ადამიანის მოქმედებას ისეთივე სასიკვდილო ეფექტი აქვს პლანეტაზე არსებული სიცოცხლისთვის, როგორიც მილიონობით წლის წინ იმ ასტეროიდს ჰქონდა, რომელმაც დინოზავრები და სხვა მრავალი სახეობა მოსპო. ამის შესახებ ახალი კვლევა იუწყება.
სრულად :
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“
მეცნიერებმა ჩინეთში ფრინველის ნეშტი აღმოაჩინეს, რომელიც გრძელი ფეხებითა და მოყვანილობით დინოზავრს ძალიან ჰგავს, – ამის შესახებ CNN წერს.
სავარაუდოდ, ფრინველი იურულ პერიოდში, 148-150 მილიონი წლის წინ ფუჟიანის პროვინციაში, სამხრეთ ჩინეთში ბინადრობდა.
ფრინველს ფუჟიანვენატორ პროდიგიოსუსი დაარქვეს, რაც ლათინურად „ფუჟიანიელ უცნაურ მტაცებელს“ ნიშნავს. ცხოველს მენჯებზე ორჯერ გრძელი ფეხები ჰქონდა, სწორედ ისე, როგორც დინოზავრებს. მისი წონა დაახლოებით 641 გრამს შეადგენდა და ხოხბის ზომის იქნებოდა.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
გაიცანით Hogfish, თევზი, რომელიც საჭიროების შემთხვევაში ფერს იცვლის. მეტიც, ამ თევზს საკუთარი კანის “დანახვაც” შეუძლია.
და აი ახლა, მკვლევრებმა თევზის უცნაური “მხედველობის” ფორმა შეისწავლეს. თევზს ეს საკუთარი ფერის აღსაქმელად სჭირდება.
“როგორც ჩანს, ისინი საკუთარი ფერის ცვლილებას აკვირდებიან. სარკე რომ არ გქონდეთ და ვერც კისერს იყენებდეთ საკუთარ ფერს ვერ დაინახავდით. სწორედ ეს პრობლემა აქვს Hogfish-ს”, — ამბობს ბიოლოგი ლორი შვაიკერტი.
ჩვენთვის ფერის არჩევანი მოდის საკითხია. თუმცა, Hogfish-ისთვის, რომელიც მუდმივად მტაცებლების გარემოშია, ეს სიკვდილ-სიცოცხლის საქმეა.
შვაიკერტის თქმით, თევზი ფერის ასეთ ცვლილებას შეწყვილებისთვისაც იყენებს.
ამისთვის Hogfish-ს პიგმენტებით სავსე უჯრედები სჭირდება. საუბარია ქრომატოფორებზე, რომელსაც რვაფეხები და ქამელოენებიც იყენებენ.
ფოტო: Nature Communications
სხვა თევზზე, Oreochromis niloticus-ზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ სინათლეზე მგრძნობიარე მოლეკულას შეუძლია გავლენა მოახდინოს ქრომატოფორის ფერზე. შვაიკერტმა და ჯგუფმა Hogfish-ის კანის ნიმუშები ცილის მარკირების ტექნიკისა და გადამცემი ელექტრონული მიკროსკოპის გამოსახულების გამოყენებით შეისწავლეს.
თუმცა, ზუსტად როგორ ხდება ეს ჯერ კიდევ გასარკვევია.
“ეს ნიშნავს გადაიღო საკუთრი კანის ფოტო შიგნიდან”, — ამბობს დიუკის უნივერსიტეტის საზღვაო ბიოლოგი სონკე ჯონსენი.
კვლევა Nature Communications-ში გამოქვეყნდა.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის (UNEP) მიხედვით, მსოფლიო “ქვიშის კრიზისის” წინაშეა. გამომდინარე იქიდან, რომ დღესდღეობით მოსახლეობის რაოდენობა და ურბანიზაციის დონეები უწყვეტად იზრდება, დიდია მოთხოვნა შუშასა და ბეტონზეც, ამ უკანასკნელთა დასამზადებლად კი სწორედ ქვიშა გამოიყენება.
UNEP-ის ახალ მოხსენებას თუ დავეყრდნობით, ქვიშის იმ რაოდენობით, რომელსაც მსოფლიო წელიწადის განმავლობაში იყენებს, დაახლოებით 26-მეტრიანი სიმაღლისა და სიგანის კედელს ავაშენებდით მთელი პლანეტის გარშემო.
მიუხედავად იმისა, რომ წყლის შემდეგ ქვიშა მეორე ყველაზე ხშირად გამოყენებადი რესურსია, პროცესს თითქმის არავინ არეგულირებს. UNEP გვაფრთხილებს, რომ ქვიშას იმაზე სწრაფი ტემპით ვიყენებთ, ვიდრე ბუნებრივი პროცესები წარმოქმნის მას.
“მდგრადი განვითარებისათვის ძირეულად უნდა შევცვალოთ მეთოდები, თუ როგორ ვაწარმოებთ, ვაშენებთ და მოვიხმართ პროდუქტებს, ინფრასტრუქტურასა და სერვისებს”, — განაცხადა პასკალ პედუციმ, UNEP-ის პროგრამის კოორდინატორმა — “ქვიშის რესურსები უსასრულო არაა და ბრძნულად უნდა გამოვიყენოთ”.
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქვიშა უამრავი სახეობის საარსებო გარემოს მნიშვნელოვანი ნაწილია. შესაბამისად, მისი ჭარბი მოხმარება ბიომრავალფეროვნების შემცირებამდეც მიგვიყვანს.
ამ მოცემულობაში UNEP გვირჩევს, რომ ქვიშის ალტერნატივები გამოვიყენოთ, მაგალითად, დაფშხვნილი ქვა ან მაინინგის სხვა თანაპროდუქტები. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ქვიშის მოხმარების გასაკონტროლებლად გარკვეული დაწესებულება დაარსდეს.
“პრობლემა მხოლოდ გარკვეულ ადგილებს სულაც არ ექმნება”, — განაცხადა ეკოლოგმა ავრორა ტორესმა — “ქვიშა ნებისმიერი ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანი მასალაა”.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
თურქეთში ადამიანის მსგავსი მაიმუნის გაქვავებული ნამარხი აღმოაჩინეს. აღმოჩენა 8,7 მილიონი წლით დაათარიღეს და ის ბევრ საინტერესო შეკითხვას აჩენს. პირველ რიგში, ეს ადამიანის ევოლუციასა და შესაბამის თეორიებს ეხება.
23 აგვისტოს Communications-ში გამოქვეყნებული კვლევა ვარაუდობს, რომ აფრიკელი მაიმუნებისა და ადამიანების წინაპრები ევროპაში განვითარდნენ. ეს მანამ, სანამ აფრიკაში გადავიდოდნენ.
დიახ, ევროპიდან აფრიკაში და არა პირიქით!
“ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ ჰომინინები 5 მილიონი წლის განმავლობაში ევროპაში ვითარდებოდნენ”, — თქვა პროფესორმა დევიდ ბეგანმა ტორონტოს უნივერსიტეტის ანთროპოლოგიის დეპარტამენტიდან.
ვინ არიან ჰომინინები? მარტივად რომ ავხსნათ, ჰომინინებში შედის აფრიკული მაიმუნები (შიმპანზეები, ბონობოები და გორილები), ადამიანების წინაპრები და მათი ნამარხები (მათ შორის ნეანდერტალელი და ჰომო ერექტუსი).
მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ ჰომინინებმა ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთით გაიარეს და უკვე მოგვიანებით აფრიკაში მოხვდნენ. ბეგანი მიიჩნევს, რომ ეს გარემოს ცვალებადობითა და ჰაბიტატით იყო გამოწვეული.
ბეგანის ჯგუფმა Anadoluvius turkae კომპლექსურად გაანალიზა. ჰომინინის თავის ქალა კარგად იყო შემონახული, რომელიც შეიცავდა სახის სტრუქტურასა და თავის ტვინის შუბლის ნაწილს.
ფოტო: Ayla Sevim-Erol
“ნამარხის სისრულემ საშუალება მოგვცა გაგვეკეთებინა უფრო ფართო და დეტალური ანალიზი, ვიდრე აქამდე”, — თქვა ბეგანმა.
Anadoluvius turkae, რომელიც დიდ შიმპანზესა და საშუალო ზომის გორილას ჰგავს, მშრალ ტყეში ბინადრობდა. მკვლევრებს მიაჩნიათ, რომ ძირითად დროს ის სწორედ აქ ატარებდა.
მტკიცე ყბები და სქელი კბილები მიანიშნებს იმაზე, რომ არსება აფრიკაში მცხოვრები ადრეული ადამიანების მსგავსად იკვებებოდა.
კვლევა მიანიშნებს, რომ ჰომინინი თანამედროვე აფრიკის ბალახებსა და მშრალ ტყეებში ნაცნობ ცხოველებთან თანაარსებობდა. ესენი იყვნენ: ჟირაფები, გარეული ღორები, მარტორქები, ანტილოპები, ზებრები, სპილოები, გოჭები, ჰიენები და ლომისმაგვარი მტაცებლები.
ეს კი ნიშნავს, რომ სიცოცხლის ეს ფორმები აფრიკაში დაახლოებით რვა მილიონი წლის წინ გადავიდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს მაიმუნები ამჟამად აფრიკასთან ასოცირდებიან, კვლევის ავტორები ვარაუდობენ, რომ მათი საერთო წინაპრები ევროპის ტერიტორიაზე წარმოიშვნენ.
მთლიანობაში, თურქეთში აღმოჩენილი ეს ნამარხი და მისი ბოლო კვლევა ადრეული ჰომინინების შესახებ ახალ შეკითხვებს აჩენს. ეს ადრეული ჰომინინებისა და მათი წარმოშობის შესახებ ჩვენი გაგების გადახედვას ითხოვს.
კვლევა Communications Biology-ში გამოქვეყნდა.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
ამერიკის შეერთებული შტატების გეოლოგიური კვლევების სამსახურში მომუშავე გეოფიზიკოსის, ტომ პარსონსის განცხადებით, ქალაქი სან ფრანცისკო ნელ-ნელა მიწაში ეფლობა. ეს, სხვა ფაქტორებთან ერთად, იქ მდებარე შენობების სიმძიმით არის განპირობებული.
მეცნიერმა ქალაქში განლაგებული ყოველი ნაგებობა შეისწავლა, რისთვისაც ევროპული კოსმოსური სააგენტოს კუთვნილი ხელოვნური თანამგზავრის Sentinel 1 მიერ მოპოვებული სატელიტური სურათები გამოიყენა. მონაცემთა ანალიზმა აჩვენა, რომ ყველაზე ცუდი სიტუაცია სან ფრანცისკოს ცენტრალურ ნაწილშია, სადაც უზარმაზარი შენობები მრავლად გვხვდება.
ამის გარდა, ერთ-ერთი ცათამბჯენი, რომელიც ათასწლეულის კოშკის სახელითაა ცნობილი, დროთა განმავლობაში გვერდით იხრება, თუმცა ის 311 მილიონ კილოგრამზე მეტი წონით არა პირველ, არამედ მესამე ადგილს იკავებს. სპეციალისტები ამის მიზეზად მის მახლობლად არსებულ შენობებს ასახელებენ, რომელთა აგებისასაც მიწისქვეშა წყალი დაიკარგა. ასევე, მიიჩნევა, რომ ნაგებობის საძირკველი ქვენაფენ ქანში საკმარისად ღრმად არაა განთავსებული.
ვარაუდობენ, რომ ქალაქის ცენტრის სიმძიმეს შეუძლია, სეისმური ნასხლეტის (ქანების წყვეტითი დისლოკაციის) წარმოქმნას შეუწყოს ხელი, მაგრამ ეს უკვე გაჩენილ სან ანდრეასის ტექტონიკურ რღვევაზე გავლენას არ იქონიებს.
ტომ პარსონსის დასკვნა საყურადღებოა, რადგან სან ფრანცისკოს ხმელეთში ჩაფლობას კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული წყლის დონის მატება უფრო საგანგაშოს ხდის. საქმე იმაშია, რომ მძლავრი შტორმების შედეგად, ის ხშირად დაიტბორება.
მეცნიერი მომდევნო ჯერზე მანჰეტენის შესწავლას გეგმავს.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
მეცნიერებმა წყნარ ოკეანეში წყალქვეშა ვულკანის ქვეშ დამალული უჩვეულო არსებებით სავსე ეკოსისტემა აღმოაჩინეს. მათ შორისაა უცნაური სახეობის ჭიები, ლოკოკინები და სიღრმეებში მცხოვრები რვაფეხები. ეკოსისტემა ჰიდროთერმული ხვრელების ქვეშ მდებარეობს.
მეცნიერების თქმით, ეს ჰიდროთერმულ ხვრელებში ეკოსისტემის აღმოჩენის პირველი შემთხვევაა.
„ახალი ეკოსისტემის ეს მართლაც შესანიშნავი აღმოჩენა, რომელიც იმალება სხვა ეკოსისტემის ქვეშ, გვაძლევს ახალ მტკიცებულებას, რომ სიცოცხლე წარმოუდგენელ ადგილებში არსებობს“.
მკვლევარებმა ჰიდროთერმული არხები 1977 წელს, წყნარი ოკეანის გამოკვლევისას აღმოაჩინეს. ექსტრემალური ტემპერატურის მიუხედავად, რომელიც 368 გრადუსს შეადგენს, მეცნიერებმა კვებითი ჯაჭვები აღმოაჩინეს.
მიუხედავად ამისა, არავის უფიქრია არხების ქვედა ტერიტორიის შესწავლა.
მისიის ფარგლებში, ოკეანის ფსკერის კვადრატის გასასუფთავებლად მეცნიერებმა რობოტული მკლავი გამოიყენეს. შემდეგ კი ბადის ყუთები ნაპრალებში მოათავსეს. მოგვიანებით მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ღრუს ქვეშ მცხოვრები ცხოველები, რაც იმას ნიშნავს, რომ ეს არსებები ნაპრალებიდან ჩამოვიდნენ.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”
ევროკავშირის კლიმატის ობსერვატორიის ინფორმაციით, 2023 წლის ივლისი ჯერჯერობით აღრიცხული დროით მონაკვეთში ყველაზე ცხელი თვე იყო.
ევროკავშირის კოპერნიკის კლიმატის ცვლილების სერვისის დირექტორმა სამანტა ბურჯესმა თქვა, რომ 2023 წლის ივლისის საშუალო ტემპერატურა 1.5 გრადუსი ცელსიუსით აღემატება პრეინდუსტრიულ პერიოდს.
მაღალი ტემპერატურის წინა რეკორდი 2019 წლის ივლისში დაფიქსირდა. 2023 წლის ივლისის საშუალო მაჩვენებელი 2019 წლის საშუალო ტემპერატურას 0.33 გრადუსი ცელსიუსით აღემატება.
2023 წლის ივლისში თბური ტალღები და მასიური ხანძრები აქტიური იყო ევროპის სამხრეთში. ასევე, საშუალო მაჩვენებელზე საკმაოდ მაღალი ტემპერატურა დაფიქსირდა სამხრეთ ამერიკასა და ანტარქტიდაზე.
ივლისში რეკორდულად მაღალი იყო ოკეანეების და ზღვების ზედაპირების საშუალო ტემპერატურაც.
სამანტა ბურჯესის თქმით, აღნიშნული მონაცემები მიუთითებს, რომ მსოფლიოს კლიმატი სხვადასხვა სავალალო შედეგების წინაშე აღმოჩნდება.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”
მეცნიერებს დიდი ხანია აინტერესებთ თუ როგორ გამოიყურებოდა პირველი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმი დედამიწაზე. ახლა მკვლევრები პასუხს მიუახლოვდნენ. ინფორმაციას უცხოური მედია ავრცელებს.
ღრუბლები (Porifera) ამ მხრივ პირველობის კანდიდატები არიან. ეს მათი პრიმიტიული ანატომიისა და მარტივი ნერვული სისტემის გამო. თუმცა, ახლა მათ კონკურენტები გამოუჩნდნენ.
ახალი მონაცემებით, ეს სავარცხლურა მედუზაა (ქტენოფორები), რომლებიც, გარეგნული მსგავსების მიუხედავად, თანამედროვე მედუზების ძალიან შორეული ნათესავები არიან. საინტერესოა, რომ ამ მედუზებს უფრო კომპლექსური ნერვული სტრუქტურა ჰქონდათ. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ ევოლუცია მხოლოდ პირდაპირ კომპლექსურობისკენ არ მიემართება.
„ყველა ცხოველის საერთო წინაპარი, ალბათ, 600 ან 700 მილიონი წლის წინ ცხოვრობდა. ძნელია იმის ცოდნა, ზუსტად როგორები იყვნენ ისინი, რადგან მათ რბილი სხეული გააჩნდათ. შესაბამისად, არ დატოვეს პირდაპირი ნამარხები. თუმცა, ჩვენ ეს დღევანდელი ცხოველების შედარებით შეგვიძლია გავიგოთ”, -განმარტავს კალიფორნიის უნივერსიტეტის მოლეკულური ბიოლოგი და კვლევის ავტორი დანიელ როხსარი.
წინა ანალიზმა, რომელიც მხოლოდ გენის თანმიმდევრობებზე იყო ფოკუსირებული, მიიღო ურთიერთგამომრიცხავი შედეგები. ზოგიერთი თანმიმდევრობით ეს ხსენებული ღრუბლები იყვნენ. თუმცა, ზოგ შემთხვევაში კვლევის შედეგები სავარცხლურა მედუზებზე შეჩერდა.
საბოლოოდ კვლევამ აშკარა მახასიათებელი გამოკვეთა. აღმოჩნდა, რომ ღრუბლებსა და უფრო თანამედროვე ცხოველებს ერთნაირი თვისებები ქრომოსომის იშვიათი ტიპის შერწყმისგან მოსდგამთ. იგივე არ დაფიქსირდა სავარცხლურა მედუზების შემთხვევაში. ისინი უფრო სხვა ერთუჯრედიან არსებებთან მსგავსებაში არიან.
„ეს გადამწყვეტი იყო. ჩვენ მივაგენით რამდენიმე გადაწყობას, რომელსაც იზიარებენ ღრუბლები და არა შესაბამისი ცხოველები. ამის საპირისპიროდ, კტენოფორები განსხვავდებიან. უმარტივესი ახსნა ისაა, რომ სავარცხლურები გადალაგების დაწყებამდე განშტოვდნენ”, – ამბობენ მკვლევრები.
ეს ნიშნავს, რომ პირველად სავარცხურა მედუზა ჩამოყალიბდა და უკვე მას მოჰყვა ღრუბლები. შემდეგ ამ ღრუბლებმა გადასცეს თავიანთი ახალი შერეული ქრომოსომის განლაგება შთამომავალ ცხოველებს.
ახალი ტექნიკა, რომელიც გუნდმა შეიმუშავა ამ აღმოჩენისთვის, ევოლუციის სხვა საიდუმლოებების ამოხსნაშიც დაგვეხმარება.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”
მაისში მეცნიერებმა გამოაცხადეს, რომ შენობა-ნაგებობების სიმძიმის გამო ნიუ-იორკი იძირებოდა. როგორც აღმოჩნდა, იმავე ბედს იზიარებს ქალაქი ჩიკაგოც, თუმცა სულ სხვა მიზეზის, მიწისქვეშა კლიმატის ცვლილების, გამო. ინფორმაციას უცხოური მედია ავრცელებს.
მიუხედავად იმისა, რომ ჩიკაგოს შენობებს ჩამოშლის რისკი არ ემუქრება, ახალი კვლევის აღმოჩენები ნათელს ჰფენს იმ გამოწვევებს, რომელთა წინაშეც 2,7 მილიონი ადამიანი დადგება მომავალი ათწლეულების განმავლობაში.
„მიწისქვეშა კლიმატის ცვლილება მდუმარე საფრთხეა. ნიადაგი დეფორმირდება ტემპერატურის ცვალებადობის შედეგად და არც ერთი არსებული სამოქალაქო სტრუქტურა ან ინფრასტრუქტურა არ არის შექმნილი ამ ცვლილებებთან გასამკლავებლად”, — აცხადებს წამყვანი ავტორი ალესანდრო როტა ლოირა, ასისტენტ პროფესორი ჩრდილო-დასავლეთ მაკკორმიკის საინჟინრო სკოლიდან.
ურბანული რაიონების ინფრასტრუქტურაზე კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შესასწავლად მკვლევრებმა ქალაქის ცენტრალურ ბიზნეს ოლქსა (ჩიკაგოს მარყუჟი) და ილინოისის განაპირა მხარეებში დაამონტაჟეს 150 ტემპერატურის სენსორისგან შემდგარი უკაბელო ქსელი.
მათ აღმოაჩინეს, რომ მარყუჟის ქვეშ მიწისქვეშა ტემპერატურა ხშირად 10 გრადუსი ცელსიუსით უფრო თბილია, ვიდრე გრანტ პარკის ქვეშ (რომელიც შენობებისგან შორსაა). ასევე დაადგინეს, რომ ჰაერის ტემპერატურა მიწისქვეშა ნაგებობებში, როგორებიცაა: პარკინგის ავტოფარეხები და მეტროს სადგურები — შეიძლება იყოს 25 გრადუსი ცელსიუსით უფრო მაღალი, ვიდრე გრანტ პარკის ნიადაგის ტემპერატურა.
მათ მიერ შემუშავებული 3D მოდელის გამოყენებით, მკვლევრებმა გააანალიზეს, თუ როგორ შეიცვალა ნიადაგი 1951 წლიდან (როდესაც ქალაქში მეტრო გაიხსნა) დღემდე. შემდეგ კი ჩაატარეს სიმულაცია 2051 წლამდე, რათა შეეფასებინათ, როგორ შეიცვლება ის მომდევნო ათწლეულებში.
სიმულაციამ აჩვენა, რომ უფრო თბილმა ტემპერატურამ შეიძლება გამოიწვიოს მიწის ამობურცვა და ზემოთ მიმართული გაფართოება 12 მილიმეტრით. შენობის წონამ ასევე შეიძლება გამოიწვიოს ნიადაგის შეკუმშვა და ჩაძირვა 8 მილიმეტრით.
„ეს არ გულისხმობს იმას, რომ შენობები უეცრად ჩამოიშლება. ყველაფერი ძალიან ნელა იძირება”, — განმარტა როტა ლოირამ.
მაგრამ, მიუხედავად შეშფოთებისა, მკვლევრების თქმით, არსებობს უამრავი საშუალება შენობებზე მიწისქვეშა კლიმატის ცვლილების უარყოფითი ზემოქმედების თავიდან ასარიდებლად. მაგალითად, ზედმეტი სითბოს შესამცირებლად და ენერგოეფექტურობის გასაზრდელად, ურბანულ დამგეგმავებს შეუძლიათ მიწისქვეშა სივრცეების თბოიზოლაციით ან გეოთერმული ტექნოლოგიებით აღჭურვა, რაც, საჭიროების შემთხვევაში, უზრუნველყოფს გათბობას ან ცხელ წყალს.
მკვლევრების თქმით, ამ ორი კონკრეტული და შედარებით მარტივი სტრატეგიის განხორციელება შეაფერხებს მიწისქვეშა კლიმატის ცვლილებას და მის გავლენას სამოქალაქო სტრუქტურებსა და ინფრასტრუქტურებზე.
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”
