close

დედამიწა

დედამიწა

მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პატარა თევზი, რომელიც რეაქტიული თვითმფრინავის აფრენაზე ძლიერ ხმას გამოსცემს

მეც­ნი­ე­რებ­მა აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, რომ მსოფ­ლი­ო­ში ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე პა­ტა­რა თევ­ზის სა­ხე­ო­ბას 140 დე­ცი­ბელ­ზე მა­ღა­ლი ხმის გა­მო­ცე­მა შე­უძ­ლია – ამის შე­სა­ხებ Sky News-ი Proceedings of the National Academy of Sciences-ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ კვლე­ვა­ზე დაყ­რდნო­ბით წერს. ეს და­ახ­ლო­ე­ბით იმ სიძ­ლი­ე­რის ხმაა, რა­საც ელექტრო ბურ­ღი ან რე­აქ­ტი­უ­ლი თვითმფრი­ნა­ვი აფ­რე­ნი­სას გა­მოს­ცემს.

გამჭვირ­ვა­ლე Danionella cerebrum სულ რა­ღაც 12 მმ სიგ­რძი­საა და ხერ­ხემ­ლი­ან ცხო­ვე­ლებს შო­რის ყვე­ლა­ზე პა­ტა­რა ტვი­ნი აქვს. სა­ხე­ო­ბა მხო­ლოდ სამი წლის წინ აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, ამი­ტომ მის შე­სა­ხებ ბევ­რი რამ ჯერ კი­დევ უც­ნო­ბია.

ამ თევ­ზის ხმა პირ­ვე­ლად გერ­მა­ნელ­მა მეც­ნი­ე­რებ­მა გა­ი­გეს. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით აკ­ვა­რი­უმ­თან მა­ღალ­სიჩ­ქა­რი­ა­ნი კა­მე­რე­ბი და­ა­მონ­ტა­ჟეს, რათა უკეთ გა­ე­გოთ რა ხდე­ბო­და: კვლე­ვის შე­დე­გად დად­გინ­და, რომ ასე­თი ხმის გა­მო­ცე­მა მხო­ლოდ მამ­რებს შე­უძ­ლი­ათ. მეც­ნი­ე­რე­ბის ვა­რა­უ­დით, ეს და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია სხვა მამ­რე­ბის მი­მართ აგ­რე­სი­ულ ქცე­ვას­თან ან მდედ­რებ­თან შეჯ­ვა­რე­ბის მცდე­ლო­ბას­თან.

 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
დედამიწაეკოლოგიაკვლევები

ჰაერის დაბინძურების პარალელურად სუიციდის შემთხვევები იმატებს და პირიქით

ჩინეთში ჩატარებული კვლევის თანახმად,როცა ჰაერის ხარისხი უარესდება, სუიციდის შემთხვევები იმატებს. საინტერესოა, რომ სახელმწიფოში ემისიების შესამცირებლად შემოღებული ცვლილებების შედეგად სულ რამდენიმე წელში თვითმკვლელობის მაჩვენებელმაც იკლო.

ჩინეთის ზოგიერთი ქალაქი მსოფლიოს მასშტაბით ყველაზე დაბინძურებული ჰაერის მქონე ადგილებს შორისაა, სადაც შენობები სქელ სმოგშია მოქცეული. ამავე დროს, სუიციდის გლობალური შემთხვევების დაახლოებით 16% სწორედ ამ ქვეყანაში ფიქსირდება. ეკონომისტთა ჯგუფმა ეს ორი ასპექტი დააკავშირა და მათ შორის გარკვეული ურთიერთდამოკიდებულება გამოავლინა.

2013 წელს ჩინეთში ჰაერის დაბინძურების პრევენციისა და კონტროლის სამოქმედო გეგმა გააქტიურდა. ის ინდუსტრიული ემისიების შემცირებას, ტრანსპორტის გამონაბოლქვის კონტროლს, გასათბობად ბუნებრივ აირზე გადასვლასა და მზისა და ქარის ენერგიის გამოყენების წახალისებას გულისხმობდა. ამ პერიოდში ქვეყანაში სუიციდის მაჩვენებელმა მნიშვნელოვნად იკლო.

2010-2021 წლებში თვითმკვლელობების ყოველწლიური მაჩვენებელი ყოველ 100 000 ადამიანზე 10.88-დან 5.25-მდე შემცირდა. ამაზე ჰაერის ხარისხის გავლენის გამოსაკვლევად, გუნდმა სხვადასხვა ფაქტორი გააანალიზა.

მათ ყურადღება მეტეოროლოგიურ ფენომენზე გაამახვილეს, რომელსაც თერმული ინვერსია ეწოდება. ამ დროს ჰაერის ზედა შრე მის ქვემოთ მოქცეულ ცივ და დაბინძურებულ აირს ზედაპირთან ახლოს უბიძგებს, რაც რამდენიმე საათს გრძელდება. ქვეყნის მასშტაბით ამას ჰაერში მცირე ზომის ნაწილაკების (PM2.5) ყოველკვირეული საშუალო შემცველობის დაახლოებით 1%-მდე გაზრდა შეუძლია.

სხვა კვლევებით დადგინდა, რომ ეს ნაწილაკები შესაძლოა, ტვინში მოხვდეს და სულ რაღაც 24 საათში მისი ქიმია შეცვალოს. შედეგად კი, არაა გამორიცხული, ეს უარეს მენტალურ ჯანმრთელობასა და, პოტენციურად, ემოციების რეგულაციის სირთულეს დაედოს საფუძვლად.

ამ და სხვა მონაცემების საფუძველზე ავტორებმა დაადგინეს, რომ იმ კვირებში, როცა თერმული ემისიები ფიქსირდებოდა, სუიციდის შემთხვევებიც მოულოდნელად იმატებდა. აღნიშნული ეფექტი მხოლოდ 7 დღის განმავლობაში შეინიშნებოდა.

„ეს თვითმკვლელობის ‘დამატებითი’ შემთხვევებია, ანუ ისინი არ დაფიქსირდებოდა, ჰაერის ხარისხი რომ არ გაუარესებულიყო”, – წერია ახალ ნაშრომში.

საბედნიეროდ, ბოლო წლებში ამ მხრივ ჩინეთში სიტუაცია გამოსწორდა. მეცნიერები სუიციდის მაჩვენებლის კლების თითქმის 10%-ს სწორედ ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებას უკავშირებენ. ეს 2013-17 წლებში 46 000 “გადარჩენილ” სიცოცხლეს ნიშნავს.

რა თქმა უნდა, ამ ორ ფაქტორს შორის პირდაპირი მიზეზშედეგობრივი დამოკიდებულების შესახებ მრავალი კითხვა არსებობს, მაგრამ საკითხის შესასწავლად პირველი ნაბიჯები უკვე გადადგმულია.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
დედამიწა

უცნაური მოვლენა: დედამიწის ატმოსფეროდან ერთ-ერთი ნივთიერება სრულიად გაქრა – რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ამას

ცნობილია, რომ მეტეორიტებს დიდი მნიშვნელობა აქვთ მეცნიერებისთვის. ბევრი მათგანი ჩვენს პლანეტაზე უფრო ძველია და გვაწვდის ინფორმაციას ადრეული მზის სისტემის შესახებ, ისევე როგორც ჩვენი პლანეტის შესახებ. სინამდვილეში, კლდოვანი პლანეტები წარმოიქმნა ისეთი პატარა სხეულებისგან, რომლებიც რაღაც მომენტში დაჯგუფდნენ. ამიტომ ისინი გვაწვდიან ინფორმაციას პლანეტების ქიმიური შემადგენლობის შესახებ.

ნახშირბადოვანი ქონდრიტების, ანუ უძველესი ნახშირბადით მდიდარი მეტეორიტების შესწავლის საფუძველზე, მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ჩვენი პლანეტის ატმოსფეროს დიდი რაოდენობით ქსენონი აკლია. მაგრამ სად შეიძლებოდა წასულიყო?

დედამიწის ატმოსფეროში დიდი რაოდენობით იყო ქსენონი
ნახშირბადოვანი ქონდრიტები შეიცავს ინფორმაციას ადრეულ მზის სისტემაში გაზის პროპორციების შესახებ. ამ მეტეორიტების შესწავლამ აჩვენა, რომ ჩვენი ატმოსფერო ამჟამად შეიცავს იმ ქსენონის მხოლოდ 10%-ს, რომელიც მას უნდა ჰქონდეს. ქსენონის გაქრობა საკმაოდ იდუმალია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ის ინერტული აირია, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ რეაგირებს სხვა ელემენტებთან.

ისეთ გაზებს, როგორიცაა ქსენონი, ასევე კეთილშობილ გაზებს უწოდებენ. მათ შორისაა ჰელიუმი, ნეონი, არგონი, კრიპტონი და ზოგიერთი სხვა აირი. სხვათა შორის, ამ გაზებს მიეკუთვნება რადიოაქტიური რადონიც, რომელიც გამოიყოფა ნიადაგიდან და ამჟამად საფრთხეს უქმნის არქტიკას. და ისეთი გაზი, როგორიცაა ნეონი, ცნობილია იმით, რომ გამოიყენება ჩიპების წარმოებაში.
გასაკვირია, რომ სხვა კეთილშობილური აირები, როგორიცაა არგონი და კრიპტონი, ატმოსფეროში ისეთივე რაოდენობითაა, როგორიც უნდა იყოს, მეტეორიტების ანალიზის მიხედვით. ეს ნიშნავს, რომ რატომღაც მხოლოდ ქსენონი აკლია.

სად გაქრა ქსენონი დედამიწის ატმოსფეროდან?მეცნიერებმა წამოაყენეს სხვადასხვა ვარაუდი ქსენონის გაქრობასთან დაკავშირებით. შესაძლოა ის იმალება მინერალებში, ჩვენი პლანეტის ბირთვში ან თუნდაც მყინვარებში. თუმცა, 2018 წელს გაკეთებული აღმოჩენა ვარაუდობს, რომ შესაძლებელია მისი გაქრობის სხვა ვარიანტებიც. როგორც გაირკვა, ქსენონი სინამდვილეში არ არის ისეთი „კეთილშობილი“ გაზი, როგორც ადრე ეგონათ. მაღალი წნევის დროს მას შეუძლია შექმნას ნაერთები სხვა ელემენტებთან.კვლევის დროს მეცნიერებმა დაამტკიცეს რკინისა და ქსენონის ნაერთების არსებობა, რომლებიც ადრე მხოლოდ ვარაუდობდნენ. მართალია, ამისათვის უნდა არსებობდეს იგივე პირობები, რაც არსებობს ჩვენი პლანეტის ბირთვში. უფრო მეტიც, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ასეთი ნაერთები წარმოიშვა ჩვენი პლანეტის დაბადების ეტაპზე, როდესაც ბირთვი ყალიბდებოდა, მას შემდეგ არ იყო ისეთი დიდი წნევა, როგორც ახლა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
არქეოლოგიადედამიწა

გრენლანდიაში უძველესი გიგანტური მტაცებელი ჭიების ნამარხები აღმოაჩინეს

ვიდრე ჩვენს პლანეტაზე სიცოცხლე მრავალ განშტოებად დაიყოფოდა, დედამიწა „ჭიების პლანეტა“ იყო, სადაც დაკლაკნილი მილის მსგავსი არსებები ბატონობდნენ.

ცხოველთა ამ უძველესი სამეფოს ერთ-ერთი მბრძანებელი — გიგანტური მტაცებელი ჭია, ახლახან აღმოაჩინეს ნამარხის ფორმით.

დაახლოებით 518 მილიონი წლის წინ, თითქმის 30 სანტიმეტრის სიგრძის ჭია წყლის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ცხოველი უნდა ყოფილიყო. შედარებით გიგანტური ყბებით, გრძელი საცეცებითა და ტალღოვანი ფარფლებით, ის სხვა არსებათა საშინელი მტერი უნდა ყოფილიყო.

მკვლევართა საერთაშორისო ჯგუფმა, რომელსაც კორეის პოლარულ კვლევათა ინსტიტუტის (KPRI) ექსპერტები ხელმძღვანელობდნენ, ამ ახალ სახეობას ოფიციალურ სახელად Timorebestia koprii უწოდა; სახელის პირველი ნაწილი ლათინურად „ტერორის მხეცებს“ ნიშნავს.

„ისინი იმ პერიოდის გიგანტები იყვნენ და კვების ჯაჭვის სათავესთან ახლოს უნდა ყოფილიყვნენ. ამის გამო, ისინი მნიშვნელობით დღევანდელი ოკეანეების მთავარ მტაცებელთა ეკვივალენტი უნდა ყოფილიყვნენ, როგორც ზვიგენები და სელაპები კემბრიულ პერიოდში“, — ამბობს ბრისტოლის უნივერსიტეტის დედამიწის მეცნიერი ჯეიკობ ვინტერი.

ამ სახეობის აღმოჩენა ეფუძნება გრენლანდიაში აღმოჩენილ 13 ნამარხს. ზოგიერთი ნამარხის საჭმლის მომნელებელ სისტემაში მეცნიერებმა საკვების კვალიც იპოვეს. კონკრეტულად კი ორსაგდულიანი ფეხსახსრიანის, სახელად Isoxys-ის.

დღეს Timorbestia-ს ნათესავები არიან ე. წ. ჯაგარყბიანი ჭიები (ქეტოგნათები), რომლებიც ოკეანის სხვა მრავალ ბინადართან შედარებით, ნამდვილად ციცქნები არიან. მიუხედავად ამისა, ეს ჭიები მაინც მნიშვნელოვან მტაცებლებს წარმოადგენენ თანამედროვე კვების ჯაჭვში და ძირითადად ფიტოპლანქტონით იკვებებიან.

ჯაგარყბიანების წინაპართა ნამარხები 538 მილიონი წლის წინანდელია. ანუ, ისინი რამდენიმე მილიონი წლით უფრო ძველია, ვიდრე უძველეს ფეხსახსრიანთა, მაგალითად, მწერების, ობობებისა და კობოსნაირების ჩვენთვის ცნობილი ნამარხები.

„დიდი ალბათობით შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ისინი იყვნენ მტაცებლები, რომლებიც ოკეანეში იქამდე დომინირებდნენ, ვიდრე მათ ადგილს ფეხსახსრიანები დაიკავებდნენ. სავარაუდოდ, მათო ბატონობა 10-15 მილიონ წელიწადს გრძელდებოდა, ვიდრე სხვა, უფრო წარმატებული ჯგუფები ჩაანაცვლებდნენ.

ისინი ერთადერთი მტაცებლები არ იყვნენ, რომლებმაც ეკოლოგიური ტახტი დაკარგეს. კემბრიული აფეთქებისას, სიცოცხლის სწრაფმა ევოლუციურმა დივერსიფიკაციამ კვების ჯაჭვი მკვეთრად შეცვალა.

ზოგიერთი მეცნიერის აზრით, ამ კრიტიკულ გარდატეხას საფუძველი „ჭიების პლანეტის“ ეპოქამ დაუდო.

მაგალითად, 2016 წლის კვლევაში ექსპერტები ირწმუნებიან, რომ უძველესი წყლის ჭიების მიერ მიღწეულმა ევოლუციურმა გარღვევებმა, მათ შორის ახალმა სტრატეგიებმა, ქცევებმა და ფსიქოლოგიამ, გაზარდა ოკეანის ეკოსისტემათა მრავალფეროვნება.

Timorebestia შეიძლება მნიშვნელოვანი ევოლუციური საფეხური ყოფილიყო მტაცებლებში შიდა ყბების განვითარებაში. მიუხედავად იმისა, რომ უძველესი ჯაგარყბიანები Timorebestia-ს ახლო ნათესავები იყვნენ, მსხვერპლს არა პირით, არამედ გარე ჯაგრებით იჭერდნენ.

„გრენლანდიის უკიდურეს ჩრდილოეთში ექსპედიციებისას, მრავალი საოცარი ორგანიზმი შევაგროვეთ. უახლოეს წლებში კიდევ უფრო ამაღელვებელი აღმოჩენები გვექნება, რომელთა საფუძველზეც უფრო მეტს გავიგებთ, როგორ გამოიყურებოდა და როგორ განვითარდა ცხოველთა ადრეული ეკოსისტემები“, — ამბობს კორეის პოლარულ კვლევათა ინსტიტუტის მკვლევარი ტაე იუნ პარკი.

კვლევა Science Advances-ში გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიადედამიწა

მეცნიერები ვეშაპს მისსავე „ენაზე“ დაეკონტაქტნენ

რა საერთო აქვს ვეშაპების ექსპერტებს და არამიწიერ ცივილიზაციათა მძებნელებს? იმაზე მეტი, ვიდრე შეიძლება ფიქრობდეთ.

ახალ კვლევაში ძალები გააერთიანეს დევისის კალიფორნიის უნივერსიტეტისა, ალასკის ვეშაპების ფონდის (Alaska Whale Foundation) და SETI-ს (გონიერ არამიწიერ ცივილიზაციათა ძებნა) მეცნიერებმა.

მიზანი ვეშაპებთან კომუნიკაციის დამყარება იყო. მათ ეს მოახერხეს.

საეტაპო ექსპერიმენტში, მკვლევართა ჯგუფი 20 წუთის განმავლობაში, საკუთარ ენაზე „ესაუბრა“ კუზიან ვეშაპს, სახელად ტუეინს.

რა თქმა უნდა, ტუეინს და მეცნიერებს ამინდზე ან თევზებს შორის მოარულ უახლეს ჭორებზე არ უსაუბრიათ — ამ დონემდე მისაღწევად ჯერ ძალიან ადრეა.

თუმცა, რაც მოხდა, ნამდვილად ღირსშესანიშნავია.

მეცნიერებმა ნავი ალასკის სანაპიროსთან გააჩერეს და ე. წ. საკონტაქტო ზარი გაუშვეს, რათა ენახათ, გამოეხმაურებოდა თუ არა რომელიმე ვეშაპი.

კვლევის ავტორის, კალიფორნიის უნივერსიტეტის ვეტერინარული სკოლის პროფესორის, ბერნდა მაკკოუანის განცხადებით, საკონტაქტო ზარები დაახლოებით ისეთია, როგორც ადამიანები კითხულობენ ერთმანეთს. ვეშაპები მას სხვა ვეშაპების დასაძახებლად ან მათი ადგილმდებარეობის გასაგებად იყენებენ.

„ისინი კუზიან ვეშაპთა სოციალურ რეპერტუარში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სიგნალებია“, — ამბობს კვლევის თანაავტორი, ალასკის ვეშაპების ფონდის მკვლევარი ფრედ შარპი.

მართლაც, ტუეინმა წყლიდან ამოყვინთა და ნავის გარშემო დაიწყო ცურვა. შემდეგი 20 წუთის განმავლობაში, მეცნიერებმა იგივე საკონტაქტო ზარი 36-ჯერ გაუშვეს დროის სხვადასხვა ინტერვალებით. ტუეინი ყოველ ზარს პასუხობდა, ახლო ინტერვალებში გაშვებულებსაც კი.

ტუეინი სიგნალებს 10 წამის შემდეგ ეპასუხებოდა; მაკკოუანის განცხადებით, ინტერვალების ამ ტიპის დამთხვევა იმას ნიშნავს, რომ ვეშაპი კომუნიკაციაში იყო ჩართული.

„ნამდვილად იგრძნობოდა, რომ ის ჩვენ გვისმენდა. იმედი გვაქვს, რომ გრძნობდა კიდეც. ეს გახლავთ პირველი ასეთი კომუნიკაცია ადამიანსა და კუზიან ვეშაპებს შორის, ვეშაპების ენაზე“, — აღნიშნავენ მკვლევრები.

რა კავშირი აქვს ამ ყველაფერს უცხოპლანეტელებთან?

კვლევის თანაავტორის, SETI ინსტიტუტის მკვლევრის, ლორენს დოილის განცხადებით, შესაძლოა, ტუეინის ქცევა ისეთი იყოს, როგორიც ადამიანის იქნებოდა არამიწიერი ცივილიზაციის კონტაქტის შემთხვევაში.

„გონიერ არამიწიერ ცივილიზაციათა ძებნაში მნიშვნელოვანია მოსაზრება, რომ ისინი დაინტერესებული იქნებიან კონტაქტის დამყარებით, რისთვისაც მიზანში ჩვენს მიმღებებს ამოიღებენ, დაახლოებით ისე, როგორც ტუეინმა უპასუხა საკონტაქტო ზარს“, — წერენ მკვლევრები.

დოილი და მისი კოლეგები SETI-დან, ვეშაპებთან და სხვა ცხოველებთან მუშაობენ, რათა ინტელექტის ფილტრები შექმნან, რომლებიც დიდ დახმარებას გაუწევს არამიწიერ ცივილიზაციათა ძებნაში.

თუკი არამიწიერ ცივილიზაციებს ნაპოვნი ვყავართ, სიგნალებს გვიგზავნიან და კომონიკაციას ცდილობენ, შეიძლება ვერც კი შევნიშნოთ, რადგან არ ვიცოდეთ, რას ვეძებთ.

ინტელექტის ამ ფილტრების სრულყოფით, მეცნიერებს მათი გამოყენება კოსმოსიდან მოსულ ხელოვნურ სიგნალთა იდენტიფიცირებაში დაეხმარება, არამიწიერ რასასთან პირველი კონტაქტის დამყარების მცდელობისას.

„ამ პლანეტაზე მრავალგვარი ინტელექტია და მათი შესწავლით, შეგვიძლია უკეთესად გავიგოთ, როგორი შეიძლება იყოს არამიწიერი ინტელექტი, რადგან ეჭვგარეშეა, რომ ის ზუსტად ჩვენნაირი არ იქნება“, — ამბობს მაკკოუანი.

მომზადებულია Business Insider-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიადედამიწა

აღმოაჩინეს ბაყაყის ახალი სახეობა, რომელიც იხვის ხმას გამოსცემს

ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთ ინდოეთში მუსიკალური ბაყაყის ახალი სახეობა აღმოაჩინეს.

კვლევა National Geographic Explorer-ის მიერ ფინანსდებოდა. ინდოელი ბიოლოგებისა და ვულვერჰემპტონის უნივერსიტეტის მკვლევრების მიზანი ამფიბიების ახალი სახეობების აღმოჩენა და შესწავლა იყო.

ახალ სახეობას, მდინარე ნოა-დიჰინგთან აღმოჩენის შემდეგ, ნოა-დიჰინგის მუსიკალური ბაყაყი (Nidirana noadihing) უწოდეს.

„ახლად აღმოჩენილი სახეობა ექვსი სანტიმეტრის სიგრძისაა, ის ღია კრემისფერია და ბაყაყისთვის უნიკალურ ხმებს გამოსცემს. მისი ხმა პირველად ჭაობიდან, მდინარე ნოა-დიჰინგთან ახლოს მოგვესმა. ეს ველური იხვის ხმა გვეგონა, მაგრამ მისი შემოქმედი ბაყაყი აღმოჩნდა”, – თქვა ექიმმა დიპაკ ვეერაპანმა, ჰერპეტოლოგმა და ვულვერჰემპტონის უნივერსიტეტის მკვლევარმა.

ახლად აღმოჩენილმა ბაყაყებმა მკვლევრებში ინტერესი მხოლოდ ხმის გამო არ აღძრეს. მათი თქმით, ამ ბაყაყებს შეწყვილების გამორჩეული მეთოდი აქვთ და შთამომავლობასაც სხვა ბაყაყებისგან განსხვავებულად ზრდიან. ცალკე ინტერესს იწვევს უშუალოდ ეს რეგიონი.

„ერთი წლის განმავლობაში აქ ამფიბიების სამი ახალი სახეობა აღმოვაჩინეთ. ეს ამ რეგიონის მიმართ ინტერესს ზრდის და ხაზს უსვამს მეტი კვლევის საჭიროებაზე”, – თქვა ვეერაპანმა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
სრულად ნახვა
დედამიწა

მეცნიერები გვაფრთხილებენ! – ატმოსფეროში ამდენი ნახშირორჟანგი ბოლოს 14 მილიონი წლის წინ იყო

ნახშირორჟანგის ის რაოდენობა, რაც დღეს, ადამიანის საქმიანობის შედეგად არის ატმოსფეროში, ბოლოს 14 მილიონი წლის წინ იყო. ამის შესახებ ახალი, მასშტაბური კვლევა იუწყება.

ჟურნალ Science-ში გამოქვეყნებული კვლევა გასულ 66-მილიონ წლიან პერიოდს მოიცავს; მეცნიერებმა შორეული წარსულის ბიოლოგიური და გეოქიმიური ხელწერები გააანალიზეს, რათა ჯერ არნახული სიზუსტით აღედგინათ CO2-ის ისტორიული მაჩვენებლები.

„ეს ყველაფერი ნამდვილად გვარწმუნებს, რომ ის, რასაც ახლა ჩვენ ვუკეთებთ პლანეტას, ძალიან, ძალიან უჩვეულოა დედამიწის ისტორიისთვის“, — ამბობს კვლევის ავტორი, კოლუმბიის უნივერსიტეტის კლიმატის სკოლის მეცნიერი ბარბელ ჰოენიში.

ახალი კვლევით დადგინდა, რომ ბოლოს ჰაერი მილიონზე 420 ნაწილ (ppm) ნახშირორჟანგს დაახლოებით 14-16 მილიონი წლის წინ შეიცავდა, როდესაც გრენლანდიაში ყინული საერთოდ არ იყო და ადამიანის წინაპრები ჯერ მაშინ გამოდიოდნენ ტყეებიდან ველებზე.

წინა ანალიზების მიხედვით, ატმოსფეროში ამ ოდენობის ნახშირორჟანგი 3-5 მილიონი წლის წინ უნდა ყოფილიყო.

1700-იანი წლების ბოლომდე, ნახშირორჟანგის დონე ატმოსფეროში დაახლოებით 280 ppm იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანებმა სათბურის აირების რაოდენობა უკვე გავაორმაგეთ; ეს აირები ატმოსფეროში სითბოს იჭერს, უკან, კოსმოსში გასვლის საშუალებას არ აძლევს და სწორედ ამ ეფექტმა პლანეტა უკვე 1,2 გრადუსით გაათბო ინდუსტრიალიზაციამდელ პერიოდთან შედარებით.

„მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენი სახეობა, ჰომო, მხოლოდ სამი მილიონი წლის წინ გაჩნდა. ჩვენი ცივილიზაცია მორგებულია ზღვის დღევანდელ დონეს, თბილ ტროპიკებსა და ცივ პოლუსებს, წვიმებით გამორჩეულ ზომიერ რეგიონებს“, — ამბობს ჰოენიში.

თუ CO2-ის გლობალური გამოყოფა ზრდას გააგრძელებს, 2100 წლისთვის შეიძლება 600 – 800 ppm-ს მივაღწიოთ.

ნახშირორჟანგის ეს დონე ბოლოს ეოცენის ხანაში, 30-40 მილიონი წლის წინ ფიქსირდებოდა, იქამდე, ვიდრე ანტარქტიდა ყინულით დაიფარებოდა და როცა მსოფლიოს ფლორა და ფაუნა სრულიად სხვანაირი იყო — მაგალითად, დედამიწაზე ჯერ კიდევ დაიარებოდნენ უზარმაზარი მწერები.

ახალი კვლევა შვიდწლიანი შრომის შედეგია, რაც 16 ქვეყნის წარმომადგენელი 80 მეცნიერისგან შემდგარმა კონსორციუმმა გასწია; კვლევა ამჟამად უკვე წარმოადგენს განახლებულ კონსენსუსს სამეცნიერო საზოგადოებას შორის.

ჯგუფს ახალი მონაცემები არ შეუგროვებია. ამის ნაცვლად, მკვლევრებმა მოახდინეს უკვე გამოქვეყნებულ ნაშრომთა სინთეზი, ხელახლა შეფასება და ვალიდაცია განახლებულ მეცნიერებაზე დაყრდნობით. მათი კატეგორიზაცია სანდოობის დონის შესაბამისად მოახდინეს, შემდეგ კი ყველაზე მაღალი შეფასების მქონეები ახალ თაიმლაინში გააერთიანეს.

მყინვარებში, ყინულის საფარიდან, გაბურღვით იღებენ ყინულის ნიმუშებს, სადაც ჩარჩენილია აირის ბუშტუკები. ამ ბუშტუკებში შემონახულია წარსულის ატმოსფერული მდგომარეობა, მაგრამ როგორც წესი, მხოლოდ რამდენიმე ასეული ათასი წლის წინანდელი.

უფრო შორეული წარსულის გამოსაკვლევად, პალეოკლიმატოლოგებმა ე. წ. პროქსები გამოიყენეს: შეისწავლეს უძველესი ფოთლების, მინერალებისა და პლანქტონის ქიმიური შემადგენლობა; შედეგად, არაპირდაპირი დასკვნები გამოიტანეს მოცემულ მომენტში ატმოსფეროში ნახშირბადის მდგომარეობის შესახებ.

მკვლევრებმა დაადასტურეს, რომ გასული 66 წლის განმავლობაში ყველაზე ცხელი პერიოდი 50 მილიონი წლის წინ იდგა, როდესაც CO2-ის დონე ატმოსფეროში 1,600 ppm იყო, ტემპერატურა კი დღევანდელზე 12 გრადუსი ცელსიუსით მაღალი.

2,5 მილიონი წლის წინ, ნახშირორჟანგის დონე 270-280 ppm იყო, რასაც გამყინვარების ხანების სერია მოჰყვა.

ასე შენარჩუნდა იქამდე, ვიდრე თანამედროვე ადამიანები გამოჩნდებოდნენ 400 000 წლის წინ და შენარჩუნდა იმ დრომდე, ვიდრე ჩვენი სახეობა ფართოდ დაიწყებდა წიაღისეული საწვავის წვას.

მკვლევართა ჯგუფის შეფასებით, CO2-ის დონის გაორმაგება პლანეტის 5-8 გრადუსით გათბობას გამოიწვევს, მაგრამ ძალიან დიდი ხნის, ასობით ათასი წლის განმავლობაში — როდესაც გაზრდილ ტემპერატურას ჭავლური ეფექტი აქვს დედამიწის სისტემებზე.

მაგალითად, პოლარული ყინულების დნობა შეამცირებს პლანეტის მიერ მზის რადიაციის არეკვლის უნარს და დათბობის ეფექტი უფრო გაძლიერდება.

თუმცა, მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ ახალი კვლევა პირდაპირ რელევანტურია პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიმღებთათვის.

ნახშირბადის ჩანაწერები აჩვენებს, რომ 56 მილიონი წლის წინ, დედამიწაზე ნახშირორჟანგის ასეთივე სწრაფი გამოყოფა მიმდინარეობდა, რამაც ეკოსისტემებში მასიური ცვლილებები გამოიწვია, რომლებიც დაახლოებით 150 000 წელიწადს გრძელდებოდა.

„იგივე გვემუქრება, თუ არ შევამცირებთ ნახშირორჟანგის გამოყოფას, თუ მას არ ამოვიღებთ ატმოსფეროდან და ზოგადად, სასწრაფოდ არ შევამცირებთ ატმოსფეროში სათბურის აირების გაფრქვევას“, — ამბობს კვლევის ავტორი კოლუმბიის უნივერსიტეტის კლიმატის სკოლის მეცნიერი ბარბელ ჰოენიში. მომზადებულია Agence France-Presse-ის მიხედვით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
დედამიწა

ბრმა, უიშვიათესი ოქროსფერი თხუნელა 86 წლის შემდეგ პირველად დააფიქსირეს

მეცნიერები შიშობდნენ, რომ დე ვინტონის ოქროსფერი თხუნელა (Cryptochloris wintoni) თითქმის საუკუნის წინ გადაშენდა.

თუმცა, მეგობარი ძაღლის დახმარებით, სამხრეთ აფრიკის დასავლეთ სანაპიროსთან, მეცნიერებმა ეს ცხოველი 1936 წლის შემდეგ პირველად ნახეს.

„ჩემთვის ყველაზე ამაღელვებელი ის არის, რომ ის სულ იქ იყო, მაგრამ არავინ არაფერი იცოდა. ახლა, ბოლოსდაბოლოს ვიცით“, — ამბობს სამხრეთ აფრიკის გარემოს დაცვის დეპარტამენტის წარმომადგენელი ჟან პიერ რუ.

ეს ბრმა არსებები ზედმეტად მოუხელთებელნი არიან, რადგან ცხოვრების უდიდეს ნაწილს მიწისქვეშ ატარებენ და თანაც, ქვიშაში ისე დაცურავენ, რომ კვალს თითქმის არ ტოვებენ.

მათი ბეწვი სპეციალური ზეთების გამო ბზინავს, რომელიც ერთგვარი საპოხიც არის მიწისქვეშ, ათი სანტიმეტრის სიღრმეში გადაადგილებისათვის; ასე ინარჩუნებენ ისინი სიგრილესაც უდაბნოს ყველაზე ცხელ დღეებშიც კი.

ქვიშაში გაყვანილი მათი სოროები გავლისთანავე იშლება და ზედაპირზე მხოლოდ უმცირესი კვალი რჩება.

დე ვინტონის ოქროსფერი თხუნელები წყლის დასალევადაც არასოდეს არავის უნახავს. ზედაპირზე მხოლოდ ღამით ამოდიან, საკვების საძებნელად.

ოქროსფერი თხუნელები სინამდვილეში თხუნელები კი არ არიან, არამედ ახლოს ენათესავებიან მილკბილებსა და ზღვის ძროხებს. სახელი ბრიტანელი ზოოლოგის, უილიამ ედუარდ დე ვინტონის პატივსაცემად უწოდეს.

აქვთ უნიკალური ყურის ძვლები, რომლებიც მათ ქვიშაში სმენაში ეხმარება და აბალანსებს მხედველობის არქონას.

ჭამენ ჭიებს, მწერებსა და ზოგჯერ პატარა ქვეწარმავლებს. დიდი წვლილი შეაქვთ ნიადაგის სიჯანსაღეში, რადგან აფხვიერებენ და ანოყიერებენ.

ამ უიშვიათეს ცხოველს დიდ საფრთხეს უქმნის სამთო მოპოვებითი საქმიანობა, სოფლის მეურნეობა და საცხოვრებელი ზონების გაფართოება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
დედამიწა

ბოლო 150 წელში პირველად, ახალი ზელანდიის დედაქალაქის ბუნებაში კივის წიწილები გამოიჩეკნენ

ახალი ზელანდიის დედაქალაქ ველინგტონის დასავლეთით, ბუნებრივ პირობებში, ფრინველ კივის წიწილები გამოიჩეკნენ. მსგავსი მოვლენა საუკუნეზე მეტია, არ დაფიქსირებულა, ამიტომ ეს სასიხარულო ამბავია.

“მოხარული ვართ განვაცხადოთ, რომ ორშაბათს კივის ორ წიწილს მივაგენით. ისინი პირველები არიან, რომლებიც ბოლო 150 წლის განმავლობაში ბუნებაში, უელინგტონის დასავლეთით, გამოიჩეკნენ”, — ვკითხულობთ პროექტ Capital Kiwi-ს სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებულ პოსტში.

პროექტის მიზანი დედაქალაქის გარშემო არსებულ გორაკებზე კივის ფართომასშტაბიანი პოპულაციის აღდგენაა.

ეს არამფრენი ფრინველი, რომელიც ახალ ზელანდიაში ბინადრობს, ძალიან მოწყვლადია, რის გამოც გადაშენების საფრთხე ემუქრება. მათთვის უმთავრესი რისკი საცხოვრებელი არეალის დაკარგვა და მტაცებლების თავდასხმაა, რაც ამ არსებების გადარჩენას ართულებს. როგორც ცნობილია, შედეგად, ამ რეგიონში მხოლოდ დაახლოებით 26 000 ყავისფერი კივია.

Capital Kiwi-ს მსგავსი პროექტები ამ ფრინველთა გადარჩენასა და დაცვაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. მათ 2022 წელს ბუნებაში რამდენიმე ათეული ზრდასრული კივი გაუშვეს. ახლახან კი, ტერიტორიის შემოწმებისას, “სიურპრიზი” დახვდათ. თავდაპირველად ერთ წიწილს მიაგნეს, მეორეს კი გვიმროვანი მცენარის ტოტებქვეშ მიაკვლიეს.

სპეციალისტთა გუნდი კივის წიწილების ზრდა-განვითარებას გადამცემების მეშვეობით დააკვირდება, სანამ კონკრეტულ წონას — თითქმის 800 გრამს — მიაღწევენ. ამის შემდეგ ისინი მათი მთავარი მტაცებლისგან, ყარყუმისგან, თავდაცვას უკვე შეძლებენ, ზრდასრულობაში კი მათი წონა დაახლოებით სამ კილოგრამამდე გაიზრდება. აღსანიშნავია, რომ მალე კიდევ 18 წიწილის გამოჩეკას ელიან, რომელთაც ასევე დააკვირდებიან.

Capital Kiwi-მ გორაკების მიმდებარედ ყარყუმებისთვის ხაფანგებიც დააგო, რათა კივებმა საბინადრო არეალი შეინარჩუნონ. ფრინველთა დაცვაში ადგილობრივებიც აქტიურად არიან ჩართულნი. ამ ყველაფრის შედეგად, იმედოვნებენ, რომ კიდევ მრავალი წიწილი გამოიჩეკება და მათი პოპულაცია აღდგება.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ასტრონომია - კოსმოსიდედამიწა

კიდევ რამდენ ხანს იარსებებს დედამიწა?

მზე დედამიწაზე არსებული სიცოცხლისთვის უმნიშვნელოვანესია, მაგრამ მომავალში ის ჩვენი პლანეტის სიკვდილში მთავარ როლს შეასრულებს. იქამდე კიდევ რამდენიმე მილიარდი წელია დარჩენილი, რაც ძალიან დიდი დროა, მაგრამ ეს, ადრე თუ გვიან, მაინც მოხდება.

სიცოცხლე აქ მანამ განადგურდება, სანამ მზე ჩვენს მშობლიურ ციურ სხეულს შთანთქავს. მეცნიერები პროგნოზირებენ, რომ სახეობების უმეტესობა დაახლოებით 1.3 მილიარდ წელში გადაშენდება, რადგან დედამიწაზე მათთვის ხელსაყრელი პირობები აღარ იქნება. რაც შეეხება კაცობრიობას, თუ კლიმატის ცვლილებას ვერ შევაჩერებთ ან ბირთვულ ომს გავაჩაღებთ, დიდი დრო არც ჩვენ გვიწერია.

დავუბრუნდეთ მზეს. ეს ვარსკვლავი ევოლუციას განაგრძობს და დაახლოებით 4.5 მილიარდ წელში წითელ გიგანტად გადაიქცევა. შედეგად, ის გადიდდება და მის სიახლოვეში მოძრავ პლანეტებს შთანთქავს, მათ შორის დედამიწასაც.

წითელ გიგანტად გადაქცევა ნიშნავს, რომ იქ ბირთვული რეაქციებისთვის საჭირო წყალბადის მარაგი ამოიწურება, რითაც ვარსკვლავის სიკვდილის პროცესი დაიწყება. მძლავრი გრავიტაციის გამო მისი ბირთვი შეიკუმშება, რაც ტემპერატურას გაზრდის, პლაზმის გარეთა შრე კი გაფართოვდება.

ჩვენი პლანეტა ამ დროისთვის ისეთი მაინც აღარ იქნება, როგორიც ახლაა. მზის წითელ გიგანტად გადაქცევამდე დიდი ხნით ადრე ის გაუსაძლის მცხუნვარებას მიიღებს, რის გამოც, დიდი ალბათობით, ოკეანეები 2 მილიარდ წელში აორთქლდება, შემდეგ კი ატმოსფერო განადგურდება. ვარსკვლავის ე.წ. მოქცევითი ძალები პლანეტას, სავარაუდოდ, ნაწილებად დაშლის.

“დაახლოებით 1.3 მილიარდ წელში ადამიანები დედამიწაზე, ბუნებაში, ფიზიკურად ვეღარ გადარჩებიან”, — ამბობენ მეცნიერები.

მსგავს პირობებს შესაძლოა, მხოლოდ ისეთმა ორგანიზმებმა გაუძლონ, რომლებიც ამჟამად ოკეანეების ფსკერზე, ჰიდროთერმულ არხებში ბინადრობენ და მსგავს გარემოს შეჩვეულები არიან. მათგან განსხვავებით, ჩვენი სხეული სიცხეს ასე მარტივად ვერ უმკლავდება და ეგუება.

ტემპერატურის დასარეგულირებლად ოფლის გამოსაყოფად ამა თუ იმ ფაქტორის კომბინაციაა საჭირო, მათ შორის ქარის სიჩქარის, ტენიანობის, ღრუბლიანობის და ა.შ. ამ ერთობლიობას Wet-bulb temperature (WBT) ეწოდება და მისი მომაკვდინებელი ზღვარი 30 გრადუსი ცელსიუსია.

კლიმატური მოდელების მიხედვით, საუკუნის მიწურულს ამ ზღვარს ტემპერატურა შუა აღმოსავლეთის რეგიონში ხშირად გადალახავს. კერძოდ, მოსალოდნელია 35°C, რაც ოფლმდენი ცხოველებისთვის დამღუპველი შეიძლება აღმოჩნდეს. გამოდის, რომ შედარებით ახლო მომავალში, სანამ მზე თავისას იზამს, ჩვენი ბედი ჩვენსავე ხელში იქნება, ამიტომ კლიმატის ცვლილება როგორმე უნდა შევაჩეროთ.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
1 2 3 32
Page 1 of 32