებთ, ვხედავთ უზარმაზარ, მუქ ლაქებს, რომლებიც მიმდებარე გარემოზე უფრო ბნელია, რადგან შედარებით ცივია.

იმის გამო, რომ მაგნიტური ველი გახსნილია, ქარს, რომელიც ისედაც მუდმივად უბერავს მზიდან, უფრო ადვილად დაბერვა შეუძლია. შედეგად კი ვიღებთ მზის სისტემაში წამოსულ მზის ნაწილაკთა უფრო მძლავრ ნაკადებს, რომლებიც გზადაგზა პლანეტებსაც შეიძლება გადაეყარონ.

ამჟამინდელი ხვრელი მზის ზუსტად ჩვენგან საპირისპიროდ მოქცეულ მხარესაა და ყველაზე გრძელ ადგილას დაახლოებით 800 000 კმ სიგრძისაა. შედარებისათვის — იუპიტერის დიამეტრი 140 000 კმ-ია, დედამიწის კი 12 742 კმ.

ხვრელი დედამიწის მხარეს 2 დეკემბერს იყო მოქცეული, მისგან წამოსულმა მზის ქარმა კი ჩვენთან 4-5 დეკემბერს მოაღწია.

აშშ-ის ოკეანისა და ატმოსფეროს ადმინისტრაციის (NOAA) მონაცემებით, ამან გამოიწვია G1 – G2 დონის მზის შტორმი. ეს დონე საკმაოდ დაბალია და ჩვენთვის თითქმის შეუმჩნეველი დარჩა.

ამ დროს შემდეგი რამ ხდება — მზის ქარის ნაწილაკები დედამიწის მაგნიტოსფეროს ურტყამს და შემდეგ, მაგნიტური ველის ხაზების გასწვრივ, პოლუსებისკენ მიემართება, საიდანაც ატმოსფეროს ზედა ნაწილში ჩადის. იქ ისინი ატმოსფერულ ნაწილაკებთან ურთიერთქმედებს, რაც პოლარულ ნათებას წარმოქმნის.

დედამიწის იონოსფეროსა და მაგნიტოსფეროში მომატებულმა ნაკადებმა შეიძლება ხელი შეუშალოს ელექტროსისტემას, თანამგზავრების მუშაობას, რადიოკომუნიკაციას და სანავიგაციო სისტემებს. წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

შორეულ გალაქტიკაში, ასტრონომებმა ვარსკვლავის გარშემო მოძრავი მტვრისა და გაზის ნიშნები დააფიქსირეს.

ამაში უჩვეულო არაფერია. ეს ვარსკვლავისა და მისი პლანეტური სისტემის განვითარების სრულიად ნორმალური ეტაპია. აღმოჩენა მხოლოდ იმით არის ზედმეტად განსაკუთრებული, რომ პირველი ასეთი სისტემაა, რომელიც ჩვენი გალაქტიკის მიღმა, სხვა გალაქტიკაში დაინახეს.

წარმონაქმნი მაგელანის დიდ ღრუბელში შენიშნეს, ირმის ნახტომიდან დაახლოებით 179 000 სინათლის წლის მანძილზე მდებარე ჯუჯა თანამგზავრ გალაქტიკაში. მიუხედავად იმისა, რომ საკმაოდ ლოგიკურია, ვივარაუდოთ, რომ ვარსკვლავთა ფორმაციის პროცესი უნივერსალურია, ამ დროისათვის ჯერ არ შეგვიძლია ამ პროცესის დაფიქსირება ირმის ნახტომს მიღმა, სხვა გალაქტიკებში.

„როდესაც ტელესკოპ ALMA-ს მონაცემებში პირველად დავინახე მბრუნავი სტრუქტურის მტკიცებულება, ვერ ვიჯერებდი, რომ პირველი ექსტრაგალაქტიკური აკრეციული დისკო აღმოვაჩინეთ, განსაკუთრებული მომენტი იყო. ცნობილია, რომ ჩვენს გალაქტიკაში დისკოები გადამწყვეტია ვარსკვლავებისა და პლანეტების წარმოსაქმნელად. ამ შემთხვევაში, ჩვენ ისტორიაში პირველად ვხედავთ ამის პირდაპირ მტკიცებულებას სხვა გალაქტიკაში“, — ამბობს დარემის უნივერსიტეტის ასტრონომი ანა მაკლეოდი.

ვარსკვლავები იბადებიან ვარსკვლავთშორის სივრცეში დაკიდებული მოლეკულური გაზისა და მტვრის ღრუბლებში არსებულ მკვრივ შეჯგუფებებში. როდესაც გროვა შეჯგუფება საკმარისად მკვრივდება, საკუთარი გრავიტაციითვე კოლაფსირდება; იწყებს ბრუნვას და მის გარშემო არსებული მატერიის ღრუბლიდან უფრო მეტის შეწოვას. თუმცა, ეს მატერია მხოლოდ პროტოვარსკვლავში როდი ცვივა; ვარსკვლავის ეკვატორის გარშემო დისკოს ფორმას იღებს და ვარსკვლავში უფრო კონტროლირებულად, სტაბილური ნაკადის სახით ჩაედინება, როგორც წყალი სადრენაჟო ჭაში.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მეცნიერებმა თავის ვარსკვლავთან შედარებით წარმოუდგენლად დიდი პლანეტა აღმოაჩინეს. პლანეტა იმდენად დიდია, რომ ის უბრალოდ არ უნდა არსებობდეს.

ჟურნალ Science-ში გამოქვეყნებულ ახალ კვლევაში, პენსილვანიის შტატის მკვლევრებმა აღწერეს უზარმაზარი პლანეტა, რომელიც დედამიწის მასას 13-ჯერ აღემატება. რაც ყველაზე საინტერესოა, ის საკმაოდ პატარა ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს. გიგანტური პლანეტის მასპინძელი ვარსკვლავი ჩვენს მზეზე მასით 9-ჯერ ნაკლებია.

როგორც კვლევაშია აღნიშნული, ეს აღმოჩენა განსაკუთრებულია, რადგან პლანეტასა და ჯუჯა ვარსკვლავს შორის ასეთი თანაფარდობა აქამდე წარმოუდგენელი იყო. ეს თანაფარდობა დედამიწისა და მზის თანაფარდობას 100-ჯერ აღემატება. მეცნიერებს არ ეგონათ, რომ ასეთი რამ შესაძლებელი იყო.

ვარსკვლავის ჩამოყალიბებას გაზისა და მტვრის დიდი ღრუბლები სჭირდება. ვარსკვლავის დაბადების შემდეგ, დარჩენილი მასალა დისკებად ფორმირდება და საბოლოოდ პლანეტად ყალიბდება. პლანეტა-ვარსკვლავის ეს წყვილი უნიკალურია, რადგან მტვრის დისკი ასეთი დიდი პლანეტის ჩამოსაყალიბებლად საკმარისი არ უნდა ყოფილიყო.

“დაბალმასიანი ვარსკვლავის გარშემო წარმომქმნელი დისკი ასეთი მასიური პლანეტის შესაქმნელად საკმარისი ვერ იქნებოდა. თუმცა, ფაქტია, ეს პლანეტა იქ არის და ახლა ჩვენ პლანეტების წარმოქმნის თეორიას უნდა გადავხედოთ”, — თქვა სუვრათ მაჰადევანმა, პენის ასტრონომიისა და ასტროფიზიკის პროფესორმა.

მკვლევრების თქმით, ამ ახალი პლანეტის აღმოჩენა უამრავ შეკითხვას აჩენს, რაც თავის მხრივ ასტრონომიის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია. იმისთვის, რომ მივიღოთ პასუხები უნდა ვიცოდეთ თუ როგორ დავსვათ შეკითხვები.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ირანმა დედამიწის ორბიტაზე “ბიოკაფსულა” წარმატებით გაუშვა, რომელშიც, ქვეყნის კოსმოსური სააგენტოს განცხადებით, ცხოველები იმყოფებოდნენ. ეს ერთგვარი მოსამზადებელი ეტაპია ეკიპაჟიანი მისიისთვის, რომლის განხორციელებასაც სახელმწიფო ამ დეკადის მიწურულს გეგმავს.

ფრენა 6 დეკემბერს შედგა და ხომალდმა ხმელეთიდან 130 კილომეტრ სიმაღლემდე ააღწია. 500 კილოგრამი წონის კაფსულა ორბიტაზე ირანულმა რაკეტა Salman-მა გაიტანა. აპარატში მყოფი ცოცხალი ორგანიზმების შესახებ ინფორმაცია მედიასაშუალება Al Jazeera-მ გაავრცელა, მაგრამ ჯერჯერობით უცნობია, რამდენად შეესაბამება ეს სიმართლეს. გაურკვეველია ისიც, თუ კონკრეტულად რომელ ცხოველებზეა საუბარი.

ირანი კოსმოსის ათვისებას ცდილობს, რისთვისაც საკუთარ ხომალდებზე მუშაობს, რათა ასტრონავტები ორბიტაზე დამოუკიდებლად გაგზავნოს. ქვეყნის კოსმოსურ სააგენტოში აცხადებენ, რომ სწორედ ამას ემსახურება ახალი თაობის “ბიოკაფსულის” სუბორბიტული ტესტირებები.

თუ ეს სახელმწიფო საკუთარ მიზანს მიაღწევს, აშშ-ის, რუსეთისა და ჩინეთის გვერდით დაიკავებს ადგილს, რომლებიც ეკიპაჟიან მისიებს დამოუკიდებლად ახორციელებენ.

ირანს ჯერჯერობით დედამიწის გარშემო მხოლოდ მცირე ზომის ხელოვნური თანამგზავრების განლაგება შეუძლია. შედარებით სერიოზული მიზნებისთვის მას მოუწევს, უფრო მძლავრი რაკეტები, ხომალდები და ასტრონავტებისთვის საჭირო სისტემები შექმნას. ეს გამოწვევაა, რადგან ქვეყანა აშშ-ის სანქციების ქვეშაა, ამიტომ მრავალ ტექნოლოგიაზე არ მიუწვდება ხელი.

აქვე უნდა ითქვას, რომ ირანმა ამ მხრივ რუსეთთან კავშირები გაამყარა და მასთან სატელიტების გასაშვებად თანამშრომლობს. ამის მიუხედავად, თავად რუსეთიც, უკრაინაზე თავდასხმის გამო, განცალკევებულია და სხვა კოსმოსურ სააგენტოებთან მჭიდრო ურთიერთობა აღარ აქვს.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სამყაროში ყველაფერს აქვს დასასრული და მრავალწლიანი მათემატიკური თუ ასტრონომიული გამოთვლების თანახმად, გამონაკლისი არც ჩვენი მზეა. უზარმაზარი ვარსკვლავი, რომლის გარშემოც დედამიწა და მისი მეზობელი პლანეტები მოძრაობენ, შორეულ მომავალში “ჩაქრება” და კოსმოსის ამ უმცირეს ნაწილს, რომელიც ჩვენთვის ასეთი ძვირფასია, უსიცოცხლო, ბნელ ადგილად აქცევს.

როგორც მიხვდით, აღნიშნული მოვლენა გარდაუვალია, ამიტომ ისღა დაგვრჩენია, გავიგოთ, როდის მოხდება ეს.

მზე და მასთან ერთად ჩვენი სისტემა 4.6 მილიარდი წლის წინ წარმოიქმნა. ის მთავარი მიმდევრობის მნათობთა კატეგორიას მიეკუთვნება, მაგრამ მისი სიცოცხლის ეს ეტაპი დიდხანს არ გაგრძელდება. ობიექტის ცენტრში მიმდინარე წყალბადის თერმობირთვული რეაქცია დიდძალი ენერგიის გამოყოფას უზრუნველყოფს, რომელიც საკმარის წნევას ქმნის, რათა ვარსკვლავი კოლაფსისგან დაიცვას. თუმცა, ამ ქიმიური ელემენტის ამოწურვის შემდეგ, დაახლოებით 5 მილიარდ წელში, ყველაფერი შეიცვლება.

მზე წითელ ჯუჯად გადაიქცევა. მისი ბირთვი შეიკუმშება და არასტაბილური გახდება, გარეთა ფენა კი გაფართოვდება, რაც 1 მილიარდ წელს გასტანს. შედეგად, პლაზმაში მოექცევა, როგორც მერკური, ასევე, ვენერა.

მისგან მომავალი დამუხტული ნაწილაკები დედამიწის მაგნიტურ ველსა და ატმოსფეროს გაანადგურებენ. ამ დროს აქ სიცოცხლე, დიდი ალბათობით, აღარ იარსებებს. მნათობის მომატებული სიკაშკაშის გამო, ჩვენს პლანეტაზე ყველა ოკეანე 1-1.5 მილიარდ წელში აორთქლდება, ცოტა ხანში კი ციური სხეულის მყარი მატერიაც შთაინთქმება.

ამის შემდეგ მზე ჰელიუმის ჟანგბადთან და ნახშირბადთან შერევას დაიწყებს მანამ, სანამ მისი ბირთვი საბოლოოდ კოლაფსირდება, რაც პლანეტური ნისლეულის ფორმირებას განაპირობებს. ეს უკანასკნელი მხოლოდ 10 000 წელი იქნება ხილული.

მზე სიმკვრივით გამორჩეული, მცირე ზომის თეთრი ჯუჯის სახით შენარჩუნდება, რომელიც მომდევნო ტრილიონობით წლის განმავლობაში ნელ-ნელა გაცივდება და იქცევა ობიექტად, რომელიც აღარ გაანათებს.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიაში მომუშავე მეცნიერებმა ქვეყნის მიერ მარსზე გაშვებული მავალის Zhurong მონაცემებში მნიშვნელოვან ინფორმაციას მიაგნეს. მისი ანალიზის შედეგად დაადგინეს, რომ აპარატმა წითელი პლანეტის ზედაპირის ქვეშ მრავალკუთხა სტრუქტურები დააფიქსირა, რომელთა ფორმირებაც, დიდი ალბათობით, ციურ სხეულზე ოდესღაც არსებულ წყალს უკავშირდება.

როგორც მკვლევრები ამბობენ, ეს მრავალკუთხა სტრუქტურები რადარმა ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში არსებული უტოპიის დაბლობის მიმდებარედ გამოავლინა და ისინი თითქმის 11 მეტრ სიღრმეშია განლაგებული. მათ წარმოქმნაში დიდი როლი წყლის ყინულს უნდა შეესრულებინა.

საერთო ჯამში 16 მრავალკუთხა ნაპრალოვანი დანაყოფი იდენტიფიცირდა, რაც, მეცნიერთა თქმით, უტოპიის დაბლობის ტერიტორიაზე, გრუნტქვეშ, ასეთი წარმონაქმნების სავარაუდო სიუხვეზე მიანიშნებს.

მსგავსი სტრუქტურები მარსზე აქამდე NASA-საც აქვს დაფიქსირებული, თუმცა ეს პირველი შემთხვევაა, როცა ისინი გეორადარის გამოყენებით იდენტიფიცირდა. ჯერჯერობით ზუსტად არ ვიცით, როგორ გაჩნდა ისინი, მაგრამ ვარაუდობენ, რომ ეს ყინვა-გალღობის ციკლებს უკავშირდება, რაც დედამიწაზეც ხდება.

ავტორთა გამოთვლებით, წითელ პლანეტაზე ზემოხსენებული წარმონაქმნები 3.7-2.9 მილიარდი წლის წინა შუა პერიოდში უნდა ფორმირებულიყო, გვიან ჰესპერულ-ადრეულ ამაზონურ გეოლოგიურ ეპოქებში. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ უტოპიის დაბლობზე ან მის მახლობლად მაშინ წყლის ბუნებრივი რეზერვუარები იყო.

Zhurong-ის წინა მიგნებები მიუთითებს, რომ მარსზე წყალი საკმაოდ გვიან, 400 000 წლის წინაც არსებობდა. ასევე, მან ადრინდელი მასშტაბური დატბორვების პოტენციური კვალიც გამოავლინა. ახლა ეს ჩინური მავალი აქტიური აღარაა.

მის მონაცემებზე დაფუძნებული ახალი ნაშრომი გამოცემაში Nature Astronomy გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

აშშ-ის აერონავტიკის და კოსმოსური სივრცის კვლევის ეროვნულმა სამმართველომ (NASA) ილონ მასკის კომპანია SpaceX-ს მიმართა, რათა შეისწავლონ ასტეროიდი სახელად 16 Psyche, – ამის შესახებ TechStartups-ი წერს.

მეცნიერების ვარაუდით ასტეროიდი მინერალების ნამდვილი საგანძურია და მისი ღირებულება $700,000 კვადრილიონია. ცნობილია, რომ იდუმალი ობიექტის შემადგენლობაში პლატინა, რკინა და ნიკელია. მისია 2022 წლის ზაფხულისთვის იგეგმება.

ასტეროიდს სახელი „ფსიქე“ ძველი ბერძნული მითოლოგიის გმირის გამო დაარქვეს. ის მითოლოგიაში ადამიანის სულის განსახიერებაა.

მეცნიერების ნაწილი ფიქრობს, რომ თუ ასტეროიდს დედამიწაზე ჩამოიტანენ, ეს ნედლეულზე ფასების ვარდნას გამოიწვევს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ორგანული მასალებისგან სიცოცხლის აღმოცენება რთული საქმეა. საჭიროა მთელი რიგი ინგრედიენტები, ყველა ერთად, შესაფერის გარემო პირობებში.

მიუხედავად იმისა, რომ ზუსტი გარემო პირობები ჯერ კიდევ დებატების საგანია, უკვე საკმაოდ კარგი წარმოდგენა გვაქვს, პერიოდული სისტემის რომელი ელემენტებია ამისათვის საჭირო.

ერთ-ერთი კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ელემენტია ფოსფორი, რომელიც სულ ახლახან აღმოაჩინეს ირმის ნახტომის გარეუბანში აღმოაჩინეს — ალბათ ერთ-ერთ უკანასკნელ ადგილას, სადაც მეცნიერები მის პოვნას ვარაუდობდნენ. აღმოჩენა მოულოდნელია იმ თვალსაზრისით, რომ უზარმაზარ ვარსკვლავთა ის კლასი, რომლებიც ფოსფორს წარმოქმნიან, გალაქტიკის ამ ნაწილში არ გვხვდება.

„ფოსფორის წარმოქმნისთვის საჭიროა გარკვეული სახის სასტიკი მოვლენა. მიჩნეულია, რომ ფოსფორი ვარსკვლავის სუპერნოვად აფეთქებისას წარმოიქმნება და ამიტომ, საჭიროა ვარსკვლავი, რომელიც მზეზე სულ მცირე 20-ჯერ მასიურია“, — ამბობს არიზონის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასტრონომი და ქიმიკოსი ლუსი ზიურისი.

ყოველ შემთხვევაში, ასეთია საუკეთესო თეორია. რომელიმე მასიური ვარსკვლავის ან სუპერნოვას ნარჩენისგან შორს ფოსფორის აღმოჩენა მიუთითებს, რომ სიცოცხლისათვის საჭირო ამ ელემენტის წარმოქმნის რაღაც სხვა გზაც უნდა არსებობდეს.

თითქმის ყველა ელემენტი, რომელსაც გარშემო ხედავთ, ვარსკვლავების მიერ არის წარმოქმნილი. როდესაც პირველყოფილ პლაზმაში სამყაროს პირველი ატომები შეერთდნენ, ძირითადად წყალბადი და ცოტა ჰელიუმი წარმოქმნეს; ყველა სხვა დანარჩენი ელემენტი მხოლოდ ვარსკვლავთა დაბადების შემდეგ გაჩნდა. ცეცხლის ეს მრისხანე ბურთები უფრო მეტია, ვიდრე უბრალოდ წყვდიადის მანათობლები. ისინი ატომთა „მდღვებავი“ მანქანებია, რომლებიც საკუთარ ბირთვში ელემენტებს ერთმანეთს ურწყავენ, რის შედეგადაც, უფრო მძიმე ელემენტები ჩნდება.

თუმცა, ვარსკვლავის მასაზეა დამოკიდებული, თუ რომელი ელემენტი წარმოიქმნება. მზის ზომის და უფრო პატარა ვარსკვლავებში მიმდინარეობს სინთეზის რეაქციები, რომელთა შედეგადაც, წყალბადისა და ჰელიუმის სინთეზით იწარმოება მსუბუქი ელემენტები, მაგალითად, ლითიუმი და ბერილიუმი. უფრო დიდ ვარსკვლავებში მიდის სინთეზის სხვა ფორმა, რომელიც ჟანგბადის და აზოტის მსგავს ელემენტებს წარმოქმნის.

ფოსფორი ვარსკვლავური სინთეზის პროდუქტი არ არის; ის სუპერნოვად აფეთქებისას წარმოიქმნება.

სუპერნოვად მხოლოდ მაღალი მასის ვარსკვლავები ფეთქდებიან და ამ პროცესს სხვა სარგებელიც მოაქვს: ისინი კოსმოსში ელემენტებს ტყორცნიან, ვარსკვლავთშორის სივრცეში მიმოფანტავენ მძიმე ინგრედიენტებს, რომლებსაც შემდეგი თაობის ვარსკვლავები, პლანეტები თუ კომეტები იყენებენ.

თუმცა, მასიური ვარსკვლავები შეიძლება წარმოიქმნას მხოლოდ იმ რეგიონებში, სადაც ამისათვის საკმარისი მასალაა. რაც უფრო შორს მიდიხარ გალაქტიკის ცენტრიდან, მატერია უფრო იშვიათად გხვდება; შესაბამისად, მასიური ვარსკვლავები გალაქტიკების გარეუბნებში ვერ იბადებიან. სწორედ ამიტომ არის ზედმეტად გასაკვირი ფოსფორის აღმოჩენა ღრუბელში, სახელად WB89-621, რომელიც იმის ნახტომის ცენტრიდან დაახლოებით 74 000 სინათლის წლით არის დაშორებული.

„გალაქტიკის კიდეზე აღმოვაჩინეთ ფოსფორი, იქ, სადაც ის არ უნდა იყოს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ფოსფორის წარმოქმნის რაღაც სხვა გზაც უნდა არსებობდეს“, — ამბობს არიზონის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქიმიკოსი ლილია კოელემი.

არსებობს ორი ძირითადი ახსნა. ერთ-ერთია ე. წ. გალაქტიკური შადრევანი. ეს გახლავთ მოდელი, რომლის მიხედვითაც, სუპერნოვებს ელემენტები გალაქტიკის შიდა რეგიონებიდან გარე რეგიონებში გადააქვს, გალაქტიკური ჰალოსკენ, საიდანაც ის შემდეგ უკან ცვივა.

მკვლევართა განცხადებით, ეს სცენარი ნაკლებად სავარაუდოა; გალაქტიკური შადრევნების შესახებ მტკიცებულებები მწირია და მათ მასალები არც ისე შორს უნდა გადაჰქონდეთ.

თუმცა, არსებობს კიდევ ერთი შესაძლებლობა. რამდენიმე წლის წინ, ასტრონომებმა დაადგინეს, რომ ფოსფორის წარმოება ნაკლებად მასიურ ვარსკვლავებსაც შეუძლიათ. არა აფეთქებით, არამედ უშუალოდ მათი ბირთვის გარშემო რეგიონში, პროცესით, რომელსაც ნეიტრონის დაჭერა ეწოდება. ამ პროცესში, სილიციუმის იზოტოპებს შეუძლიათ დამატებითი ნეიტრონების დაჭერა და ფოსფორის წარმოქმნა.

რომელიმე სუპერნოვა წყაროსგან ასე შორს ფოსფორის აღმოჩენა მიუთითებს, რომ ეს მოდელი შეიძლება რეალური იყოს.

ამბავი ნამდვილად ამაღელვებელია, რადგან ფოსფორი ბოლოა ე. წ. NCHOPS ელემენტებიდან, რომელიც გალაქტიკის გარეუბანში აღმოაჩინეს; ამ სიის ელემენტებია: აზოტი, ნახშირბადი, წყალბადი, ჟანგბადი, ფოსფორი და გოგირდი. ფოსფორის გარდა, გალაქტიკის გარეუბანში ყველა მათგანი უკვე აღმოჩენილი იყო.

„იმისათვის, რათა პლანეტა სიცოცხლის ჩვენთვის ცნობილი ფორმისთვის ხელსაყრელი იყოს, ყველა ეს ელემენტი უნდა გქონდეს. მათი არსებობა განსაზღვრავს გალაქტიკის სასიცოცხლო ზონას. ფოსფორის აღმოჩენით, ახლა უკვე ყველა მათგანია ნაპოვნი გალაქტიკის კიდეზე, რაც გალაქტიკის სასიცოცხლო ზონას მის გარეუბნებამდე აფართოებს“, — ამბობს ზიურისი.

არამიწიერი სიცოცხლის ძებნისას, ასტრონომები გალაქტიკის გარეუბნებს არც კი განიხილავენ ხოლმე, რადგან ფიქრობდნენ, რომ იქ საკმარისი ფოსფორი არ იყო. ამ აღმოჩენის შემდეგ, ძებნა შეგვიძლია გავაფართოოთ.

„იმედი გვაქვს, რომ გალაქტიკის კიდეზე ფოსფორის აღმოჩენა შორეულ ეგზოპლანეტათა შესწავლის მოტივაციას მოგვცემს“, — ამბობს არიზონის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქიმიკოსი კეტრინ გოლდი.

მომზადებულია news.arizona.edu-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”