close

მედიცინა

კვლევებიმედიცინა

მსოფლიოს მასშტაბით აუტიზმის შემთხვევები გაიზარდა

ბოლო წლების განმავლობაში აუტიზმის დიაგნოზების რაოდენობის მკვეთრმა მატებამ ფართო საზოგადოებაში შფოთვა და არასწორი წარმოდგენები გამოიწვია. თუმცა, როგორც Scientific American-ის ახალი სტატია განმარტავს, აუტიზმის გავრცელების ზრდა არ ნიშნავს, რომ მეტი ადამიანია აუტისტური სპექტის მქონე. სინამდვილეში, ეს ზრდა ასახავს ჩვენი ცოდნის, დიაგნოსტიკური კრიტერიუმების და საზოგადოების დამოკიდებულების ცვლილებას.

 აუტიზმის სტატისტიკური მატება დიდწილად დაკავშირებულია სამ ძირითად ფაქტორთან:

  1. დიაგნოსტირების გამარტივება

 წარსულში აუტიზმის სპექტრის ბევრ ადამიანს  სრულიად არასწორი დიაგნოზით ამოიცნობდნენ. დიაგნოზის კრიტერიუმების გაფართოებამ, რაც მოიცავს აუტიზმის სპექტრის უფრო მსუბუქ ფორმებსაც, ბევრ ადამიანს მისცა საშუალება, რომ სწორად მომხდარიყო მოვლენების შეფასება.

  1. საზოგადოებრივი ცნობიერების ზრდა

 საზოგადოებაში გაიზარდა აუტიზმის ცნობადობა, რის გამოც მეტი მშობელი, მასწავლებელი და ექიმი ადრეულ ეტაპზე ამჩნევს შესაძლო სიმპტომებს. ეს იწვევს დიაგნოზების ზრდას, განსაკუთრებით ბავშვებში.

  1. სტატისტიკური მეთოდების ცვლილება და გაუმჯობესება

 დღეს მონაცემები უფრო სრულად და ზუსტად გროვდება, ვიდრე წარსულში, რაც ზრდის აუტიზმის შემთხვევათა რეგისტრაციას.

  მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ აუტიზმი არ წარმოადგენს დაავადებას, რომელიც უნდა “გაირიყოს” საზოგადოებიდან. იგი არის ტვინის განვითარების განსხვავებული გზა და ადამიანების ნეიროდივერსულ სპექტრს ეკუთვნის.  სტატიის ავტორები ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ საჭირო არაა პანიკა — საჭიროა მხარდაჭერა, ადაპტაცია და ინკლუზიური გარემოს შექმნა.

აუტიზმის დიაგნოზის ზრდა არ არის ახალი კრიზისი, არამედ იგი ერთგვარი პროგრესია ჩვენი ცოდნისა და საზოგადოების მზაობაში, მიიღოს და დააფასოს განსხვავებული ინდივიდები.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
კვლევებიმედიცინა

მეცნიერები ჯანმრთელობის “რეცეპტს” გვთავაზობენ

მეცნიერები ჯანმრთელობის “რეცეპტს” გვთავაზობენ და ის ძილის, ჭამის, ფიზიკური ვარჯიშის, სოციალიზაციის და სტრესთან ბრძოლის გრძელვადიან პრაქტიკას ეხება.

საკმარისი ძილი

არასაკმარისი ძილი არა მხოლოდ არღვევს თქვენს კონცენტრაციას დღის განმავლობაში, არამედ შეიძლება გამოიწვიოს განწყობის პრობლემები, ასთმა, ინსულტი და შეამციროს სიცოცხლის ხანგრძლივობა.

აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრი იძლევა რეკომენდაციას, რომ ზრდასრულმა ადამიანებმა ღამით მინიმუმ შვიდი საათის განმავლობაში იძინონ, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია ძილის ხარისხიც.

მიირთვით კარგი საკვები

მრავალი სამეცნიერო კვლევისა და US News & World Report-ის ყოველწლიური რეიტინგების მიხედვით, კვების საუკეთესო გზა არის არის ხმელთაშუა ზღვის კვების რეჟიმი.

ხმელთაშუა ზღვის კვების რეჟიმი არის კვების გზა, რომელიც შეიცავს მარტივ, მცენარეეებზე დაფუძნებულ სამზარეულოს.  საკვების უმეტესი ნაწილი ფოკუსირებულია ხილსა და ბოსტნეულზე, მთლიან მარცვლეულზე, ლობიოსა და სხვადასხვა თესლზე და განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება ცივი დაწურვის წესით მიღებულ ზეითუნის ზეთზე (extra-virgin). ზეითუნის ზეთის გარდა სხვა ცხიმები, როგორიცაა კარაქი, საერთოდ არა, ან იშვიათად მოიხმარება, შაქარი და რაფინირებული საკვები კი – მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში.

მრავალრიცხოვანმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ხმელთაშუა ზღვის კვების რეჟიმს შეუძლია შეამციროს დიაბეტის, მაღალი ქოლესტერინის, დემენციის, მეხსიერების დაქვეითების, დეპრესიისა და ძუძუს კიბოს რისკი.

ივარჯიშეთ

მეცნიერებმა დიდი ხანია იციან, რომ ვარჯიში კარგია ჯანსაღი სხეულისთვის, მაგრამ კვლევებმა აჩვენა, რომ ის ასევე მნიშვნელოვანია ჯანსაღი გონებისთვის.

აშშ-ის ჯანმრთელობისა და ადამიანური სერვისების დეპარტამენტი იძლევა რეკომენდაციას, რომ 18-დან 64 წლამდე ასაკის ადამიანები კვირაში 150 წუთის განმავლობაში ზომიერ ფიზიკურ აქტივობაში ჩაერთონ, ან კვირაში 75 წუთის განმავლობაში ენერგიული ფიზიკური დატვირთვა ჰქონდეთ. რეკომენდირებულია კუნთების გამაძლიერებელი აქტივობები კვირაში ორჯერ მაინც.

მიმდინარე წლის დასაწყისში გამოქვეყნებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ დღეში 11 წუთიანი ვარჯიშიც კი ამცირებს კიბოს, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების ან ნაადრევი სიკვდილის რისკს.

დაუთმეთ დრო სოციალიზაციას

სოციალური და ემოციური ფაქტორები ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია ჯანმრთელობისთვის. უახლესმა კვლევებმა აჩვენა, რომ კარგი მეგობრობა არის გასაღები არა მხოლოდ ჩვენი სტრესის შესამსუბუქებლად და ემოციური კეთილდღეობის გასაუმჯობესებლად, არამედ ჩვენი ფიზიკური ჯანმრთელობის მარკერების გასაძლიერებლად.

ექსპერტები აცხადებენ, რომ მეგობრობა თქვენი განრიგის პრიორიტეტად უნდა აქციოთ : მისწერეთ მეგობარს, რომელთანაც დიდი ხანია არ გისაუბრიათ, აიღეთ ვალდებულება, შეხვდეთ მეგობრებს გარკვეული პერიოდულობით, მოაწყვეთ სადილი და ა.შ.

შეამცირეთ სტრესი

სტრესმა, შეიძლება, ორგანიზმში კორტიზოლის დონის გაზრდა გამოიწვიოს.  კორტიზოლის მაღალმა დონემ შეიძლება გააუარესოს ჯანმრთელობის მდგომარეობა, მათ შორის გამოიწვიოს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, დიაბეტი და კუჭ-ნაწლავის ქრონიკული პრობლემები.

სტრესმა ასევე შეიძლება გამოიწვიოს ან ხელი შეუწყოს შფოთვას, გაღიზიანებას, ცუდ ძილს, ქრონიკულ უნდობლობას ან წუხილს და სხვა.

სტრესის შემცირებაში დაბალანსებული კვება, კარგი ძილი, ვარჯიში და სოციალური მხარდაჭერა დაგეხმარებათ.

წყარო :  edition.cnn.com

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
კვლევებიმედიცინა

ბავშვის იმუნური სისტემის გაძლიერება ტალახში თამაშით – ბუნებრივი გზა ჯანმრთელობისთვის

ბავშვის იმუნური სისტემის განვითარება რთული და მნიშვნელოვანი პროცესია, რომელიც დიდწილად დამოკიდებულია მის გარემოსთან ურთიერთობაზე. თანამედროვე ქალაქური ცხოვრების სტილი, რომელიც ხშირად სტერილურ გარემოსა და ჰიგიენურ ნორმებს ეფუძნება, შეიძლება ზღუდავდეს ბავშვის იმუნური სისტემის ბუნებრივ განვითარებას.

ბოლო წლებში ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ბავშვების ბუნებრივ გარემოსთან ურთიერთობა, განსაკუთრებით კი ტალახში და მიწაში თამაში, ხელს უწყობს მათი იმუნური სისტემის გაძლიერებას. ეს პროცესი ე.წ. “ბიომრავალფეროვნების ჰიპოთეზას” ეფუძნება, რომელიც ამტკიცებს, რომ გარემოს მიკრობული მრავალფეროვნება აუცილებელია იმუნური სისტემის სწორი ფუნქციონირებისთვის.

ფინეთში ჩატარებულმა ექსპერიმენტმა, სადაც საბავშვო ბაღების ეზოები ტყის ნიადაგით შეცვალეს, აჩვენა, რომ ბავშვების კანის მიკრობიომის მრავალფეროვნება გაიზარდა და მათი იმუნური რეაქციები გაუმჯობესდა. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ბუნებრივ გარემოსთან ურთიერთობა შეიძლება იყოს ეფექტური გზა ბავშვების ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად.

ამგვარი აღმოჩენები ხაზს უსვამს ბუნებრივ გარემოსთან ურთიერთობის მნიშვნელობას ბავშვების განვითარებისთვის. მშობლებსა და აღმზრდელებს შეუძლიათ ხელი შეუწყონ ბავშვების ბუნებრივ გარემოსთან ურთიერთობას, რაც მათ იმუნური სისტემის გაძლიერებაში დაეხმარება.

ბუნებრივი გარემოსთან ურთიერთობა, როგორიცაა ტალახში თამაში, შეიძლება იყოს მარტივი და ეფექტური გზა ბავშვების ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად. ეს მიდგომა არა მხოლოდ იმუნური სისტემის გაძლიერებას უწყობს ხელს, არამედ ბავშვების ფსიქოლოგიურ და ფიზიკურ განვითარებასაც.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
მედიცინა

ისტორიაში პირველად, ექიმებმა პაციენტს ხერხემლის სიმსივნე თვალის გავლით ამოკვეთეს

მერილენდის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრში მომუშავე ნეიროქირურგებმა ხერხემლის სიმსივნე პაციენტის თვალის გავლით წარმატებით ამოკვეთეს. აქამდე მსგავსი პროცედურა არ იყო ჩატარებული, რაც ღრმად განლაგებული მავნე ქსოვილების მოცილების ინოვაციურ მეთოდს უხსნის გზას.

პაციენტი 19 წლის კარლა ფლორესია. მას აქამდე ორი სხვა ოპერაცია ჰქონდა ჩატარებული იშვიათი სიმსივნის ამოსაკვეთად, რომელსაც ქორდომაეწოდება. გამოჯანმრთელების პროცესში ექიმებმა კიდევ ერთი ქორდომა შენიშნეს, რომელიც თავის ქალის ბაზასთან ახლოს იყო. მის მოსაშორებლად ახლებური მიდგომა გახდა საჭირო, რადგან ამისთვის კისრიდან, პირიდან ან ცხვირიდან შესვლა ინფექციისა და შეზღუდული ხილვადობის მაღალ რისკს შეიცავდა.

ნეიროქირურგის, თავ-კისრის ქირურგისა და სახის რეკონსტრუქციის სპეციალისტისგან შემდგარმა ჯგუფმა გადაწყვიტა, სიმსივნე მარცხენა თვალის ბუდის გავლით მოეცილებინა. ამ მეთოდს მათ “მესამე ნესტო” უწოდეს. ტექნიკის ეფექტიანობასა და უსაფრთხოებაში დასარწმუნებლად ექიმებმა პროცედურა ჯერ გვამებზე გამოცადეს, რასაც საათები დასჭირდა.

პაციენტის ქორდომები.

ფოტო: University of Maryland School of Medicine

ოპერაციამ 19 საათს გასტანა და, ქირურგების თქმით, ის განსაკუთრებულ სიზუსტეს მოითხოვდა. თვალის ბუდეში შეღწევის შემდეგ მათ თვალის კაკალი და მის მიმდებარედ არსებული ქსოვილები სულ რამდენიმე მილიმეტრით გადაწიეს და ორგანოს დაზიანების თავიდან ასაცილებლად რქოვანას სპეციალური დამცავი გამოიყენეს.

მომდევნო ეტაპზე ქირურგებმა ბურღით თვალის ფოსოსა და ზედა ყბის ძვლების მცირე სექციები ამოჭრეს, რათა სიმსივნემდე შეეღწიათ. შემდეგ ერთდროულად თვალისა და ნესტოების გავლით მავნე ქსოვილები ნაწილ-ნაწილ ამოიღეს. ისინი ზურგის ტვინთან ძალიან ახლოს მუშაობდნენ, ამიტომ მცირე შეცდომასაც პაციენტის პარალიზება ან ტვინის ღეროს ინსულტის გამოწვევა შეეძლო.

საბედნიეროდ, ასე არ მომხდარა და ყველაფერმა წარმატებით ჩაიარა. პაციენტს ამოჭრილი ძვლები მენჯიდან აღებული ძვლის ნიმუშების, ტიტანის ფირფიტებისა და სხვა საჭირო კომპონენტების დახმარებით აღუდგინეს ისე, რომ პროცედურას სახის სტრუქტურაზე კვალი არ დაეტოვებინა. 2 დღეში პაციენტს თავის ქალისა და ხერხემლის სტაბილიზებისთვის დამატებითი ოპერაცია ჩაუტარდა, 6 კვირაში კი მან პროტონული თერაპიადაიწყო, რათა კიბოს დარჩენილი უჯრედები განადგურებულიყო.

დაახლოებით 1 წელში ჩატარებულმა გაკვლევამ აჩვენა, რომ სიმსივნე სრულად გამქრალი იყო. ამჟამად კარლა ფლორესი თავს კარგად გრძნობს, სამსახურში დასაბრუნებლად ემზადება და სამომავლო გეგმებიც აქვს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაკვლევებიმედიცინა

გამოვიდა ახალი ვაქცინა, რომლის მიღების შემდეგაც, ძაღლები ერთი წლის განმავლობაში სტერილურები არიან

ჩილეში გამოყენებაში ჩაუშვეს ვაქცინა, რომლის მიღების შემდეგაც, ძაღლები ერთი წლის განმავლობაში სტერილურები არიან;ეს ამ სახის პირველი ვაქცინაა და მალე სხვა ქვეყნებშიც გახდება ხელმისაწვდომი.

ვაქცინა ხელს უშლის სქესობრივ ქცევას და გამრავლებას და შესაბამისად, წარმოადგენს ქირურგიული კასტრაციის ალტერნატივას.

„ის მთელ მსოფლიოში პირველი ამ ტიპის ვაქცინაა ძაღლებისთვის“, – ამბობს ჩილეს უნივერსიტეტის ვეტერინარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის მკვლევარი ლეონარდო საენსი.

საენსი და მისი ჯგუფი ამ ვაქცინის შექმნაზე 2009 წლიდან მუშაობდა. ჩილეში მისი გამოყენება ამ თვეში დაიწყო.

ვაქცინა წარმოქმნის ანტისხეულებს და ერთი წლის განმავლობაში აჩერებს სასქესო ჰორმონების გამომუშავებას როგორც ხვად, ისე ძუ ძაღლებში.

„ყველაფერი დაბლოკილია — სქესობრივი აქტივობაც და ნაყოფიერებაც“, — ამბობს საენსი.

ვაქცინას Egalitte უწოდეს და უკვე დააპატენტეს 40 ქვეყანაში, მათ შორის აშშ-ში, არგენტინაში, ბრაზილიასა და ევროკავშირში.

ჩილეში ერთი დოზის ფასი 50 დოლარია.

27 წლის სტუდენტმა ივან გუტიერესმა თავისი ძაღლი ფრანჩესკო უკვე მიიყვანა ვეტერინარულ კლინიკაში და ვაქცინა გაუკეთა.

„ნამდვილად არ მინდოდა მისთვის ოპერაციის გაკეთება“, — ამბობს იგი.

ქირურგიული კასტრაცია ძაღლის ბევრ მფლობელს მართლაც აშინებს და ამის გამო, ამ ნაბიჯისგან თავს იკავებენ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
მედიცინა

გენეტიკურად მოდიფიცირებული ღორის ღვიძლის ტრანსპლანტაცია ადამიანის სხეულში — მედიცინის ახალი ეპოქა

ჩინელმა ქირურგებმა მნიშვნელოვან სამედიცინო წარმატებასმიაღწიეს — მათ გენეტიკურად მოდიფიცირებული ღორის ღვიძლი ჩანერგეს ადამიანის სხეულში. ეს ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მიღწევაა ქსენოტრანსპლანტაციის სფეროში, რაც სხვადასხვა სახეობას შორის ორგანოების გადანერგვას გულისხმობს.

ოპერაცია ჩატარდა სიანის ქალაქში მდებარე „შისზინის“ კლინიკაში. მეცნიერებმა ღორის ღვიძლი ადამიანის მუცლის ღრუში ჩააშენეს, ისე რომ იგი პარალელურად ფუნქციონირებდა პაციენტის საკუთარ ღვიძლთან ერთად. მხოლოდ ორ საათში ღორის ღვიძლმა ფუნქციონირება დაიწყო, გამოიმუშავა ნაღველი და ცილები, რაც ღვიძლის გამართული მუშაობის ნიშანია.  ეს შემთხვევა პირველი იყო, როდესაც ღორის ღვიძლი უშუალოდ ადამიანის სხეულში იმპლანტირდა და წარმატებით იმუშავა.

ღვიძლი მომზადებული იყო სპეციალურად ამ მიზნით — მასში შვიდზე მეტი გენეტიკური ცვლილება განხორციელდა, რაც ამცირებს იმუნური უარყოფის რისკს და მას ადამიანთან უფრო თავსებადს ხდის. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ფონზე, როდესაც ორგანოთა დონორების ნაკლებობა მთელ მსოფლიოში მწვავე პრობლემად რჩება.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს მიღწევა სამედიცინო საზოგადოებაში დიდ იმედებს აჩენს, იგი ასევე ეთიკურ კითხვებს წარმოშობს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიამედიცინა

უჯრედები მიტოქონდრიებს ცვლიან — რას ნიშნავს ეს ჩვენი ჯანმრთელობისთვის?!

მიტოქონდრიები საუკუნეზე მეტია, რაც ცნობილია როგორც უჯრედის ენერგიის გამომუშავებელი სტრუქტურები, რომლებიც ერთ უჯრედში რჩებიან. თუმცა, უახლესმა კვლევებმა ეს წარმოდგენა შეცვალა — აღმოჩნდა, რომ მიტოქონდრიებს შეუძლიათ უჯრედებს შორის გადაადგილება. ეს პროცესი, რომელიც ცნობილია როგორც ინტერუჯრედული მიტოქონდრიების გადაცემა, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ჩვენს წარმოდგენებზე უჯრედის ფუნქციონირებასა და სამკურნალო მიდგომებთან დაკავშირებით.

მიტოქონდრიების გადაცემა სხვადასხვა ორგანიზმში დაფიქსირდა. დაკვირვებები ცხადყოფს, რომ უჯრედები, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მეზობელი უჯრედები სტრესში იმყოფებიან, მიტოქონდრიებს გადასცემენ მათ, რაც ხელს უწყობს ქსოვილების აღდგენას, იმუნურ პასუხს ან უჯრედების გადარჩენას. თუმცა არსებობს მტკიცებულება, რომ კიბოს უჯრედები ამ პროცესს თავიანთ სასარგებლოდ იყენებენ — მათ შეუძლიათ მიტოქონდრიების “მოპარვა” სხვა უჯრედებისგან, რაც მათ გადარჩენისა და მედიკამენტების მიმართ გამძლეობის შანსს ზრდის.

მიტოქონდრიების გაცვლის პროცესი ჯერ კიდევ ბუნდოვანია. პირდაპირი დაკვირვება ჯერჯერობით შეუძლებელია ტექნოლოგიური შეზღუდვების გამო. თუმცა არსებობს დიდი პოტენციალი, რომ მომავალში ამ პროცესის მართვა შესაძლებელი გახდეს სამკურნალო მიზნებისთვის — მაგალითად, ინსულტის ან ონკოლოგიური დაავადებების დამარცხებისთვის.

მიტოქონდრიების მობილურობის შესწავლა და მართვა შესაძლოა რევოლუციური  ცვლილება გახდეს მრავალი დაავადების მკურნალობაში, რაც კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს აღნიშნული კვლევების გაგრძელების მნიშვნელობას.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ემიგრანტიმედიცინა

“ყველა გამარჯვება საკუთარ თავზე გამარჯვებით იწყება” – მომავლის რადიოლოგი საქართველოდან

ნინო ბოგვერაძე, ახალგაზრდა ქართველი რადიოლოგი, რომელიც დღეს ვენაში მოღვაწეობს, გვიზიარებს მის მიერ განვლილ კარიერულ გზას საქართველოდან საერთაშორისო აღიარებამდე. როგორ გახდა “მომავლის რადიოლოგის” ბავშვობის მიზანი პროფესიონალიზმად ქცეული რეალობა, როგორ ფორმირდება პროფესიული იდენტობა მრავალკულტურულ გარემოში და რა გამოცდილებით აპირებს ის საქართველოში დაბრუნებას.

ნინო, რამდენიმე წელია საქართველოში აღარ ცხოვრობთ და კარიერულ განვითარებას საზღვარგარეთ აგრძელებთ, მოგვიყევით თქვენი ცხოვრების ამ გარდამავალი პერიოდის შესახებ.

– დიახ, ამჯერად ვენაში, ავსტრიაში ვიმყოფები და აქ განვაგრძობ კარიერულ მოღვაწეობას პოსტდოქტორალურ პოზიციაზე.

პროფესიული განვითარებისთვის საქართველოს დატოვება ჩემი ცხოვრების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გადაწყვეტილება აღმოჩნდა. რა თქმა უნდა, გარდამავალი პერიოდი რთულია. რაც ჩემს ქვეყანასთან, ოჯახთან, საყვარელ ადამიანებთან, ნაცნობ გარემოსთან დაშორებასთან ასოცირდება, თუმცა ბავშვობიდანვე დავისახე მიზნად, რომ ჩემი საქმის პროფესიონალი უნდა გავმხდარიყავი, და ყველაფერი უნდა გამეკეთებინა იმისთვის რომ ჩემი ცოდნა ყოფილიყო სრულიად შესაბამისი პაციენტებისთვის საჭირო მკურნალობის აღმოსაჩენად.  უნივერსიტეტის დამამთავრებელ კურსზე, გავაანალიზე რომ ცოდნა, განსაკუთრებით ჩემს სფეროში – რადიოლოგიაში, გაცილებით გლობალურ მიდგომას მოითხოვდა. ამ მხრივ, გავიხსენებდი ევროპის რადიოლოგიის კონგრესზე ჩემს პირველ ვიზიტს, რამაც უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა, რადგან გავიაზრე, რომ მიუხედავად ჩემი სწავლების პრინციპები, მეთოდოლოგია და სამეცნიერო ხედვა განსხვავდებოდა ჩვენი ქვეყნისგან.

სწორედ ეს გახდა მოტივაცია იმისა, რომ აპლიკაცია  გამეგზავნა ჯერ ევროპის რადიოლოგიის სკოლაში, შემდეგ კი, უკვე არაერთი სხვა  ფელოუშიფის მოსაპოვებლად. ალბათ, მთავარი ბიძგი, პირველ რიგში, მეტის სწავლის სურვილი და შემდგომ კი, ჩემ მიერ მოგებული ევროპული რადიოლოგიის სკოლის მიერ დაფინანსებული ფელოუშიფი გახდა, რადგან სამწუხაროდ, ქართველი რეზიდენტისთვის ევროპაში სწავლის გასაგრძელებლად მხოლოდ სურვილი ფინანსების გარეშე საკმარისი არ არის.

როგორ ფიქრობთ, რა არის ყველაზე დიდი სარგებელი სამედიცინო პროფესიონალისთვის, განსაკუთრებით რადიოლოგისთვის, საზღვარგარეთ მუშაობისას და როგორ შეცვალა თქვენმა საერთაშორისო გამოცდილებამ თქვენი კარიერა და მიდგომა მედიცინის მიმართ?

– საზღვარგარეთ მუშაობის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სარგებელი სამედიცინო პროფესიონალისთვის, ჩემს შემთხვევაში რადიოლოგისთვის, არის მაღალი სტანდარტების გათავისება როგორც განათლებასა და სამეცნიერო კვლევებში, ასევე კლინიკური პრაქტიკასა თუ ინოვაციური ტექნოლოგიებში. სხვადასხვა ქვეყნის წამყვან საუნივერსიტეტო თუ ონკოლოგიურ ცენტრებში მიღებულმა გამოცდილებამ თვალნათლივ დამანახა რადიოლოგიის, როგორც ერთ-ერთი საკვანძო რგოლის,  მნიშვნელობა კლინიკურ კონტექსტში.

ამასთან ერთად, ჩემი კარიერის განუყოფელი ნაწილი გახდა აქტიური მონაწილეობა სამეცნიერო კვლევებში, რაც ერთის მხრივ, განაპირობებს ჩემს პროფესიულ ზრდას და ყოველდღიურად პრაქტიკაში მეცნიერული მიდგომების ინტეგრაციას, მეორეს მხრივ კი, ხელს უწყობს ჩემი პროფესიული იდენტობის ფორმირებას.

თქვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე, როგორია ევროპის ჯანდაცვის სისტემა საქართველოსთან შედარებით, განსაკუთრებით რადიოლოგიური პრაქტიკის, რესურსების და პაციენტის მოვლის თვალსაზრისით?

– ევროპაში ყველა პაციენტს აქვს ჯანმრთელობის დაზღვევა, რაც მას საშუალებას აძლევს, საჭიროების შემთხვევაში დაუყოვნებლად მიმართოს ექიმს და არ იფიქროს ფინანსურ სირთულეებზე, რაც საქართველოში, სამწუხაროდ, ხშირ შემთხვევაში სერიოზული ბარიერია.

რაც შეეხება რადიოლოგიურ პრაქტიკას, ამ მხრივ  სპეციალობის დაუფლება საზღვარგარეთ ე.წ. რეზიდენტებისთვის, მოითხოვს ხუთ-ექვს წელს, რაც გულისხმობს ყველა მოდალობაში — რენტგენიდან დაწყებული და მაგნიტურ რეზონანსულ ტომოგრაფიით დამთავრებული — დახელოვნებას. შედეგად კი, ლიცენზირებული რადიოლოგი არის კომპეტენტური როგორც სხვადასხვა მოდალობაში, ასევე ორგანოთა სისტემებში. საქართველოში რადიოლოგად მუშაობის უფლება სწავლებიდან სამ წელიწადში უკვე იძლევა  პროფესიული საქმიანობის დაწყების საშუალებას გარკვეულ მოდალობებში.

საზღვარგარეთის პრაქტიკა ეფუძნება მკაცრ სტანდარტებს, რაც მოიცავს მაღალტექნოლოგიური აპარატურის ფართო ხელმისაწვდომობას, სტრუქტურირებული რეპორტინგის სისტემას და მულტიდისციპლინარული გუნდური მუშაობის მკაფიო პრაქტიკას. გარდა ამისა, აქტიურად გამოიყენება ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიები, რაც აუმჯობესებს დიაგნოსტიკურ სიზუსტეს და ეფექტურობას. მედიკოსთა მუდმივი განათლება და სერტიფიცირების პროცესი რეგულირდება მკაცრი აკრედიტაციის სისტემით, რაც უზრუნველყოფს პროფესიონალური კომპეტენციის შენარჩუნებას და განვითარებას.

როგორ მოერგეთ ევროპის კულტურულ და პროფესიულ გარემოს, განსაკუთრებით სხვადასხვა ეროვნების კოლეგებთან და პაციენტებთან მუშაობის თვალსაზრისით?

– მიუხედავად იმისა, რომ ახალ გარემოში ადაპტაცია, კოლეგებთან ურთიერთობა და კულტურული სხვაობები ზოგჯერ სირთულეებთან არის დაკავშირებული, ყველა ქვეყანაში, სადაც მიმუშავია (გერმანია, დიდი ბრიტანეთი, ნიდერლანდები, ავსტრია), ყოველთვის აღიარებდნენ შრომას. როდესაც ხედავენ შენს მოტივაციას, სწავლისა და განვითარების სურვილს, არ ზოგავენ დროს და რესურსებს დაგეხმარონ და ხელი შეგიწყონ მიზნების მიღწევაში. ამ გამოცდილებამ ჩემთვის ნათელი გახადა, რომ მიუხედავად ეროვნული განსხვავებისა, ადამიანებმა ერთმანეთისგან ბევრი რამ შეიძლება ისწავლონ არამარტო პროფესიულ, არამედ ადამიანურ დონეზეც.

ევროპა ცნობილია თავისი სამედიცინო ინოვაციებით. შეგიძლიათ გაგიზიაროთ რადიოლოგიის უახლესი მიღწევები?

– აქ ფაქტობრივად ყველა არეალში აქტიურად მიმდინარეობს კვლევითი საქმიანობა, რაც  ახალი ტექნოლოგიების განვითარებას უწყობს ხელს, ამის მაგალითია ხელოვნური ინტელექტი (AI), რომელიც აქტიურად გამოიყენება კლინიკურ პრაქტიკაშიც. AI აქტიურად ეხმარება რადიოლოგს და უზრუნველყოფს უფრო ზუსტ დიაგნოსტირებას. განსაკუთრებით საინტერესოა PET/CT და PET/MRI-ტექნოლოგიების ფართო ხელმისაწვდომობა რომელთა გამოყენებით შესაძლებელია არა მხოლოდ რადიოლოგიური გამოსახულებების, არამედ ფუნქციონალური ცვლილებების შეფასებაც.

ჩემი აზრით, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევაა Photon Counting კომპიუტერული ტომოგრაფია, რომლის დამახასიათებელი სპეციფიკური ნიშანია დაბალი გამოსხივება, რის გამოც უსაფრთხოდ შეიძლება მისი გამოყენება ბავშვებში და ორსულებში. გარდა ამისა, უზრუნველყოფს მაღალი ხარისხის გამოსახულებების გენერირებას, რაც კიდევ უფრო აუმჯობესებს დიაგნოსტიკის სიზუსტეს.

თანამედროვე რადიოლოგია აქტიურად იყენებს 3D ვიზუალიზაციას, რაც უფრო დეტალურად და ზუსტად ასახავს ორგანოთა მდგომარეობას და ხელს უწყობს პრეოპერაციულ დაგეგმარებას. მაღალ დონეზეა განვითარებული ინტერვენციული რადიოლოგია და აქტიურად ხდება მინიინვაზიური ინტერვენციით მასიური ოპერაციების ჩანაცვლება.

ძალიან მოკლე დროში, საქართველოს სახელი თქვენი წყალობით ძალიან ბევრ საერთაშორისო კონგრესზე გაჟღერდა, სადაც დიდი სიამაყით მოგიხსენიებენ როგორც “მომავლის რადიოლოგს”, რომელი მიღწევებით ამაყობთ ყველაზე მეტად

– ჩემს კარიერაში ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ეტაპად მაასტრიხტის უნივერსიტეტში დისერტაციის წარმატებით დაცვას მივიჩნევ. ამ პროცესში მქონდა უნიკალური შესაძლებლობა, აქტიურად მიმეღო მონაწილეობა საერთაშორისო სამეცნიერო კვლევებში მსოფლიოს წამყვან ექსპერტებთან ერთად, რაც ჩემთვის ფასდაუდებელი გამოცდილება იყო. თუმცა წლევანდელ ევროპულ რადიოლოგიის კონგრესზე, მას შემდეგ რაც ჩემი ახალგაზრდა ქართველი კოლეგების, ჯერ კიდევ რეზიდენტების ენთუზიაზმი დავინახე, რისი ერთგვარი მოტივაციის წყარო მათთვის ჩემი გზა გახდა, გავაანალიზე რომ სწორედ ეს იყო ჩემი ყველაზე დიდი მიღწევა.

როგორ წარმოგიდგენიათ თქვენი კარიერა სამშობლოში დაბრუნების შემდგომ? 

– ამ ეტაპზე  ტელემედიცინის მეშვეობით მუდმივ კავშირში ვარ საქართველოსთან, კერძოდ  “ამერიკულ ჰოსპიტალ თბილისთან”. მინდა ხაზი გავუსვა, რომ აქ ჩვენი დეპარტამენტის დაარსებიდან დღემდე, თითოეული ჩემი კოლეგა უდიდესი ძალისხმევით ცდილობს უზრუნველყოს მაღალი ხარისხის რადიოლოგიური სერვისები. ციფრული საშუალებებით ჩვენ მუდმივად ვატარებთ მულტიდისციპლინარულ შეხვედრებს, რაც მედიცინაში თანამედროვე გუნდური მუშაობის ერთ-ერთი ძირითადი სტანდარტია.

რაც შეეხება ჩემს მომავალს საქართველოში, ჩემი მიზანი ყოველთვის იყო და არის ჩემი ცოდნის და გამოცდილების ინტეგრირება ქართულ პრაქტიკაში, ხელი შევუწყო ახალგაზრდა რადიოლოგების განვითარებას — გავუზიარო საერთაშორისო გამოცდილება, დავეხმარო მათ სწორედ იმ განათლების მიღებაში, რომელიც მსოფლიოს საუკეთესო პრაქტიკებზეა დაფუძნებული. საქართველო მუდამ ჩემს გულშია, რა მანძილიც არ უნდა მაშორებდეს მასთან.

რას ურჩევდით თქვენს ახალგაზრდა კოლეგებს, რომლებიც კვალიფიკაციის ამაღლებას საზღვარგარეთ გეგმავენ?

– ჩემი ოჯახი ყოველთვის მხარში ედგა ჩემს გადაწყვეტილებებს და მაქსიმალურად მიწყობდა ხელს, მახსოვს, როცა დედა მე და ჩემს ძმას ოთახში სამოტივაციო ციტატებს გვიკრავდა, ერთ-ერთი განსაკუთრებით დამამახსოვრდა და ვფიქრობ ერთგვარი მოტივაციაც გახდა ჩემთვის – “ყველა გამარჯვება საკუთარ თავზე გამარჯვებით იწყება”. სირთულეებმა, სიახლეებმა, გამოწვევებმა არ უნდა დაჩრდილოს სურვილი რომ იყო შენი საქმის პროფესიონალი. ხშირად გვეჩვენება რომ საერთაშორისო სივრცე მიუღწეველია, მაგრამ დღევანდელ რეალობაში ეს ასე არ არის. აუცილებელია აქტიური გასვლა ქვეყნიდან კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რაც არა მარტო პიროვნებისა და პროფესიონალის ჩამოყალიბებაში გვიწყობს ხელს, არამედ ქმნის საფუძველს ჩვენი ქვეყნის მედიცინის ამ მიმართულებით განვითარებისთვის. ასე რომ გადადგით პირველი ნაბიჯი, არ დაზოგოთ თავი და წარმატება გარდაუვალი იქნება!

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაკვლევებიმედიცინა

შექმნეს ღვიძლის ლაბორატორიული მოდელი, რომელსაც ადამიანების სიცოცხლის გადარჩენის პოტენციალი აქვს

ღვიძლი სხეულში მეტაბოლიზმის კონტროლის ცენტრია. მისი ფუნქცია ნუტრიენტების გლუკოზად გარდაქმნა, ცხიმის შენახვა და ტოქსინების დაშლაა. მსოფლიო მოსახლეობის მესამედზე მეტი მეტაბოლურ დისფუნქციასთან ასოცირებულ ღვიძლის ცხიმოვან დაავადებას (MASLD) ებრძვის. ის ორგანოს გამართულ მუშაობას საფრთხეს უქმნის, შესაბამისად, ადამიანის სიცოცხლესაც. მეცნიერებმა ცოტა ხნის წინ ღვიძლის ჰეპატოციტური ორგანოიდები, ორგანოს მინიატიურული, 3D მოდელები, შექმნეს. მას პრეპარატების განვითარებისა და რეგენერაციული თერაპიების გასაუმჯობესებლად დიდი პოტენციალი აქვს.

Nature-ში გამოქვეყნებულ კვლევაში, იაპონიის კეიოს უნივერსიტეტის მკვლევრებმა მეთოდი წარმოადგინეს. მას რთულად გასაზრდელი ორგანოიდების შექმნა 3-4 კვირაში შეუძლია, თანაც ისე, რომ ღვიძლის ყველა ფუნქცია შენარჩუნებული იყოს.

“ეს ორგანოიდები შესაძლოა, ღვიძლისა და მისი მრავალფუნქციურობის ყველაზე ზუსტი ანალოგია”, — აცხადებს კვლევის მთავარი ავტორი, პროფესორი ტოშირო სატო კეიოს უნივერსიტეტიდან.

მიუხედავად იმისა, რომ ორგანოიდები ადამიანური ორგანოების ლაბორატორიულ ანალოგს წარმოადგენს, ღვიძლის კომპლექსური ფუნქციებისა და მისთვის საჭირო ენერგიის გამო, მკვლევრებისთვის მისი გაზრდა რთული აღმოჩნდა. როცა მეცნიერები ღვიძლის ძირითადი უჯრედების, ჰეპატოციტების, გაზრდასა და გადარჩენას ცდილობდნენ, ისინი ქოლანგიოციტებს ემსგავსებოდა. ეს ის უჯრედებია, რომლებიც ნაღვლის სადინარს აშენებს.

მკვლევართა გუნდმა, რიო იგარაშისა და მაუმი ოდას ხელმძღვანელობით, ჰეპატოციტური ორგანოიდების შექმნა გადაწყვიტა. მათ ნიმუშები პირდაპირ პაციენტებიდან აიღეს. ორგანოიდები ზრდას სამი თვის განმავლობაში განაგრძობდა და ნახევარი წლის განმავლობაში გადარჩა.

მკვლევრებმა ასევე ჰორმონების გამოყენებით ახალი მეთოდი შექმნეს, რომელიც ჰეპატოციტების ფუნქციებს არეგულირებს. მალე ორგანოიდებმა ღვიძლის ყველა ძირითადი ფუნქციის შესრულება დაიწყო, რომელთა შორის იყო გლუკოზის, შარდოვანას, ნაღვლის მჟავის, ქოლესტერინისა და ტრიგლიცერინის წარმოქმნა.

ორგანოიდებმა ისეთი მნიშვნელოვანი ნივთიერება გამოყო, როგორიცაა ალბუმინი. ის ცილაა, რომელიც სისხლში სითხის ბალანსის შენარჩუნებას უწყობს ხელს. ამ ნივთიერების გამოყოფის დონე ნამდვილი ღვიძლის დონესთან მიახლოებული იყო, ზოგ შემთხვევაში კი წინა კვლევების მაჩვენებელიც გაუმჯობესდა. გარდა ამისა, ორგანოიდებში პატარა არხის მსგავსი ქსელები შეიქმნა, რომლებშიც ნაღვლის მჟავას თავისუფლად შეეძლო მოძრაობა. ეს ღვიძლის ერთ-ერთი ურთულესი ფუნქციაა.

მკვლევრებმა ჰეპატოციტური ორგანოიდები იმუნური სისტემისა და ღვიძლის ფუნქციის დაქვეითების მქონე თაგვებს ჩაუნერგეს. უჯრედებმა საბოლოოდ მღრღნელების ღვიძლის ბუნებრივი უჯრედები ჩაანაცვლა და ძველი ფუნქციები აღადგინა.

მიუხედავად იმისა, რომ ღვიძლი გადანერგვისთვის ერთ-ერთი მოთხოვნადი ორგანოა, მისი რაოდენობა შეზღუდულია. არსებობს მეთოდი, რომელიც ჰეპატოციტების ამოღებას, გაყინვას და საჭიროებისას გამოყენებას გულისხმობს. სამწუხაროდ, ეს მეთოდი არც ისე წარმატებულია.

ამჟამად წამლის ტესტირებისთვის დონორებისგან აღებული ნამდვილი ღვიძლის უჯრედები გამოიყენება. ისინი ძალიან ძვირია და ფუნქციას რამდენიმე დღეში კარგავს. ახალი კვლევა კი ტესტირების პროცესს გაამარტივებს და ხარჯებსაც შეამცირებს.

მნიშვნელოვანია, რომ ორგანოიდები უფრო სტაბილურ და ხელმისაწვდომ მოდელს წარმოადგენს. მკვლევარი სატო ამბობს, რომ შემდეგი ნაბიჯი ორგანოიდების კიდევ უფრო მასშტაბურად გამრავლება და სხვა ტიპის ღვიძლის უჯრედების დამატებაა, რაც მათ სამედიცინო კვლევებში გამოყენებას კიდევ უფრო გაამარტივებს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
კვლევებიმედიცინა

წითელა ადამიანის ორგანიზმს უკიდურესად დიდ, ზოგჯერ გამოუსწორებელ ზიანს აყენებს – კვლევა

წითელას ინფექციები უკიდურესად სერიოზულია. 2025 წელს აშშ-ში ინფიცირებულთა 14 პროცენტს ჰოსპიტალიზება დასჭირდა. შარშან ეს მაჩვენებელი 40 პროცენტი იყო.

წითელას შეუძლია დააზიანოს ფილტვები და იმუნური სისტემა, გამოიწვიოს თავის ტვინის სამუდამოდ დაზიანება. ყოველი 1000 ინფიცირებულიდან ერთი კი კვდება. მიუხედავად იმისა, რომ წითელას ვაქცინაციის პროგრამა აშშ-ში ბოლო 60 წლის განმავლობაში ძლიერ წარმატებული იყო, ბოლო წლებში შემთხვევების რაოდენობა გახშირდა.

წითელა ერთ-ერთი ყველაზე გადამდები დაავადებაა მთელ პლანეტაზე. ერთი ინფიცირებული ადამიანი მის გარშემო 9-10 ადამიანს აინფიცირებს, თუკი ისინი არავაქცინირებულები არიან. ორდოზიანი ვაქცინა წითელას პრევენციაში 97%-ით ეფექტიანია.

როდესაც წითელას ვირუსი ადამიანს აინფიცირებს, უჯრედის ზედაპირზე ეკვრის კონკრეტულ ცილებს. შემდეგ შიგნით უშვებს თავის გენომს, იწყებს გამრავლებას და ამ პროცესში უჯრედები ნადგურდება. პირველად ეს ზედა სასუნთქ გზებსა და ფილტვებში ხდება, სადაც ვირუსი აზიანებს ადამიანის ნორმალურად სუნთქვის უნარს.

ამ ორივე ადგილას, ვირუსი ასევე აინფიცირებს იმუნურ უჯრედებს, რომლებსაც ის ლიმფურ კვანძებში მიაქვს და უკვე იქიდან, მთელ სხეულში.

წითელას მქონე ადამიანთა საავადმყოფოში მოხვედრას ძირითადად იწვევს ამ დაავადების ეფექტები ფილტვებზე. ვინაიდან ვირუსი ფილტვის უჯრედებს ანადგურებს, პაციენტს შეიძლება განუვითარდეს ვირუსული პნევმონია, რასაც ახასიათებს ძლიერი ხველა და სუნთქვის გაძნელება. წითელას პნევმონია ყოველი 20 ინფიცირებული ბავშვიდან ერთს უვითარდება და პატარა ბავშვების წითელათი სიკვდილის ძირითადი მიზეზია.

წითელას ვირუსს შეუძლია, პირდაპირ შეიჭრას ნერვულ სისტემაში და ანთების გამოწვევით ისიც დააზიანოს.

წითელა თავის ტვინის მწვავე დაზიანებას ორი სხვადასხვა გზით იწვევს: ტვინის პირდაპირი ინფიცირება, რაც დაახლოებით 1000-დან ერთ ადამიანში ხდება; და ტვინის ანთება, რაც ინფიცირებიდან 2-30 დღის შემდეგ შეიძლება მოხდეს. ასეთი შემთხვევებიც ათასიდან დაახლოებით ერთია. ასეთ მოვლენას გადარჩენილ ბავშვებს შეიძლება განუვითარდეთ თავის ტვინის სამუდამო დაზიანება და ისეთი მდგომარეობები, როგორიცაა სიბრმავე და სმენის დაკარგვა.

წითელას ინფექციის განსაკუთრებით საგანგაშო, მაგრამ ნაკლებად შესწავლილი ეფექტი ისაა, რომ შეუძლია, შეამციროს იმუნური სისტემის უნარი, ამოიცნოს წარსულში შეხვედრილი პათოგენები. მკვლევრები დიდი ხანია ეჭვობდნენ, რომ წითელაზე ვაქცინირებულ ბავშვს სხვა დაავადებებისადმიც უკეთესი იმუნიტეტი აქვს, მაგრამ არ იყვნენ დარწმუნებული, რატომ.

2019 წელს გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, წითელას ინფექციამ გაანადგურა ინფიცირებულთა ანტისხეულების 11-დან 75 პროცენტამდე, რამაც ისინი მოწყვლადი დატოვა იმ სხვა მრავალი ინფექციისადმი, რომლებიც წარსულში უკვე ჰქონდათ გადატანილი და იმუნიტეტიც გააჩნდათ. ამ ეფექტს იმუნურ ამნეზიას უწოდებენ და იქამდე გრძელდება, ვიდრე ადამიანები ხელახლა არ დაინფიცირდებიან ან აიცრებიან თითოეულ იმ დაავადებაზე, რომლებიც მათმა იმუნურმა სისტემამ დაივიწყა.

იშვიათ შემთხვევაში, მას შემდეგ, რაც ადამიანი გამოჯანმრთელდება, ვირუსი შეიძლება ადამიანის თავის ტვინში დარჩეს დაუფიქსირებელ დონეზე და 7-10 წლის შემდეგ ხელახლა გააქტიურდეს.

ამ დაავადებას ქვემწვავე სკლეროზულ პანენცეფალიტს უწოდებენ და წარმოადგენს პროგრესულ დემენციას, რომელიც თითქმის ყოველთვის ფატალურია. ემართება წითელას მქონე ყოველი 25 000 ადამიანიდან დაახლოებით ერთს, მაგრამ ხუთჯერ უფრო ხშირია ინფიცირებულ ერთ წლამდე ჩვილებში.

მკვლევრები დიდი ხანია ეჭვობდნენ, რომ ასეთი ინფექციები გამოწვეული იყო წითელას კონკრეტული შტამით, მაგრამ უფრო ახალი კვლევები მიუთითებს, რომ წითელას ვირუსს შეუძლია განიცადოს მუტაციები, რომლებიც მას პირველადი ინფექციის დროს აძლევს თავის ტვინის ინფიცირების საშუალებას.

წითელას ვირუსის შესახებ ჯერ კიდევ ბევრი რამ არის შესასწავლი. მაგალითად, მეცნიერები იკვლევენ ანტისხეულებით თერაპიას მწვავე შემთხვევებისათვის.

თუმცა, თუნდაც მკურნალობის ეს საშუალება ეფექტიანი აღმოჩნდეს, წითელას სერიოზული ეფექტების პრევენციის საუკეთესო გზა ვაქცინაციაა.

მომზადებულია The Conversation-ის მიხედვით, რომელიც  მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
1 2 3 97
Page 1 of 97