ასტრონომია - კოსმოსი

კოსმოსურმა ტელესკოპმა „ჯეიმს ვები“ ახალი ფოტოები გადაიღო, რომლებზეც 19 სპირალური გალაქტიკაა აღბეჭდილი. ამის შესახებ Reuters-ი წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, გალაქტიკები ირმის ნახტომის მახლობლად მდებარეობს. ფოტოებზე დაახლოებით 100 ათასი ვარსკვლავთგროვა და მილიონობით, შესაძლოა მილიარდობით ცალკეული ვარსკვლავია ასახული.

„ეს მონაცემები მნიშვნელოვანია, რადგან ვარსკვლავთა ფორმირების ყველაზე ადრეულ ფაზაზე ახალ ხედვას გვთავაზობს“, – განაცხადა ოქსფორდის უნივერსიტეტის ასტრონომმა ტომას უილიამსმა, რომელიც „ვებისგან“ მიღებული მონაცემების დამუშავებაზე მომუშავე ჯგუფს ხელმძღვანელობდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

NASA-ს მარსმავალმა Perseverance მარსზე ტბის კვალი აღმოაჩინა. შესაბამისი კვლევის შედეგები ჟურნალში Science Advances გამოქვეყნდა.

კალიფორნიისა და ოსლოს უნივერსიტეტების მეცნიერებმა, რომლებიც ამ თემაზე მუშაობდნენ, დაასკვნეს, რომ მარსმავალის მიერ შეგროვილი მონაცემები ადასტურებს, რომ ეზეროს კრატერში ადრე წყალი იყო.

მარსმავალი წითელ პლანეტას რადარის RIMFAX მეშვეობით იკვლევდა, რის შედეგადაც მეცნიერებმა მარსის ერთი მონაკვეთის 20 მეტრის სიღრმის ორგანზომილებიანი გამოსახულება მიიღეს. ფოტოებზე აღბეჭდილი ქანის ფენები მიუთითებს იმაზე, რომ კრატერში ადრე წყალი იყო. მეცნიერების ვარაუდით, ეს დაახლოებით 3 მილიარდი წლის წინ მოხდა.

ახალი კვლევა ადასტურებს მეცნიერების ვარაუდს იმის შესახებ, რომ წარსულში მარსის ნაწილები წყლით იყო დაფარული, რომელშიც მიკრობები ბინადრობდნენ.

Perseverance-ი მარსის ზედაპირზე 2021 წლის თებერვალში დაეშვა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ჩვენგან 73 სინათლის წლის მანძილზე აღმოჩენილი ეგზოპლანეტა არაჩვეულებრივ შანსს გვაძლევს, რათა თვალი შევავლოთ, როგორი შეიძლება ყოფილიყო ახალშობილი დედამიწა, თუკი მზესთან ისიც ასე ახლო ორბიტაზე მოძრაობდა.

ამ ახლად დაბადებულ პლანეტას HD 63433 d უწოდეს და დედამიწაზე ოდნავ დიდია, გარს უვლის მზის მსგავს ვარსკვლავს. წარმოადგენს ჩვენ მიერ 500 მილიონზე ნაკლები ასაკის პლანეტათა შორის ყველაზე პატარას, რომელიც იშვიათ ფანჯარას გვთავაზობს დედამიწის მსგავს, მაგრამ არა ბოლომდე მისნაირი პლანეტების ფორმაციაში.

დედამიწა ჩვენთვის ცნობილი ერთადერთი პლანეტაა, სადაც სიცოცხლე არსებობს. დედამიწის მსგავს პლანეტათა წარმოქმნისა და განვითარების განსხვავებული გზების შესწავლა, განსაკუთრებით კი მზის მსგავს ვარსკვლავებთან, მეცნიერებს იმ ინგრედიენტთა გარკვევაში ეხმარება, რომლებმაც სიცოცხლეს აღმოცენების საშუალება შეიძლება მისცეს სამყაროში სადმე.

HD 63433 დედამიწას თან ძალიან ჰგავს და თან ძლიერ განსხვავდება, რის გამოც, შესანიშნავ შესაძლებლობას წარმოადგენს. დედამიწისგან ის საკმაოდ ამაღელვებელი, ექსტრემალური მახასიათებლებით განსხვავდება.

„გამოსადეგი პლანეტაა, რადგან შეიძლება ადრეულ დედამიწას ჰგავდეს. მიუხედავად იმისა, რომ ვარსკვლავთან ძალიან ახლო ორბიტაზე მოძრაობს, შეგვიძლია მივყვეთ მონაცემებს, რათა ვიპოვოთ აირების გადინებისა და ატმოსფერული დანაკარგების მტკიცებულება, რაც შეიძლება მნიშვნელოვანი იყოს კლდოვან პლანეტათა ჩამოყალიბების შესახებ წარმოდგენის შექმნაში. თუმცა, მსგავსებები სწორედ აქ მთავრდება და თანაც, დრამატულად“, — ამბობს კვლევის თანაავტორი, ვისკონსინ-მედისონის უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსი მელინდა სოარეს-ფურტადო, რომელიც კვლევას ფლორიდის უნივერსიტეტის ასტრონომ ბენჟამინ კაპოსტრანტთან ერთად ავტორობს.

ეგზოპლანეტა NASA-ს კოსმოსური ტელესკოპის, TESS-ის გამოყენებით აღმოაჩინეს. ეს ტელესკოპი ვარსკვლავებს აკვირდება და მათ სინათლეში მცირე, რეგულარულ ჩაბნელებებს ეძებს, რაც მათ გარშემო ეგზოპლანეტების მოძრაობის ნიშანია. ვარსკვლავის სინათლეზე ეგზოპლანეტის სხვადასხვა ეფექტების გაზომვის შედეგად, ასტრონომებს შეუძლიათ გამოთვალონ პლანეტის ზომა და მასა.

HD 63433 ყვითელი ჯუჯა ვარსკვლავია, რომელიც ზომით, მასითა და ტემპერატურით ძლიერ ჰგავს ჩვენს მზეს. თუმცა, ის გაცილებით ახალგაზრდაა, სულ რაღაც 400 მილიონი წლის, მაშინ, როცა ჩვენი მზის ასაკი 4,5 მილიარდი წელია. ვარსკვლავური თვალსაზრისით, HD 63433 ჯერ ჩვილია; ასეთია მის გარშემო მოძრავი ეგზოპლანეტებიც. სხვათა შორის, იქ უკვე სამი ეგზოპლანეტაა აღმოჩენილი — HD 63433 d და ორი მინინეპტუნი, რომლებიც 2020 წელს იპოვეს.

ტრანზიტული მონაცემები, ანუ ორბიტაზე მოძრავი ობიექტით გამოწვეული ჩაბნელებები — აჩვენებს, რომ HD 63433-ს დედამიწაზე 1,1-ჯერ დიდი რადიუსი აქვს. მისი მასა ჯერ არ ვიცით, მაგრამ ასეთი ფიზიკური ზომა ძლიერ მიუთითებს კლდოვან შემადგენლობაზე, რომ ის დედამიწის, მარსისა და ვენერას მსგავსად კლდოვანი პლანეტა უნდა იყოს.

ეგზოპლანეტა ვარსკვლავის გარშემო ძალიან ახლოს მოძრაობს, ყოველ 4,2 დღეში ერთხელ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ის და თავის ვარსკვლავი ერთმანეთთან ძლიერ ახლოს არიან, იმდენად ახლოს, რომ HD 63433 d სავარაუდოდ მოქცევით (გრავიტაციულად) ჩაკეტილია, ანუ მისი ერთი მხარე მუდმივად ვარსკვლავისკენაა მოქცეული, მეორე კი პირიქით. ვინაიდან ერთი მხარე მუდმივად უნდა იღებდეს ვარსკვლავის სითბოს, მის ზედაპირზე გამდნარი ქანების ზღვა უნდა იდგეს და იქ ტემპერატურა 1297 გრადუს ცელსიუსს აღწევდეს.

სავარაუდოდ, იქ ლავის უზარმაზარი ოკეანეა.

რა თქმა უნდა, დედამიწა არასოდეს ყოფილა მზესთან ასე ახლოს, მაგრამ ერთ დროს, მისი ტემპერატურა შეიძლება 2000 გრადუსამდე გაზრდილიყო, მარსის ზომის პლანეტასთან შეჯახების შემდეგ, რის შედეგადაც მთვარე წარმოიქმნა.

HD 63433 d-ის შესახებ ჯერ ბევრი რამ არ ვიცით; ჯგუფს იმედი აქვს, რომ შემდეგ კვლევებში მის შესახებ უფრო მეტს გაარკვევენ, მათ შორის, მასას. ამის საფუძველზე კი მეცნიერები გამოთვლიან სიმკვრივეს, რაც გვეტყვის, რისგან შედგება ეგზოპლანეტა. შეიძლება მისი ატმოსფეროს შემადგენლობის განსაზღვრაც კი შეძლონ.

HD 63433 d დედამიწასთან ყველაზე ახლომდებარე ეგზოპლანეტაა, რომელსაც აქვს მისი მსგავსი რადიუსი და ახალგაზრდა ვარსკვლავთან მოძრაობს. ამ პლანეტამ ნამდვილად ბევრი რამ შეიძლება გვასწავლოს.

კვლევა The Astronomical Journal-ში გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ევროპის კოსმოსური სააგენტოს ზონდმა Mars Express მარსის ეკვატორის მიმდებარედ, ზედაპირის ქვეშ, დიდძალ ყინულს მიაგნო, რომელიც თხევად მდგომარეობაში 1.5-1.7 მეტრი სიღრმის ოკეანის წარმოსაქმნელად საკმარისია. მართალია, ამ რეგიონში ყინული აქამდეც გამოუვლენიათ, თუმცა ასეთი რაოდენობის — არა.

ზონდმა წითელი პლანეტის ორბიტიდან სწორედ ყინულის შესაბამისი კვალი დააფიქსირა, ისეთი, როგორიც მარსის პოლარულ ყინულოვან საფარებს ახასიათებს. ეკვატორზე ამ გრუნტქვეშა მასის სისქე დაახლოებით 3.7 კილომეტრია. ის გამყარებული მტვრისა და ფერფლის ქერქითაა დაფარული, რომელიც ათასობით მეტრზე ვრცელდება. უნდა ითქვას, რომ თავად ყინულიც მტვრითაა “დაბინძურებული” და ასეთი სიღრმის გამო მისი მოპოვება ძნელი იქნება.

15 წლის წინ Mars Express-მა Medusae Fossae Formation-ის სახელით ცნობილი გეოლოგიური ფორმაციის მიმდებარედ უცნობი შემადგენლობის დანალექი დააფიქსირა. ეს ტერიტორია ბოლო 3 მილიარდ წელში ლავისაგან უნდა გაჩენილიყო და ვულკანურ მტვერს დაეფარა. დღეს მის თავზე მტვრის რამდენიმეკილომეტრიანი გროვებია, მაგრამ მხოლოდ ეს მატერია ავსებდა ამ ღრმა ხეობას, რომელიც მარსის ჩრდილოეთ მთიანეთისა და სამხრეთ დაბლობის შუაშია განლაგებული?

ზონდის ხელსაწყოს MARSIS მონაცემებით, ამ არეალში არსებული დანალექი ნაკლებად მკვრივია, ასევე გამჭვირვალეა, რაც სწორედ ყინულზე მიანიშნებს. თანაც, იქ რომ მხოლოდ მტვერი იყოს, საკუთარი მძიმე წონის გავლენით “დაიპრესებოდა” და ძალიან დიდ სიმკვრივეს მიაღწევდა. საინტერესო ისაა, როგორ აღმოჩნდა ჩვენი მეზობელი ციური სხეულის ეკვატორის სიღრმეში ამ რაოდენობის ყინული.

მარსის ეკვატორსა და მის მიმდებარე განედებზე სხვადასხვა მისიის ფარგლებში ყინულს არაერთხელ მიაგნეს. ეს მიუთითებს, რომ იქ ძველად აბსოლუტურად სხვანაირი კლიმატი იყო. შესაძლოა, ყინულის დალექვას პლანეტის ღერძის ცვალებადობასთან ჰქონდეს კავშირი. ახლა მისი დახრილობა 25 გრადუსია, მაგრამ ადრე ეს მაჩვენებელი 10-დან 60 გრადუსამდე მერყეობდა. შედეგად, პოლუსები მზისკენ იყო მიბრუნებული, რაც ეკვატორის ზედაპირზე დიდი რაოდენობით ყინულის გაჩენას შეუწყობდა ხელს. ამ მარაგს მოგვიანებით მტვერი და ფერფლი დაფარავდა.

ავტორთა ნაშრომი გამოცემაში Geophysical Research Lettersგამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მას შემდეგ, რაც ჯეიმს ვების კოსმოსურმა ტელესკოპმა იუპიტერის ზომის ათობით უცნაური ობიექტი აღმოაჩინა, მექსიკელმა ასტრონომებმა გადაწყვიტეს გაერკვიათ თუ რა სიგნალს ასხივებენ ისინი.

ცნობისთვის, ობიექტები ვარსკვლავების გარშემო არ ბრუნავენ და ამან მეცნიერების დიდი ინტერესი გამოიწვია.

ეს ყველაფერი შემოდგომაზე დაიწყო, როდესაც ევროპის კოსმოსური სააგენტოს (ESA) ასტრონომთა ჯგუფმა გამოქვეყნა სტატია, რომელშიც იუპიტერის მასის მქონე ობიექტებზე წერდნენ. მათ ობიექტებს JuMBO უწოდეს. ეს ობიექტები, რომლებიც ვების ტელესკოპის ინფრაწითელი შესაძლებლობების გამოყენებით აღმოაჩინეს, როგორც ჩანს, ორიონის ნისლეულში წყვილ-წყვილად მოძრაობენ.

Live Science-თან ინტერვიუში, მექსიკელმა ასტროფიზიკოსმა ლუის როდრიგესმა თქვა, რომ JuMBO-ების აღმოჩენის შემდეგ, სურდათ ენახათ, გამოსცემდნენ თუ არა ეს უჩვეულო ობიექტები რადიოტალღებს. შესაბამისად, მათ დაადგინეს, რომ ერთ-ერთი ასეთი წყვილი — სახელად JuMBO 24 — მართლაც გამოსცემდა სიგნალს.

თავად JuMBO-ები უკვე საკმარისად უცნაური ობიექტებია, თუმცა ეს ახლად აღმოჩენილი წყვილი კიდევ უფრო უცნაურია. როგორც The Astrophysics Journal Letters-ში გამოქვეყნებულ ახალ ნაშრომშია ახსნილი, ეს ობიექტები ყველა სხვა წყვილზე მძიმეა და მათ შორის სივრცე ძალიან მჭიდროა.

უცნაური სიგნალი

რაც კიდევ უფრო საინტერესოა, როდრიგესმა განაცხადა, რომ რადიო ემისიები დაკავშირებულია JuMBO 24-თან. ეს არ არის ისეთი სპირალური ტალღები, რომლებსაც პლანეტები ჩვეულებრივ გამოსცემენ. ტალღები არის სტაბილური, რაც თავისთავად უცნაურია, რადგან რადიოტალღები სხვა მსგავსი ობიექტებიდან, იქნება ეს ყავისფერი ჯუჯები, პლანეტები თუ პულსარები, ზოგადად ბევრად უფრო ცვალებადია.

ეს ფაქტორი ტალღების ზუსტი წარმოშობის დადგენას ართულებს. თუმცა, მკვლევრები თითქმის დარწმუნებული არიან, რომ ემისიები სწორედ JuMBO 24-დან მოდის.

მექსიკელმა ასტროფიზიკოსმა ისიც განმარტა, რომ ემისია უცხო ცივილიზაციასთან დაკავშირებული არ უნდა იყოს. ეს იმიტომ, რომ გამოსხივება ორი ობიექტისგან მოდის და ეს ბუნებრივ მექანიზმთან ნაკლებადაა დაკავშირებული.

ჯეიმს ვების ტელესკოპის მიერ გაკეთებული მრავალი სხვა აღმოჩენის მსგავსად, JuMBO 24-ის ტალღები გაცილებით მეტ კითხვას აჩენს, ვიდრე პასუხს. მეცნიერები კვლევების გაგრძელებას აპირებენ, რათა გაიგონ თუ რასთან გვაქვს საქმე.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

აშშ-ის კოსმოსურმა სააგენტო NASA-მ მთვარეზე პირველი პილოტირებული მისიის Artemis II-ს გაშვება 2025 წლის სექტემბრამდე გადადო. ამის შესახებ Associated Press-ი წერს,

გამოცემის ცნობით, ამის მიზეზი ტექნიკური პრობლემები გახდა. ამასთან, ასევე 1 წლით გადაიდო შემდეგი მისია Artemis III-ც, რომლის ფარგლებში 50-ზე მეტი წლის განმავლობაში პირველად, მთვარეზე ადამიანები უნდა დაესვათ.

ორივე მისია მას შემდეგ გადაიდო, რაც ცნობილი გახდა, რომ მოდული „პერეგრინი“, რომელიც მთვარისკენ გაუშვეს, საწვავის დაკარგვის გამო თავის მისიას ვერ ასრულებს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ბრიტანელმა მეცნიერებმა კოსმოსში გიგანტური ბეჭდისებრი სტრუქტურა აღმოაჩინეს, რომელიც გალაქტიკების გროვებისგან შედგება. ამის შესახებ BBC წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, ასტრონომებმა მას „დიდი ბეჭედი“ დაარქვეს. მათი თქმით, ბეჭედი იმდენად დიდია, რომ სამყაროს ჩვეულ აღქმას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს. სტრუქტურის დიამეტრი 1,2 მილიარდი სინათლის წელიწადია და ის დედამიწიდან 9 მილიარდი სინათლის წელიწადის მანძილზე მდებარეობს. ჩვენი პლანეტიდან მისი შეუიარაღებელი თვალით დანახვა შეუძლებელია.

აღმოჩენა კოსმოლოგიის ფუნდამენტურ პრინციპებს ეწინააღმდეგება. ამ პრინციპის თანახმად, მატერია სამყაროში თანაბრად არის განაწილებული, ამიტომ „დიდი ბეჭდის“ მსგავსი მსხვილი სტრუქტურები უბრალოდ არ უნდა არსებობდეს.

თუმცა, მეცნიერებმა უკვე რამდენიმე ასეთი ობიექტი აღმოაჩინეს. ყველაზე დიდი მათ შორის გალაქტიკების სუპერკლასტერი „ჰერკულეს-კორონა-ბორეალისის დიდი კედელია“, რომლის სიგანეც 10 მილიარდ სინათლის წელიწადს შეადგენს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ამერიკულმა რაკეტამ Vulcan Centaur მთვარისკენ სტარტი წარმატებულად აიღო. ამის შესახებ The Guardian-ი წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, რაკეტა NASA-ს კანავერალის კონცხიდან გაუშვეს. მასზე ზონდი Peregrine 1-ია, რომელიც მთვარეზე უნდა დაჯდეს. ეს პირველი შემთხვევა იქნება 1972 წლიდან, როდესაც დედამიწის თანამგზავრზე ამერიკული აპარატი დაჯდება.

Peregrine 1-ის ბორტზე NASA-ს მიერ დაფინანსებული ექსპერიმენტებია, ასევე სხვა ტვირთი, რომელთა შორისაა კარნეგი მელონის უნივერსიტეტის როვერი – პირველი ამერიკული რობოტი, რომელიც მთვარეზე მოხვდება.

Peregrine 1-ის ბორტზე ასევე 265 კაფსულია, რომლებშიც სხვადასხვა ადამიანის ფერფლია მოთავსებული. მათ შორის არიან პოპულარული სამეცნიერო-ფანტასტიკური ტელესერიალის „სტარტრეკის“ ავტორი და რამდენიმე მსახიობი, 2021 წელს გარდაცვლილი მისია „აპოლონის“ ასტრონავტი ფილიპ ჩეპმანი და სხვები. ასევე კაფსულებში მოთავსებულია აშშ-ის პრეზიდენტების – ჯონ კენედის, ჯორჯ ვაშინგტონისა და დუაიტ ეიზენჰაუერის დეენემის ნიმუშები. ეს დამკრძალავი კომპანიების Elysium Space და Celestis-ის სერვისია, რომლის ღირებულებაც 10 ათასი დოლარიდან იწყება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის მიერ გადაღებული ახალი ფოტოები გამოქვეყნდა. ამის შესახებ ინფორმაციას BBC ავრცელებს.

აშშ-ის კოსმოსურმა სააგენტომ (NASA) კლასტერის NGC 2264 ვარსკვლავთა შეჯგუფების ფოტო გამოაქვეყნა, რომელიც საშობაო ნაძვის ხეს ჰგავს. ამის შესახებ CNN-ი იტყობინება.

ტელეარხის ცნობით, სპეციალისტებმა გამოსახულება ორი ტელესკოპის მონაცემების გამოყენებით შექმნეს – Chandra და Wisconsin-Indiana-Yale-NOAO (WIYN). მათ ასევე გამოსახულება 160 გრადუსით შეატრიალეს, რათა ნაძვის ხეს უფრო დამსგავსებოდა.

ეს ნისლეული დედამიწიდან 2500 სინათლის წელიწადის მანძილზე მდებარეობს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”