close

ტექნოლოგიები

ტექნოლოგიები

„ხელოვნური ინტელექტის ნათლიამ“ გაამხილა, რომელ პროფესიებს ჩაანაცვლებს ნეიროქსელი

136 views on

ჯეფრი ჰინტონმა, რომელიც Google-ში მუშაობდა და ნეირონულ ქსელებთან დაკავშირებული აღმოჩენების გამო ხელოვნური ინტელექტის ნათლიას მეტსახელი მიიღო, ტექნოლოგიების განვითარების ფონზე მასობრივი უმუშევრების რისკებზე ისაუბრა.

„ჩემი აზრით, კიდევ დიდი დრო გავა, სანამ ხელოვნური ინტელექტი ფიზიკური თვალსაზრისით კარგი გახდება. ასე რომ, ჯობია ახლა სანტექნიკოსები იყოთ“, – განაცხადა მან და დასძინა, რომ დღეს ძალიან მაღალკვალიფიციური სპეციალისტი უნდა იყო, რომ ხელოვნური ინტელექტისგან დამოუკიდებელი სამსახური გქონდეს. ამასთან, ჰინტონი დარწმუნებულია, რომ უმუშევრობის ყველაზე დიდი რისკის წინაშე იურისპრუდენციის სფეროს დამწყები სპეციალისტები და ქოლ-ცენტრების თანამშრომლები არიან, რადგან ხელოვნური ინტელექტი მათ ჩანაცვლებას ძალიან მალე შეძლებს.

ჰინტონის თქმით, ნეიროქსელი უკვე გამოიყენება იმ სამუშაოს შესასრულებლად, რომელსაც აქამდე კოლეჯდამთავრებულები ასრულებდნენ. პერსპექტივაში კი 10 თანამშრომლისგან შემდგარი განყოფილების ჩანაცვლებას მხოლოდ ერთი ადამიანი შეძლებს, რომლის ფუნქციაც ხელოვნური ინტელექტის გაკონტროლება იქნება.

მან ასევე აღნიშნა, რომ მაგალითად ჯანდაცვის სფეროში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოსალოდნელი არ არის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ტექნოლოგიები

მეცნიერებმა ადამიანის ხელოვნური დნმ-ის შექმნაზე დაიწყეს მუშაობა

73 views on

საერთაშორისო საქველმოქმედო ფონდში Wellcome Trust ადამიანის ხელოვნურ დნმ-ზე მუშაობა დაიწყეს. საკამათო პროექტის მიზანი ადამიანის სიცოცხლის საწყისი ბლოკების ნულიდან შექმნაა, რაც, როგორც ითვლება, მსოფლიოში პირველი მსგავსი შემთხვევაა.

მკვლევრები ამ დრომდე ამ მიმართულებით მუშაობისგან ეთიკური მიზეზების გამო თავს იკავებდნენ, რადგან შიშობდნენ, რომ ამან შესაძლოა ბავშვების გენეტიკური „დაპროექტების“ სურვილი ან მომავალი თაობებისთვის მოულოდნელი შედეგები გამოიწვიოს. თუმცა ახლა ფონდში გადაწყვიტეს, რომ პროექტი გაცილებით მეტი სარგებლის მომტანი იქნება, ვიდრე ზიანის. პროექტის ბიუჯეტი საწყის ეტაპზე £10 მილიონს შეადგენს.

კემბრიჯში მდებარე მოლეკულური ბიოლოგიის კვლევითი ცენტრის წარმომადგენელმა, დოქტორმა ჯულიან სეილმა, რომელიც პროექტში მონაწილეობს, BBC News-ს განუცხადა, რომ ეს კვლევა ბიოლოგიაში „შემდეგი გიგანტური გარღვევაა“.

„ჩვენ ვეძებთ თერაპიებს, რომლებიც ადამიანების ცხოვრებას გააუმჯობესებს ასაკთან ერთად, რაც ჯანსაღ დაბერებას და ნაკლებ დაავადებას ნიშნავს. ჩვენი მიზანია ამ მეთოდის გამოყენებით შევქმნათ დაავადებების მიმართ მდგრადი უჯრედები, რითაც შევძლებთ დაზიანებული ორგანოების – მაგალითად ღვიძლის, გულის ან იმუნური სისტემის – აღდგენას“, – აღნიშნა მან.

თუმცა, კრიტიკოსები შიშობენ, რომ ეს კვლევა გზას გაუხსნის არასაიმედო მკვლევრებს, რომელთაც სურვილი ექნებათ შექმნან „გაუმჯობესებული“ ან გენეტიკურად მოდიფიცირებული ადამიანები.

ყოველი უჯრედი ჩვენს სხეულში შეიცავს მოლეკულას, რომელსაც დნმ (DNA) ჰქვია და რომელიც მასში არსებულ გენეტიკურ ინფორმაციას ინახავს. დნმ-ი შედგება მხოლოდ ოთხი პატარა ბლოკისგან – A, G, C და T, რომლებიც სხვადასხვა კომბინაციით ბევრჯერ მეორდება. გასაოცარია, მაგრამ სწორედ ამ ბლოკებშია ჩაწერილი მთელი გენეტიკური ინფორმაცია, რომელიც განსაზღვრავს, როგორები ვართ ფიზიკურად.

ადამიანის გენომის პროექტმა მეცნიერებს ადამიანის ყველა გენის წაკითხვის საშუალება მისცა. ეს კვლევა კი, რომელსაც ე.წ. სინთეზური ადამიანის გენომის პროექტი (Synthetic Human Genome Project) დაარქვეს, მეცნიერებს საშუალებას მისცემს, დნმ-ის მოლეკულა ნულიდან შექმნან.

მეცნიერების პირველი მიზანია შეიმუშაონ მეთოდები, რომლებიც მათ თანდათან უფრო დიდი ზომის დნმ-ის ფრაგმენტების შექმნის საშუალებას მისცემს – მანამ, სანამ სრულად სინთეზურად ერთ სრულ ადამიანურ ქრომოსომას არ ააწყობენ.

შემდეგ მეცნიერები ამ ქრომოსომებზე დაკვირვებას და ექსპერიმენტების ჩატარებას შეძლებენ, რათა უკეთ გაიგონ, როგორ არეგულირებენ გენები და დნმ-ი ჩვენი სხეულის ფუნქციონირებას.

ბევრი დაავადება მაშინ იჩენს თავს, როცა გენები დარღვევით ფუნქციონირებს, ამიტომ ეს კვლევები, შესაძლოა, უკეთესი მკურნალობების შემუშავების საფუძველი გახდეს.

პროექტი მხოლოდ ლაბორატორიულ გარემოში წარიმართება და სინთეზური სიცოცხლის შექმნას არ ითვალისწინებს. თუმცა ტექნოლოგია მკვლევრებს ადამიანის ბიოლოგიური სისტემებზე უპრეცედენტო კონტროლის საშუალებას მისცემს.

მიუხედავად იმისა, რომ პროექტის მიზანი სამედიცინო სარგებელია, მეცნიერების ნაწილი ამბობს, რომ მათ არაკეთილსინდისიერ კოლეგებს არაფერი შეუშლის ხელს ამ ტექნოლოგიის არასწორად გამოყენებაში.

ედინბურგის უნივერსიტეტის ცნობილი გენეტიკოსის, პროფესორ ბილ ერნშოუს თქმით, შესაძლოა, მეცნიერებმა სცადონ ბიოლოგიური იარაღის, „გაუმჯობესებული“ ადამიანების ან თუნდაც არსებების შექმნა, რომლებიც ადამიანის დნმ-ს შეიცავენ.

„ჯინი უკვე გამოშვებულია ბოთლიდან. ახლა კი შეიძლება შემოვიღოთ გარკვეული შეზღუდვები, მაგრამ თუ რომელიმე ორგანიზაცია, რომელსაც შესაბამისი ტექნოლოგია და აპარატურა აქვს, გადაწყვეტს რამის სინთეზს, არ ვფიქრობ, რომ შევძლებთ ამის შეჩერებას“, – განუცხადა მან BBC-ს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
მედიცინარობოტექნიკატექნოლოგიები

ისტორიაში პირველად – გულის გადანერგვის ოპერაცია სრულად რობოტის დახმარებით ჩატარდა

116 views on

ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ისტორიაში პირველად, ქირურგებმა გულის გადანერგვის ოპერაცია სრულად რობოტის გამოყენებით ჩაატარეს. მათ ადამიანის დაზიანებული გული გულმკერდის გაუხსნელად და მკერდის ძვლის დაუზიანებლად შეცვალეს.

ეს ისტორიული პროცედურა ბეილორ სენტ ლუკის სამედიცინო ცენტრში (ჰიუსტონი) მარტის დასაწყისში ჩატარდა. პაციენტი 45 წლის კაცი იყო, რომელსაც გულის მძიმე უკმარისობა აღენიშნებოდა. ის საავადმყოფოში 2024 წლის ნოემბერში გადაიყვანეს, გულის ნორმალური ფუნქციონირების შესანარჩუნებლად კი მრავალი მექანიკური მოწყობილობა ესაჭიროებოდა.

სტანდარტული ოპერაციისგან განსხვავებით, ექიმებმა გულმკერდის გახსნის ნაცვლად ქირურგიული რობოტი გამოიყენეს. მისი დახმარებით უფრო მარტივად შეძლეს გულ-მკერდის არეში ნავიგაცია და მცირე ზომის განაკვეთების გაკეთება. ოპერაციის შედეგად დაზიანებული გული დონორის ორგანოთი შეცვალეს, თანაც ისე, რომ მკერდის ძვლის გაკვეთა საჭირო არ გამხდარა.

ეს მიდგომა ქირურგიაში რევოლუციური ნაბიჯია, რადგან რობოტულ სიზუსტეს მედიცინაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პროცედურასთან აერთიანებს. ტრადიციული მიდგომის თავიდან აცილებით გუნდმა მნიშვნელოვნად შეამცირა ქირურგიული ტრავმა, სისხლის დანაკარგი და ინფექციის განვითარების რისკი.

„გულმკერდის გახსნამ და მკერდის ძვლის გაფართოებამ შეიძლება ჭრილობის შეხორცებაზე ნეგატიური გავლენა იქონიოს, რეაბილიტაცია შეაფერხოს და პაციენტის გამოჯანმრთელება გაახანგრძლივოს. ეს საფრთხე განსაკუთრებით გულის გადანერგვის ოპერაციის დროს ჩნდება ხოლმე”, – განაცხადა დოქტორ კენეტ ლიაომ, რომელიც ოპერაციას ხელმძღვანელობდა.

მიუხედავად იმისა, რომ რობოტები ინვაზიურ პროცედურებში უკვე აქტიურად გამოიყენება, ეს პირველი შემთხვევაა, როდესაც ადამიანის გულის გადანერგვის ოპერაცია მთლიანად რობოტის დახმარებით შესრულდა. როგორც წესი, ასეთ მასშტაბურ ოპერაციებში რობოტული ტექნიკის ჩარევას თავს არიდებენ ხოლმე, მაგრამ გუნდის გაბედული ნაბიჯი წარმატებით დაგვირგვინდა.

რობოტის მილიმეტრულმა სიზუსტემ ექიმებს მცირე ქირურგიული პორტების გამოყენების საშუალება მისცა, ანუ ძვლის ხერხების ან ფართო განაკვეთების საჭიროება აღარ იყო. პაციენტი ოპერაციიდან ერთი თვის შემდეგ გაწერეს ყოველგვარი გართულებების გარეშე.

რადგან მკერდის ძვალი არ გაუკვეთიათ, პაციენტს სისხლის გადასხმა აღარ დასჭირდა; შედეგად ანტისხეულების განვითარების რისკი შემცირდა, რომლებიც ახალი გულის უარყოფას შეუწყობდა ხელს. ამის გამო ოპერაციის შემდგომ უფრო სწრაფი მობილიზაცია გახდა შესაძლებელი, რაც, თავის მხრივ, ფილტვების ფუნქციონირებას აუმჯობესებს და რეაბილიტაციის პროცესს აჩქარებს.

„გადანერგვის ოპერაციამ გვიჩვენა, თუ რა არის შესაძლებელი, როცა ინოვაცია და ქირურგიული გამოცდილება ერთიანდება. ჩვენი მიზანია, პაციენტებს შევთავაზოთ ყველაზე უსაფრთხო, ეფექტიანი და ნაკლებად ინვაზიური პროცედურები, რობოტული ტექნოლოგია კი საშუალებას გვაძლევს, ეს არაჩვეულებრივი გზებით გავაკეთოთ”, – თქვა ლიაომ.

ამ ოპერაციამ შეიძლება ორგანოების ტრანსპლანტაციისას ქირურგების მიდგომა მთლიანად შეცვალოს. გულის გადანერგვა ერთ-ერთ ყველაზე ინვაზიურ ოპერაციად ითვლება, რადგან ამ დროს გულმკერდის ღრუზე სრული წვდომაა საჭირო. ამის მიუხედავად, რობოტის დახმარებით პროცედურის თანამდევი რისკები შემცირდა.

რობოტიკას უკვე დიდი ხანია, კარდიოქირურგიაში დამხმარის როლს თამაშობს, თუმცა ამ მნიშვნელოვან ოპერაციას სრულად ახალ ეტაპზე გადავყავართ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ტექნოლოგიები

ხელოვნური ინტელექტი ეხმარება მეცნიერებს ადრე შეუმჩნეველი ცილების გაშიფვრაში

153 views on

ბოლო წლებში ხელოვნურმა ინტელექტმა (AI) მეცნიერების ერთ-ერთ ყველაზე რთულ ამოცანაში, ცილების სტრუქტურის გაშიფვრაში, გადამწყვეტი როლი შეასრულა. ცილები ყველა ცოცხალი ორგანიზმის საფუძველია, თუმცა მრავალი წლის განმავლობაში მეცნიერები ცდილობდნენ ცილების სხვადასხვაგანზომილებიანი სტრუქტურის ამოცნობას.

AI-ის წყალობით დღეს შესაძლებელი გახდა ისეთი ცილებისა და მოლეკულური სტრუქტურების ამოცნობა, რომლებიც აქამდე სრულად შეუსწავლელი იყო. განსაკუთრებით აღსანიშნავია კომპანია DeepMind-ის მიერ შექმნილი სისტემა AlphaFold, რომელმაც მილიონობით ცილის სტრუქტურა ზუსტად იწინასწარმეტყველა. ეს ტექნოლოგია, მეცნიერთა განმარტებით, ბიომედიცინაში ახალი ეპოქის დასაწყისია, ვინაიდან იმ ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობას იძლევა, რაც ათწლეულების განმავლობაში ამოუხსნელი იყო.

ცილების გაშიფვრით შესაძლებელი ხდება პათოლოგიური პროცესების უკეთ გააზრება და ახალი თაობის წამლების ან თერაპიების შემუშავება. აღსანიშნავია, რომ AI სისტემები არ ცვლიან მეცნიერთა როლს, არამედ აძლიერებენ მას — ამარტივებენ მონაცემთა ანალიზის იმ ნაწილს, რაც ადამიანისთვის დროის თუ სხვა ფაქტორების სიმცირის გამო, ხელმიუწვდომელია, შედეგად, მეცნიერებს რჩებათ მეტი დრო ანალიზისთვის, ჰიპოთეზების შესამოწმებლად და მედიცინის პრაქტიკაში რეალური ცვლილებების შესატანად.

ხელოვნური ინტელექტის დახმარებით ცილათა კვლევა ჯერ კიდევ საწყის ეტაპზეა, თუმცა პროგრესი სწრაფია.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ისტორიაკვლევებიმსოფლიოტექნოლოგიები

ტიტანიკის ვირტუალური რეკონსტრუქცია ნათელს მოჰფენს გემის საბედისწერო ღამეს

235 views on

ტიტანიკის  ციფრული რეკონსტრუქცია, რომელიც შექმნილია ბოლო დროის ყველაზე დახვეწილი ტექნოლოგიების გამოყენებით, წარმოადგენს სრულიად ახალ, დოკუმენტურ და ღრმა შესწავლას ტიტანიკის ტრაგიკულ ჩაძირვაზე. National Geographic-ის დოკუმენტური ფილმში Titanic: The Digital Resurrection ნაჩვენებია, თუ როგორ განხორციელდა ეს პროექტი, 2022 წლის ექსპედიციაში, სადაც  გამოიყენებდა 715,000-ზე მეტი მაღალი რეზოლუციის ფოტოები, რაც ტიტანიკის სრულმასშტაბიანი ციფრული ვერსიის შექმნის შესაძლებლობას იძლეოდა.

ამ დეტალურმა 3D მოდელმა მკვლევარებს შანსი მისცა,  რომ  ტიტანიკის ჩაძირვის კონკრეტული მომენტები უკეთ შეისწავლონ და შეაფასონ.  არსებული ფრაგმენტების ანალიზი აჩვენებს, რომ ტიტანიკი გატყდა მძიმედ და არა ისე, როგორც ადრე იყო წარმოდგენილი, ანუ ის გაიყო ნაწილებად.

ციფრული რეკონსტრუქციის გამოყენებით ახალი მონაცემები უკვე არსებობს, რაც ხელს უწყობს ტიტანიკის შესწავლას. ეს ყოველივე კი  მეცნიერებსა და საზოგადოებას საშუალებას აძლევს ტიტანიკის ჩაძირვას ვირტუალურად გაეცნოს. 2025 წლის 11 აპრილს დოკუმენტური ფილმი უკვე გამოვიდა, რომელიც Disney +  და Hulu-ზეა ხელმისაწვდომი.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
გამოგონება - ინოვაციამანქანათმშენებლობარობოტექნიკატექნოლოგიები

BMW-მ წარმოებაში ჰუმანოიდი რობოტები დანერგა

161 views on

მრეწველობის ავტომატიზაციის ღონისძიებების ფარგლებში, BMW-მ ჰუმანოიდი რობოტების ინტეგრაცია ავტომობილების საწარმოო პროცესში დაიწყო.  რობოტები კალიფორნიაში დაფუძნებული რობოტიკის კომპანიის – Figure-ის მიერ შეიქმნა. ეს თანამშრომლობა ერთ-ერთ პირველ რეალურ მაგალითს წარმოადგენს იმაზე, თუ როგორ იკავებენ ჰუმანოიდი რობოტები ადგილს ავტოინდუსტრიაში, რაც წარმოების ხაზის რადიკალურ გარდაქმნას გულისხმობს.

Figure 01 – სწორედ ასე ჰქვია ამ რობოტს, რომელიც განკუთვნილია ადამიანისთვის მავნე და ფიზიკურად დამღლელი სამუშაოების შესასრულებლად. ადამიანის მსგავსი მოძრაობებისა და მოქნილობის წყალობით, რობოტს სხვადასხვა ლოჯისტიკური დავალების შესრულება შეუძლია, მათ შორისაა, მასალების გადაადგილება, ნაწილების მიწოდება და სხვა. განსხვავებით, ტრადიციული ინდუსტრიული რობოტებისგან, რომლებიც მხოლოდ ერთ ადგილს არიან მორგებულნი, Figure 01 მობილურია და სწრაფად გადაადგილდება, რაც სწრაფად ცვალებადი გარემოსთვის იდეალურ ვარიანტს წარმოადგენს.

BMW-ს გადაწყვეტილება რობოტების დანერგვის შესახებ ინდუსტრიის მზარდი ტენდენციების გამოძახილია, რაც ხელოვნურ ინტელექტს უკავშირდება.  კომპანიის ინფორმაციით, Figure-ის რობოტები აღჭურვილნი არიან მოწინავე AI ტექნოლოგიებით, რაც მათ საშუალებას აძლევს დააკვირდნენ, ისწავლონ და შეითვისონ დავალებები სწრაფად, რაც საქმეს ბევრად ამარტივებს.

Figure-ის აღმასრულებელი დირექტორის, ბრეტ ადკოკის თქმით, BMW-სთან თანამშრომლობა დიდი მიღწევაა: „ეს არის პირველი შემთხვევა, როდესაც ზოგადი დანიშნულების ჰუმანოიდი რობოტები რეალურად მუშაობენ ქარხნის გარემოში. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ჰუმანოიდებს შეუძლიათ შრომის დეფიციტის შევსება და უსაფრთხოების გაუმჯობესება.“

ამჟამად რობოტების ჩართულობა ლოჯისტიკურ და დამხმარე ფუნქციებს უკავშირდება, თუმცა ორივე მხარე მომავლისთვის მათ უფრო რთულ პროცესებში ჩართვასაც განიხილავს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ემიგრანტიტექნოლოგიები

ხელოვნური ინტელექტის როლი ბიომედიცინაში — ახალგაზრდა ქართველი მეცნიერის საერთაშორისო წარმატების ისტორია

669 views on

დეა გოგიშვილი ახალგაზრდა ქართველი მეცნიერია, რომელიც მოგვითხრობს საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტიდან ამსტერდამის Vrije Universiteit-ის დოქტორანტურამდე განვლილ გამოწვევებით სავსე, თუმცა საინტერესო პროფესიულ გზაზე.  საკუთარ გამოცდილება, კარიერული რჩევები დაა სამეცნიერო მისწრაფებები ხელოვნური ინტელექტის, ბიოინფორმატიკისა თუ ნეიროდეგენერაციული დაავადებების კვლევის მიმართულებით იმ თემების მცირე ჩამონათვალია, რასაც ახალგაზრდა პროფესიონალი ქართველ კოლეგებსა და მკითხველს უზიარებს. 

–დავიწყოთ თქვენი ბავშვობით,  რამ გამოიწვია თქვენი დაინტერესება მეცნიერებით?

-პროფესიის არჩევა, როგორც ჩემს ვიდეოებშიც არაერთხელ აღმინიშნავს, ერთ-ერთი ყველაზე რთული გადაწყვეტილება იყო ჩემს ცხოვრებაში. დიდი ფიქრის შემდეგ საბოლოოდ ქიმია ავირჩიე, თუმცა საინტერესოა, რომ დღეს ჩემმა საქმიანობამ საწყისი არჩევანისგან საკმაოდ განსხვავდება. ბოლო 6 წლის განმავლობაში, ყოველთვის ვსწავლობდი იმას, რაც იმ მომენტში მაინტერესებდა და ვვითარდებოდი იმ მიმართულებით, სადაც ყველაზე მეტ პოტენციალს ვხედავდი. სკოლის პერიოდში ვერასდროს წარმოვიდგენდი ან ვიოცნებებდი იმაზე, რითაც დღეს ვარ დაკავებული. ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რამდენად მნიშვნელოვანია იყო ღია სიახლეებისადმი და გქონდეს მზაობა შეცვალო მიმართულება, როცა ცხოვრებაში ახალი,  საინტერესო შესაძლებლობები ჩნდება.

–მოგვიყევით თქვენ მიერ განვლილი გზის შესახებ საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტიდან ამსტერდამის Vrije Universiteit-ის დოქტორანტობამდე, რამდენად რთული იყო ახალგაზრდა ასაკში ამ ნაბიჯისგადადგმა?

-უპირველეს ყოვლისა, მინდა აღვნიშნო, რომ ჩემს აკადემიურ მოგზაურობაში უდიდესი წვლილი ჩემს ქართველ ლექტორებს  მიუძღვით. ბაკალავრიატის სასწავლო საფეხურის დასრულების შემდეგ, საზღვარგარეთ წასვლის გადაწყვეტილება ერთ-ერთი ყველაზე რთული ნაბიჯი იყო ჩემს ცხოვრებაში. ოჯახის, მეგობრების და ნაცნობი გარემოს დატოვება მტკივნეული აღმოჩნდა, რასაც ემატებოდა ის ფაქტიც რომ მაგისტრატურის ეტაპზე ჩემი პირვანდელი განათლებისგან განსხვავებული მიმართულება ავირჩიე. პირველი წელი ძალიან რთული იყო ადაპტაციისა და ახალი ცოდნის ათვისების თვალსაზრისით, თუმცა საბედნიეროდ, თითოეულ კვლევით ჯგუფში შესანიშნავი მენტორები და ხელმძღვანელები შემხვდნენ.

დღევანდელი გადმოსახედიდან, ერთ-ერთი საუკეთესო გადაწყვეტილება მაგისტრატურის ეტაპზე კემბრიჯში კვლევაზე დათანხმება და კომპიუტერული ქიმიის მიმართულებით განვითარება იყო, რამაც შემდგომ ასტრაზენეკასთან დამაკავშირა და გამიკვალა გზა დოქტორანტობამდე.

–ამსტერდამის გარდა, არაერთ უცხო ქვეყანაშიც მიიღეთ განათლება,  როგორ ფიქრობთ, რით განსხვავდება საერთაშორისო საგანმანათლებლო სისტემები ჩვენი ეროვნულისგან?

-ჩემი გამოცდილებით, შვედეთისა და ნიდერლანდების სისტემაში  განსაკუთრებულად ღირებულად მიმაჩნია სტუდენტის დამოუკიდებლობასა და კრიტიკულ აზროვნებაზე ორიენტირებული მიდგომები. აქ სტუდენტები თავიდანვე წახალისებულნი არიან, გამოთქვან საკუთარი მოსაზრებებიდა დასვან კითხვები. შესაბამისად, ქართულ საგანმანათლებლო სისტემაშიც ვისურვებდი მეტ ფოკუსს კრიტიკულ და ანალიტიკურ აზროვნებაზე, ასევე, კარგი იქნება უმაღლესი განათლების ადრეულ ეტაპზევე კვლევითი კულტურის განვითარება და ბიზნეს სექტორთან მჭიდრო თანამშრომლობა, რაც სტუდენტებს პრაქტიკული უნარების კარიერის ადრეულ ეტაპზევე გამომუშავებაში დაეხმარება.

–მოგვიყევით უშუალოდ თქვენს სამეცნიერო მიმართულებებსა და კვლევებზე.

-ამ ეტაპზე ხელოვნური ინტელექტის საშუალებით ვიკვლევტვინის დაავადებების ადრეული დიაგნოსტიკისა დაპროგნოზის ინოვაციურ მეთოდებს, პარალელურად კი, ვასწავლი და ვხელმძღვანელობ მაგისტრანტებსა დადოქტორანტებს. ჩემი სამეცნიერო პროექტების ძირითადი მიმართულებებიც ხელოვნური ინტელექტი, ბიოინფორმატიკა, პერსონალიზირებული მედიცინა, ბიომარკერების აღმოჩენა, ნეიროდეგენერაციული დაავადებები და  მულტი-omics მონაცემებია.

სადოქტორო კვლევის ფარგლებში ვიკვლევდი დემენციისცილოვან ბიომარკერებს სხვადასხვა ბიოლოგიურ სითხეში. ნეიროდეგენერაციული დაავადებები, რომელთაშორისაც  ყველაზე გავრცელებული ალცჰაიმერის დაავადებაა, კლინიკურ გამოვლენამდე 10-20 წლით ადრე იწყება, შესაბამისად, ჩემს ინტერესსაც ადრეული და ზუსტი დიაგნოსტიკა წარმოადგენს, რის საუკეთესო საშუალებასაც ბიოლოგიურ სითხეებში არსებული ცირკულირებადიცილების გაზომვა გვაძლევს ულტრა-სენსიტიური მეთოდებით.

ჩემს კვლევებში აქტიურად ვიყენებ AI მოდელებს და ყველა დასრულებული პროექტი, რომლის გაზიარებაც შემიძლია  დეტალურადაა შემოწმებული (peer reviewed) სფეროს ექსპერტების მიერ და ხელმისაწვდომია ონლაინაც. დაინტერესებულ მკითხველს ყოველთვის შეუძლია გამოქვეყნებული სტატიების ნახვა (იხ. ბმული:)

გარდა ამისა, დოქტორანტურის დასრულებისთანავე დავიწყე პოსტ-დოქტორანტურა უტრეხტის უნივერსიტეტში პრიონული დაავადებების მიმართულებით. ჩემი კვლევითი პროექტი გააერთიანებს თანამედროვე Multi-omics მონაცემებსა და კომპიუტერულ მეთოდებს. კვლევა ნაწილია დიდი Prionomics კონსორციუმისა, რომელიც მიზნად ისახავს როგორც ადამიანის, ასევე სხვა სამოდელო ორგანიზმების multi-omics მონაცემების ინტეგრაციასა და ჰარმონიზაციას FAIR პრინციპების მიხედვით.

 

–როგორ ფიქრობთ, რა არის ახალგაზრდა მეცნიერისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევა ასეთ რთულ და ინტერდისციპლინურ სფეროში და რას თვლით მეცნიერების მთავარ ღირებულებად?

-ინტერდისციპლინურ სფეროში მოღვაწეობის ერთ-ერთიუდიდესი გამოწვევა სიღრმისეულ სპეციალიზაციასა დაფართო ცოდნის ათვისებას შორის ბალანსის პოვნაა. ერთიმხრივ, საჭიროა კონკრეტულ სფეროში ღრმა ექსპერტიზის განვითარება, მეორე მხრივ კი – მომიჯნავე დარგების გაგებადა მათთან თანამშრომლობის უნარი.  როგორც მეცნიერის, ჩემი მთავარი ღირებულება ცოდნის საზღვრების გაფართოება და ამ ცოდნის საზოგადოების კეთილდღეობისთვის გამოყენება წარმოადგენს. პირადადჩემთვის, მეცნიერება არა მხოლოდ ინტელექტუალური ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილების საშუალებას წარმოადგენს, არამედ ძლიერი ინსტრუმენტია, რომელსაც შეუძლია დადებითი ცვლილებების მოტანა მსოფლიოში.

 

–რომ შეგეძლოთ იმუშაოთ ნებისმიერ მეცნიერთან (ჩვენი დროის თუ ისტორიულ), ვინ იქნებოდა ის, რატომ?

-ერთი მხრივ, სიამოვნებით ვითანამშრომლებდი 2023 წლის ნობელის ლაურეატებთან ქიმიაში – დემის ჰასაბისთან და ჯონ ჯამპერთან, ასევე დევიდ ბეიკერთან, რომელიც ცილების დიზაინის სფეროს ლიდერია. AlphaFold-ის შექმნა ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიღწევაა, რაც ხელოვნურმა ინტელექტმა მოუტანა კაცობრიობას. დევიდ ბეიკერის ინოვაციური მიდგომები, რომელმაც გვაჩვენა, რომ შესაძლებელია ბუნებაში არარსებული ცილების შექმნა სპეციფიკური ფუნქციებით, წარმოადგენს მეცნიერების იმ მიმართულებას, რომელშიც ჩემი ცოდნის გაღრმავება მსურს.

მეორე მხრივ, ციფრული ჯანმრთელობის მიმართ ჩემი განსაკუთრებული ინტერესიდან გამომდინარე, იდეალური იქნებოდა WHOOP-ის სამეცნიერო გუნდთან თანამშრომლობა. ეს კომპანია ფლობს უნიკალურ მონაცემთა ბაზას ადამიანების ძილის ხარისხის, ფიზიკური დატვირთვისა და აღდგენის შესახებ.

 

–საინტერესოა, როგორ აბალანსებთ თქვენს ინტენსიურ აკადემიურ საქმიანობას პირად ცხოვრებასთან?

-აკადემიური საქმიანობისა და უამრავი ჰობის დაბალანსება პირად ცხოვრებასთან არ არის ადვილი, მაგრამ ვცდილობ დღის განმავლობაში გამოვყო დრო საკუთარი თავისთვის, ჩემთვის საყვარელი აქტივობებისთვის და გავიმრავალფეროვნო ყოველდღიური ცხოვრება.

პანდემიის პერიოდში აღმოვაჩინე ვიდეოების მონტაჟი, რომელიც დღემდე დიდ სიამოვნებას მანიჭებს. განსაკუთრებით მიყვარს მოგზაურობების, ყოველდღიური მომენტებისა და ცხოვრების სასიამოვნო მომენტების დაფიქსირება. თავდაპირველად YouTube-ზე ვიდეოების ატვირთვა საგანმანათლებლო კონტენტით დავიწყე, სადაც საზღვარგარეთ სწავლის გამოცდილებას ვაზიარებდი. თუმცა, მალევე აღმოვაჩინე, რამდენად მომწონს ჩემი ფიქრების, იდეებისა თუ ყოველდღიური გამოცდილების ვიზუალურ ამბებად ქცევა.

გარდა ამისა, ფიზიკური აქტივობა ჩემი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. პილატესი, იოგა და სირბილი ის აქტივობებია, რომლებიც მეხმარება როგორც ფიზიკური, ისე მენტალური ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში.

 

–და ბოლოს, რას ურჩევთ ახალგაზრდა მეცნიერებს, რომლებიც ახლახან იწყებენ კვლევით კარიერას და კვალიფიკაციის ამაღლებას საზღვარგარეთ გეგმავენ?

-პირველ რიგში, განავითარეთ ძლიერი კვლევითი საფუძველი კონკრეტულ სფეროში, მაგრამ ამავდროულად შეინარჩუნეთ ინტერდისციპლინური ცნობისმოყვარეობა. დღევანდელ სამეცნიერო სამყაროში ყველაზე ინოვაციური აღმოჩენები ხშირად სხვადასხვა დარგის გადაკვეთის დროს ხდება. ადრეული ეტაპიდანვე დაამყარეთ საერთაშორისო კონტაქტები კონფერენციების, ვორქშოფებისა თუ გაცვლითი პროგრამების საშუალებით, ეს აქტივობები სფეროს ექსპერტებთან დაახლოების არაჩვეულებრივ შესაძლებლობას იძლევა. ყოველთვის იყავით ღია ახალი შესაძლებლობებისთვის, რადგან საუკეთესო კარიერული გზა ხშირად ჩვენს პირვანდელ გეგმას არ ემთხვევა. და რაც მთავარია, არასდროს დაკარგოთ კავშირი საკუთარ სამშობლოსთან!

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ტექნოლოგიები

12 წლის ბიჭი, რომელმაც ბირთვული რეაქტორი საკუთარ საძინებელში შექმნა

261 views on

მემფისში მცხოვრებ (აშშ) 12 წლის ბიჭს სახლში FBI-დან ეწვივნენ. ამის მიზეზი მისი გენიალურობაა — მან ბირთვული რეაქტორის შექმნა საკუთარ საძინებელში შეძლო. ჯექსონ ოსვალტმა თავისი მიღწევის შესახებ ინფორმაცია პლატფორმა X-ზე გააზიარა. ბიჭის შთაგონება TED-ის ვიდეოდან მოდის, რომელშიც 2008 წელს ტეილორ ვილსონი საუბრობს, თუ როგორ შექმნა ბირთვული რეაქტორი 14 წლის ასაკში.

ჯექსონმა ბირთვული შერწყმის მისაღებად თავიდან “დემო ფუზორი” შექმნა. ეს იყო პირველი ნაბიჯი ფუნქციური შერწყმის რეაქტორის მისაღებად. ბუნებრივია, ამ პროექტის დასაფინანსებლად ის მშობლების ფინანსურ მხარდაჭერას საჭიროებდა.

ჯექსონის თქმით, თავდაპირველი ვერსია შორს იყო სრულყოფილი რეაქტორისგან — თუ ის რამდენიმე წუთზე მეტ ხანს იმუშავებდა, ცენტრში არსებული “ბადე” გადნებოდა და განადგურდებოდა. ამიტომ, დემო ვერსიის შემდეგ მას კიდევ ბევრი სამუშაო ჰქონდა.

ბიჭმა თავიდან ააშენა ვაკუუმური კამერა, eBay-დან შეიძინა ტურბომოლეკულური ტუმბო და მიიღო დეიტერიუმი საწვავისთვის.

ბიჭის თქმით, მან თავისი რეაქტორის ნაწილების უმეტესი ნაწილი eBay-დან შეიძინა და ამ ყველაფრისთვის ერთი წელი დასჭირდა.

ჯექსონის შესანიშნავმა მიღწევამ სწრაფად მიიპყრო ფართო ყურადღება. ის გინესის მსოფლიო რეკორდების წიგნშიც მოხვდა, როგორც ადამიანი, რომელმაც ყველაზე პატარა ასაკში შეძლო ბირთვული რეაქტორის შექმნა. მისი მიღწევა დაადასტურა Fusor.net-მა და ცნობილმა ექსპერტმა რიჩარდ ჰულმა.

მედიის ფართო ყურადღების შემდეგ, ჯექსონს FBI-ს აგენტები ეწვივნენ და რადიაციის დონე შეამოწმეს. მათ ჯექსონის სახლში რადიაციის სახიფათო დონე ვერ დაადგინეს და მისცეს ბიჭს უფლება, ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე გაეგრძელებინა სამეცნიერო ექსპერიმენტები.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ასტრონომია - კოსმოსირობოტექნიკატექნოლოგიები

მასკი მარსზე Optimus ჰუმანოიდის რობოტების გაგზავნას გეგმავს – რა ვიცით ამის შესახებ

191 views on

ილონ მასკს სურს მარსზე Tesla Optimus რობოტების გაგზავნა. ჰუმანოიდი რობოტები წითელ პლანეტაზე SpaceX-ის მისიით 2026 წლის ბოლოს გაემგზავრებიან. ამის შესახებ Newsweek-ი იტყობინება.

„იმედია Starship მარსზე გაემგზავრება მომავალი წლის ბოლოს Optimus რობოტი მკვლევრებთან ერთად!” – თქვა მასკმა.

Optimus თავდაპირველად წარმოდგენილი იყო 2024 წლის ოქტომბერში, როგორც რობოტი ასისტენტი ყოველდღიური ცხოვრებისთვის. მასკი შემდეგ ამბობდა:

„ის გააკეთებს ყველაფერს, რაც გინდა… მას შეუძლია იყოს შენი მეგობარი, მიირთვას სასმელი, გაასეირნოს ძაღლი, გათიბოს შენი გაზონი, იყიდოს სასურსათო ნივთები…“,- აღნიშნავდა მასკი.

ახლა ჩვენ ვსაუბრობთ კოსმოსში რობოტების, როგორც ავტონომიური მკვლევრების გამოყენებაზე. მასკმა არაერთხელ განაცხადა მარსის კოლონიზაციის სურვილი.

სექტემბერში მან დაწერა: „ფრენის ინტენსივობა ექსპონენტურად გაიზრდება, დაახლოებით 20 წელიწადში თვითკმარი ქალაქის აშენების მიზნით“.

თუმცა, ბევრი ექსპერტი ამ იდეის მიმართ ფრთხილია და მასში რისკს ხედავს: „შეიძლება ეს მოხდეს ამ ათწლეულში? შესაძლოა, მაგრამ დიდი რისკით. მაგრამ თუ მივცემთ სამ ათწლეულს, დავინახავთ, როგორ შეიძლება რისკმა დაიწიოს მისაღებ დონემდე.”

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
გამოგონება - ინოვაციაკვლევებიტექნოლოგიები

მეცნიერებმა კალციუმზე მომუშავე ბატარეა შექმნეს, რომელიც დამუხტვის 700 ციკლს უძლებს

458 views on

ჩინელმა მეცნიერებმა კალციუმზე მომუშავე ბატარეა შექმნეს, რომელიც დამუხტვისა და განმუხტვის 700-ამდე სრულ ციკლს გადის ოთახის ტემპერატურაზე. ამ ტიპის ტექნოლოგიას ასეთი მაჩვენებლისათვის აქამდე არასდროს მიუღწევია. მკვლევართა განცხადებით, მათი მოწყობილობა ბოჭკოებშიც შეიძლება ინტეგრირდეს და მოქნილი ტექსტილური ბატარეა შეიქმნას სმარტფონებისთვის.

მსოფლიოში ყველაზე ფართოდ ლითიუმ-იონური ბატარეები გამოიყენება, რადგან ისინი კომპაქტური ზომისაა და მასასთან შედარებით დიდ ენერგიას იტევს. მეორე მხრივ, მათი მეშვეობით სხვადასხვა სექტორის უზრუნველსაყოფად ლითიუმის საიმედო მარაგია საჭირო.

კვლევის თანახმად, შესაძლოა, კალციუმზე მომუშავე ბატარეები ლითიუმ-იონურ ელემენტებზე მეტად ხელმისაწვდომი და უსაფრთხო იყოს. საგულისხმოა, რომ ეს ორი ტევადობით დიდად არ განსხვავდება. მეორე მხრივ, კალციუმი ლითიუმთან შედარებით 2 500-ჯერ უფრო გავრცელებულია დედამიწაზე.

ნაშრომის მიხედვით, კალციუმზე მომუშავე ბატარეებს შორის ტევადობის ყველაზე უკეთესი პოტენციალი კალციუმ-ჟანგბადის (Ca-O2) სისტემებს აქვს. ეს იმიტომ, რომ ბატარეა საწვავს ჰაერში არსებული ჟანგბადიდან იღებს და არა მასში შენახული მასალიდან.

Ca-O2 ბატარეებს ტევადობისა და დაბალი ფასის მხრივ დიდი პოტენციალი აქვს, რადგან კალციუმის სხვადასხვა ოქსიდს (CaOx) წარმოქმნის. მეორე მხრივ, საკმაოდ რთულია ისეთი Ca-O2ელემენტის შექმნა, რომელიც ხელახლა დაიმუხტება და თან ოთახის ტემპერატურაზე იმუშავებს. ეს იმიტომ, რომ მისი მუშაობის პროცესში განმუხტვის არააქტიური პროდუქტები წარმოიქმნება.

მარტივი სულაც არ ყოფილა ისეთი ელექტროლიტების (ბატარეის კომპონენტი, რომელიც დამუხტვასა და განმუხტვაზეა პასუხისმგებელი) პოვნა, რომლებიც ჟანგბადსა და საკმაოდ რეაქტიული კალციუმის ანოდს ერთდროულად გაუმკლავდება. ელექტროლიტს კალციუმის რეაქციები არ უნდა გამოეწვია და ამით ბატარეის ტევადობას არ უნდა შეეზღუდა.

ამ პრობლემის გადასაჭრელად მეცნიერებმა ინოვაციური მიდგომა შეიმუშავეს და თხევადი ელექტროლიტი შექმნეს, რომელიც კალციუმსაც ერგება და ჟანგბადსაც.

მათ მიერ დამზადებული ბატარეა შესაძლებელია, მოქნილ ბოჭკოებშიც ინტეგრირდეს. სპეციალური მოწყობილობის გამოყენებით მეცნიერებმა ეს ბოჭკოვანი ბატარეები ტექსტილებში ჩაწნეს. დადგინდა, რომ ელემენტი სტაბილურობას ნულიდან 180 გრადუსამდე მოღუნვის დროსაც კი ინარჩუნებს. მაშასადამე, მიღებული ელემენტი მოქნილია და არაერთ ელექტრონულ მოწყობილობაში შეიძლება გამოვიყენოთ, მათ შორის მობილურ ტელეფონებშიც.

ბატარეის ტევადობა და ფუნქციონირება ამჟამად შეზღუდულია, თუმცა მკვლევრები ფიქრობენ, რომ სამომავლოდ მისი დახვეწა შესაძლებელი იქნება. ისინი იმედს გამოთქვამენ, რომ, შესაძლოა, კალციუმის ბატარეები ალტერნატიული მასალებითაც შეიქმნას.

მიღწევა ერთ-ერთი წინგადადგმული ნაბიჯია, რათა სამომავლოდ ენერგიის შენახვისთვის უფრო გამძლე და ეფექტიანი საშუალებები გვქონდეს.

ნაშრომი ჟურნალ Nature-ში გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
1 2 3 … 90
Page 1 of 90