ისტორია

     ვარციხე – ასეთ  სოფელს შეხვდებით დასავლეთ საქართველოში, ბაღდათის მუნიციპალიტეტში, რომელიც სამი მდინარის – რიონის, ყვირილასა და ხანისწყლის შესაყართან არის გაშენებული. სხვათა შორის, საქართველოში მხოლოდ ამ ადგილას ურთდება ერთმანეთს 2-ზე მეტი მდინარე.

ვახუშტი ბაგრატიონი თავის ნაწარმოებში „აღწერა სამეფოსი საქართველოსი“ ამბობს: „ეს ყოფილ არს ციხე დიდი და დიდშენობა და გადმომდინარეობს წყარო შიგ კეთილი“.  ასე ის ვარციხეს მოიხსენიებს. მეფე ალექსანდრე V-ის დავალებით, 1737 წელს შედგენილი რუკის მინაწერი კი გვაუწყებს: „ვარდის ციხე და სასახლე, ახლად აშენებული მეფის ალექსანდრესაგან“. აქამდე კი ქართული წყაროები თითქმის სრულებით არაფერს გვამცნობენ ვარდციხის ძველი ისტორიის შესახებ.

ძველი ვარდციხის-როდოპოლისის  შესახებ შედარებით ვრცელ ცნობებს ვხვდებით ბერძნულ-ბიზანტიურ წყაროებსა და საისტორიო მწერლობაში. იუსტინიანე კეისრის 535 წლის ნოველის მიხედვით, „არქეოპოლისი და როდოპოლისი უდიდესი და ძველი სიმაგრეებია ლაზეთში“.

IV საუკუნის ცნობილი ბიზანტიელი ისტორიკოსის – პროკოპი კესარიელის – ცნობით, როდოპოლისი (ვარდციხე) ყველაზე შესანიშნავი ქალაქია, მოხირისთან ერთად, ლაზიკაში.

„ბაღდათის ქვეყანა“ ისტორიულ-გეოგრაფიულად ვარციხით იწყება. თავდაპირველად მისი სახელი ვარდციხეა – „ვარდის ციხე“, ამიტომაც უწოდეს მას ძველმა ბერძნებმა, ბერძნული თარგმნით,  „როდოპოლისი“ – ვარდის ქალაქი (ბერძ. „როდონ“- ვარდი, „პოლის“- ქალაქი.). უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ქვეყნის გულში, სამი მდინარის შესაყარში, აღმართულ ქალაქს. აქ გაივლიდა ინდოეთიდან მომავალი „დიდი წყლის გზა“ (სამდინარო გზა) და ჩრდილოეთიდან მომავალი სახმელეთო გზაც. ვარციხე ბუნებრივ სიმაგრეებს მოკლებული იყო. ამიტომ შიშველ დაბლობზე მდებარე ქალაქს ადგილობრივი ქართველობა გამუდმებით ამაგრებდა და აშენებდა.

არქეოლოგიური შესწავლის შედეგად ირკვევა, რომ ვარდციხე სწორედ ეგრისის ახალი სამეფოს წარმოქმნა-გაძლიერების შედეგად გაჩენილი სტრატეგიული და ეკონომიკური მნიშვნელობის ციხე-ქალაქია. ქრონოლოგიურად, როგორც ჩანს, ამგვარ ასპექტში უნდა განვიხილოთ წყაროს ის ცნობა, რომელიც მას არქეოპოლისთან ერთად ძველ სიმაგრედ მოიხსენიებს. კარგად დათარიღებული მასალების მიხედვით, ციხე-ქალაქის დაარსება. ახ.წ. IV საუკუნის მეორე ნახევრიდან უნდა ვივარაუდოთ.

ვარდციხის ისტორიის ადრეულ ეტაპზე საქმე უნდა გვქონდეს შედარებით სუსტად გამაგრებულ ციხე-ქალაქთან, რომლის დაარსებისა და არსებობის საფუძველს წარმოადგენს ეკონომიკური სასოფლო-სამეურნეო რაიონი. ყოველი შემთხვევისათვის VII საუკუნის ისტორიკოსი თითქოს ასახელებს ამგვარ სოფლურ დასახლებას, რაც ნ. ბერძენიშვილის აზრით უაღრესად მნიშვნელოვან ისტორიულ ცნობას წარმოადგენენ.  უნდა ვივარაუდოთ, რომ ამ ხანის სამოსახლოები განლაგებული იქნებოდა მდ. ხანისწყლის, ყვირილასა და რიონის სანაპირო ვაკე ზოლშიც. სასოფლო-სამეურნეო კულტურებისთვის ნაყოფიერ მონაკვეთში.

თვით თანამედროვე სოფელი ვარციხე ამ საუკუნის 20-იან წლებამდე განლაგებული იყო მდ. რიონის მარცხენა ნაპირზე, ვაკეზე. აქ იყო სოფელი მთელი თავისი მეურნეობითა და სავარგულებით, აგრეთვე გაზით, რომელიც დასავლეთით ვანის ქვეყნის მიმართულებით მიემართებოდა. მდ. რიონის ადიდებამ და კალაპოტის შეცვლამ სოფელი აყარა და მდინარის პირველ ტერასაზე, ანტიკური ხანის დასახლებათა მონაკვეთზე გადმოასახლა. ხოლო ამ ახალი სოფლის კვალი, მდ. რიონის წამლეკავი ბუნების გამო, თითქმის სრულად არ შემორჩენილა. ეს ფაქტი ართულებს ვარდციხის, როგორც ისტორიული ძეგლის სრულფასოვან აღქმას. მაინც ცხადია, რომ ციხე-ქალაქი, რომელიც პირმშოა დასავლეთ ქართული ახალი „ქვეყნის“- ეგრისის სამეფოსი წარმოიშვა და განვითარდა იმ სასოფლო-სამეურნეო დასახლებათა ბაზაზე, რომელთა ეკონომიკური დაწინაურება განპირობებული იქნებოდა ქვეყნის ახალი პოლიტიკური და ეკონომიკური ერთიანობით. ამ გაერთიანების ჰეგემონი კი ეგრისის სამეფო იყო.

ყურადღებას იქცევს ის გარემოება, რომ გვიანდელ ბიზანტიელ მწერალთან პროკოპი კესარიელთან რამდენჯერმე იხსენიება ლაზეთის ერთ-ერთი ყველაზე დაწინაურებული და უხვმოსავლიანი ოლქი მოხერისის მხარე.(ტერიტორია ცხენისწყალსა და რიონს შორის), მაშინ ჩვენ გვაქვს ერთი საბუთი იმისა, რომ ლაზეთის შემდეგში დაწინაურებული ქალაქები, უკვე II საუკუნეში აღმოცენებულან და დაუწყიათ განვითარება. ამ მხრივ, საინტერესოა, რომ ლაზეთის მეორე ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქი როდოპოლისი (აწინდელი ვარციხე) უკვე III საუკუნეში ყოფილა შემოვლებული ციხე-გალავნით, როგორც ეს სააღმშენებლო ხერხების ანალიზიდან ჩანს.

განსაკუთრებით ცხოველდება ვაჭრობა აღმოსავლეთის ქვეყნებსა და რომს შორის, რაც კარგად შეიმჩნევა ოქტავიანე ავგუსტუსის ხანიდან.

IV-V საუკუნეებში ლაზეთის სამეფოს განსაკუთრებული გაძლიერების ხანაში, ეს პუნქტები მსხვილი საქალაქო ცენტრებია და ეგრისის სამეფო ხელისუფლება საგანგებოდ ზრუნავს მათ გამაგრებაზე.

სამი მდინარის ხერთვისში მდებარე როდოპოლისი თავისებურ საკვანძო პუნქტს წარმოადგენდა ამ მდინარეთა ხეობებით მომავალი გზებისათვის. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ სწორედ ხანისწყალს მოჰყვებოდა გზა, რომელიც ზეკარის უღელტეხილით სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში გადადიოდა და კასტორიუსის რუკის მიხედვით, დასავლეთ საქართველოს სომხეთთან აკავშირებდა. მაშასადამე, როდოპოლისი მდებარეობდა სწორედ იმ ადგილას, სადაც სამხრეთიდან მომავალი ეს გზა რიონის აუზში შემოდიოდა. ზოგი მკვლევარი ფიქრობს, რომ სწორედ როდოპოლისი იგულისხმება რუკაზე სებასტოპოლის-არტაშატის დამაკავშირებელი გზის ერთ-ერთი სადგურის – Ad fontem telicem-ის- სახელში.

ასეთ ვითარებაში გასაგებია ის დიდი როლი, რომელსაც ამ ქალაქს ანიჭებდნენ VI საუკუნეში ირან-ბიზანტიის ომების დროს მებრძოლი მხარეები.

როდოპოლისს პირველად VI საუკუნის ძეგლები იხსენიებენ. პროკოპი კესარიელის სიტყვით როდოპოლისი და მოხირისი „ყველაზე შესანიშნავი ქალაქები არიან. ის დაბლობში მდებარეობს, კარგად გამაგრებული და მდიდარიც. ამიტომ, როდესაც მისი შენარჩუნების იმედი აღარ აქვთ ლაზებს, ისინი მას მიწასთან ასწორებენ“, რომ ირანელებმა არ ისარგებლონ იმით. მისი დაკარგვის შემდეგ ლაზ-ბიზანტიელები ელოდებიან მოხერხებულ შემთხვევას, რომ კვლავ უკან დაიბრუნონ და აი როდესაც 555 წელს ბიზანტიელებმა ფოთის ბრძოლაში სასტიკად დაამარცხეს ირანელები, რომელტაც ისევ დაიხიეს თავისი ძველი საზღვრებისაკენ მუხირისსა და ქუთაისში, ბიზანტიელმა სარდალმა იუსტინემ 2000 ცხენოსანი გაგზავნა ნესოსიდან და უკან დაიბრუნა როდოპოლისი.³

აგათია სქოლასტიკოსი მოგვითხრობს სწორედ როდოპოლისის აღებას ბიზანტიელთა მიერ: „იუსტინიანემ როდოპოლისში გაგზავნა, თავისი რაზმის უფროსი, წარმოშობით ჰუნი ელმინზური. როდოპოლისი იმ დროს სპარსელების ხელში იყო. კარგა ხნის წინ მერმეროეს აეღო ის სპარსელები ჩაეყენებინა შიგ. იქ მისულ ელმინზურს, ბედმა ძალიან შეუწყო ხელი, მეციხოვნენი რაღაც შემთხვევით, ქალაქის გარეთ დაეხეტებოდნენ, ზოგი სად, ზოგი სად. ამიტომ ელმინზური დაუბრკოლებლად შევიდა ქალაქში, დაიპყრო ის და ვინც კი სპარსული რაზმებიდან შეხვდებოდა ჟლეტდა, ხოლო ადგილობრივებს ნება მისცა კვლავ საკუთარ სამშობლოში ეცხოვრათ, რადგან იცოდა, რომ ისინი სპარსელებს მიემხრნენ არა თავისი მოღალატეობით, არამედ საგარეო საფრთხის გამო. ყველაფერი მოაწესრიგა და ასე დაუბრუნა როდოპოლისი კვლავ თავის წინანდელ მდგომარეობას: დაექვემდებარა მშობლიურ კანონებს და დაემორჩილა რომაელთა მეფეს..

გარდა ამისა, როდოპოლისი იმთავითვე ერთი იმ ოთხი საეპისკოპოსო ცენტრთაგანია, რომელიც დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობდა. კონსტანტინეპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ ეპარქიათა შორის. ეკთეზისებში იხსენიება ლაზეთის ეპარქია, რომლის მიტროპოლიტს ლაზეთში ჰქონია ეპარქია.

სად უნდა ვეძებოთ როდოპოლისი? –    ცხადია, სოფლის სახელი ვარციხე ციხეს უკავშირდება, მაგრამ მისი პირველი ნაწილი არა ზმნა „ვარ“, როგორც დღეს გვეჩვენება (მე ვარ ციხე) არამედ იგი მიღებულია „ვარდ“ სიტყვისაგან, ე.ი. ვარციხე შემოკლებული ფორმაა „ვარდ-ციხისა“.რომელიც სოფელს მისი სილამაზის გამო უწოდეს .

სრულიად ბუნებრივია, რომ ჩვენ ამ ქალაქის ბერძნული სახელწოდება მივიჩნიოთ ერთ-ერთი ადგილობრივი სახელწოდების თარგმნად: ბერძენ-სპარსელთა პრაქტიკაში ადგილობრივ გეოგრაფიულ სახელწოდებათა თარგმნა იშვიათი მოვლენა არაა. როდოპოლისი კი ქართულად ნიშნავს „ვარდის ქალაქს“ ან „ვარდის ციხეს“ და ალბათ ამ ქართული სახელწოდების შესატყვისი ერთ-ერთი ლაზური სიტყვით იყო აღნიშნული ამ ქალაქის ადგილობრივი სახელი. აკადემიკოსი ბროსე შესაძლებლად თვლის როდოპოლისს უდრიდეს იმერეთის ერთ-ერთი შემდეგი ადგილი: ვარდციხე (ვარციხე, ვარდისციხე) ხანისწყლის შესართავთან. ამ საკითხის კვლევისას ყურადღება მახვილდება ორ პუნქტზე: ვარდციხეზე და ვარდი გორაზე, უშუალოდ „ვარდზე“ მითითების გამო, მაგრამ ვარდიგორა მდებარეობს სკანდეს აღმოსავლეთით.

ხოლო როდესაც ბიზანტიელი ისტორიკოსი ლაპარაკობს, რომ „როდოპოლისი ყველაზე უწინარეს ხვდებოდა გზაზე იბერიიდან კოლხიდაში შემოსულთ“. ის გულისხმობდა იმ ვითარებას, როდესაც იბერიიდან კოლხეთში შემოსულებს აუღია სკანდე და შორაპანი. ასე, რომ როდოპოლისი ამ ხაზის დასავლეთით არის საძებარი, ამიტომ მთავარი ყურადღება ექცევა ვარდციხეს.საბოლოოდ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ როდოპოლისი იგივე ვარდციხეა.

ვარციხის ტერიტორიაზე 1968 წლიდან იწყება დაზვერვითი სამუშაოები. 1972 წლიდან კი მიმდინარეობს ინტენსიური არქეოლოგიური გათხრები. გამოვლინდა IV-V სს კოშკებიანი გალავნით გარშემორტყმული ციხე-ქალაქის კომპლექსის დიდი ნაწილი. თვით კომპლექსი, მისი მშენებლობა ხელოსნობის შესაბამისი დარგების განვითარებას გულისხმობს: ქვისმთლელები, კალატოზები, დამხმარე სპეციალისტები. სამშენე ბლო ხერხების ცოდნით იმდროინდელ სამყაროს ცოდნას არ ჩამორჩებიან.

ქვეყნის ახალი აღმავლობა ხელოსნობის სხვა დარგების, კერძოდ, მეთუნეობის სწრაფ განვითარებაშიც გამოიხატა. კერამიკული წარმოების ახალი აღმავლობა ეგრისში ახ.წ. IV-V საუკუნეებიდან შეინიშნება. ადგილობრივ წარმოებას უკავშირდება ის მრავალრიცხოვანი სასუფრე, სამეურნეო თუ სამზარეულო დანიშნულების ჭურჭელი, რომელიც ვარდციხეში ძირითადად  IV-VI საუკუნით დათარიღებული კულტურული ფენის შესწავლისას გამოვლინდა. ეგრისში სამეთუნეო დარგის დიდ დაწინაურებაზე, ადგილობრივი ტარის წარმოება მიუთითებს. საყოველტაოდ გავრცელებული წელშეზნექილი ამფორები, ადგილობრივ ნაწარმს წარმოადგენს.უნდა აღინიშნოს, რომ IV-VI სს. ეგრისში საქმე გვაქვს კერამიკული ნაწარმის ფორმების აშკარა სტანდარტიზაციასთან.

ხელოსნობის სხვა დარგებზე მსჯელობისთვის არ არსებობს პირდაპირი მასალები. მინის წარმოების შესაძლებლობაზე მიუთითებს მინის ზოდების პოვნის ფაქტი.

რკინის დამმუშავებელი ხელოსნების სასარგებლოდ აქ ნაპოვნი ზოდები ლაპარაკობს, მაგრამ მთელი მონაპოვარი სრულიად უეჭვოდ, ჯერჯერობით მხოლოდ  IX ს. მომდევნო ხანის მასალების შემცველ დონეზე იყო ნაპოვნი.

ვარდციხის განათხარი მასალა გარკვეულ ინფორმაციას იძლევა მეურნეობის რიგი დარგის შესახებ. პირველ რიგში ეს მევენახეობას შეეხება. ქვეყნის საერთო ეკონომიკური აღმავლობის ერთ-ერთი საფუძველი, როგორც ჩანს მევენახეობის განვითარება იყო, რამაც თავის მხრივ დააჩქარა მეთუნეობის განვითარება.

მესაქონლეობის განვითარებაზე, სადღვებლისა და კვირისტავების გარდა, მიუთითებს მრავალრიცხოვანი ოსტეოლოგიური მასალა.

არქეოლოგიური მასალები (ბადის საწიფები, თევზის ძვლები) მიუთითებენ ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფაში მეთევზეობის გარკვეულ ხვედრით წონაზე. ეს ტრადიცია, როგორც შემდგომი მასალებით ირკვევა, დიდხანს არ მოშლილა და დღემდე გრძელდება.

ახალი სოციალურ-ეკონომიკური აღმავლობა გულისხმობდა ძირითადად ძველი სავარჭო გზების გამოცოცხლებას. პირველ რიგში ასეთად ცნობილი ფაზის-რიონის მსოფლიო მნიშვნელობის მაგისტრალიწარმოგვიდგება. ფაზის-რიონის არტერია წარმოადგენს ძირითად გამტარებს იმ არქეოლოგიურ იმპორტულ მასალისა, რომელიც ციხე-ქალაქის არქეოლოგიური შესწავლის გზით იყო მოპოვებული. ამ გზით ხვდება იმპორტული წითელლაკიანი კერამიკა ქუთაისის „ქვეყნის“ მონაკვეთშიც.

მეორე მნიშვნელოვან მაგისტრალს წარმოადგენდა გზა არტაშიდან სებასტოპოლისამდე. ამ გზის შესახებ ინფორმაციას ვიღებთ რავენელი ანონიმის მიხედვით.

ქართული წყაროების მიხედვით ზეკარის უღელტეხილზე გარდამავალი გზა მნიშვნელობას არ კარგავს მომდევნო ხანაშიც. ეს არის აღნიშნული წყაროებით ასე ცნობილი გზა „რკინის ჯვრისა“.  ამ გზის მეშვეობით მყარდებოდა კავშირი არა მარტო სამხრეთ საქართველოს პროვინციებთან (ოძრხე და ა.შ.), არამედ თვით აღმოსავლეთ საქართველოსთანაც, ქართლთანაც. ეს გზა, რომელიც ხანისწყალს მიუყვებოდა ფონად, ალბათ, ვარდციხესთან არსებულ მონაკვეთს გულისხმობდა.

ამდენად, ვარდციხე მთელი ქვეყნის ანუ სამეფო ციხეა. იგი, საფიქრებელია კონტროლს უწევდა და აძლიერებდა ეგრისის სამეფოსადმი ხანისწყლის ხეობის და საერთოდ, სამხრეთ მთიანეთის დამოკიდებულება, პოლიტიკურსა თუ ეკონომიკურს.

ადრეული შუასაუკუნეების ვარდციხე, როგორც უკვე აღვნიშნეთ საეკლესიო ცენტრიც იყო. ქრონოლოგიურად ეს პერიოდი VII-X საუკუნეებით განისაზღვრება, მაგრამ შესაბამისი ხანის ქრისტიანული ტაძარი, საეპისკოპოსო ცენტრი, ვარდციხეში ჯერ არ გამოვლენილა. იგი, უფრო სწორად მისი საძირკვლები, ალბათ რიყის ქვისა, თანამედროვე სასაფლაომ გააანადგურა. სამწუხაროდ ციხე-ქალაქის ტერიტორიაზე შესაბამისი ხანის სხვა მასალები სუსტადაა გამოვლენილი. რაც გვაფიქრებინებს, რომ ახის ციხე-ქალაქში,  რომლის ზღუდისა და კოშკების დიდი ნაწილი ალბათ დანგრეულია, ცხოვრების მაჯისცემა შენელებულია.

ახალი დროის(X-XI სს) ვარდციხე, ისევ ინტენსიური ცხოვრებით ცხოვრობს. არქეოლოგიური მონაპოვარი ახალი სავაჭრო-ეკონომიკური ურტიერთობების მაჩვენებელია, რაც მის ეკონომიკურ აღმავლობასაც მიუთითებს.ამ დროს შესაძლოა უპირატესი მნიშვნელობა მოეპოვებინა ე.წ. რკინის ჯვრის გზას, რომელიც სამცხეში, ხოლო აქედან აღმოსავლეთ საქართველოში და ალბათ სომხეთშიც გადადიოდა.

ვარდციხის ახალი აღმავლობა ქვეყნის ეკონომიკური აღმავლობის თანადროულია და გამომხატველი. ცნობიალია, რომ დასავლეთ საქართველოს სოციალ-ეკონომიკური ამ აღმავლობის გამოხატულება იყო ახალი სამეფოს-ეგრისის-აფხაზეთის- წარმოშობა და განვითარება. განვითარებული ფეოდალური ხანის იმ მონაკვეთზე, როცა ასპარეზზე გამოდის გეგუთის ცნობილი ციხე-დარბაზი, ვარდციხე კვლავ შემცირებულია. ძეგლზე არ გამოიყოფა ამ ხანის კულტურული ფენები.

ერთგვარი გამოცოცხლება ვარდციხეში იგრძნობა ახ.წ. XIV-XV საუკუნეებში, თითქოს ამ ხანით თარიღდება ძირითადად ციტადელის მონაკვეთში ნაპოვნი ორიოდე ფრაგმენტი მოჭიქული ჭურჭლებისა, წერილობითი წყაროებისა და სხვა მასალების მიხედვით, ვარდციხე, უკვე მხოლოდ აღუდგენიათ იმერეთის უკანასკნელ მეფეებს. ჯერ ალექსანდრე V-ს აუგია იგი და ხელახლა სასახლეც გაუმართავს, ხოლო შემდეგ ყველაფერი ეს განადგურებულა ზოგი შინაური, ზოგი გარეშე მტრის მიერ, ვიდრე სოლომონ II-მ  კვლავ არ მოაწყო აქ თავისი სამოსახლო, რომლის ნაშთებიღა, ბუხრების სახით, შემორჩენილა დღემდე.

ვარციხე მრავალი მტრის შემოსევას მოსწრებია, მრავალს გმირულად დახვედრია , მრავალჯერ კიდეც იავარქმნილა, მრავალჯერ ისევ აღდგენილა და აღზევებულა, უნახავს სპარსნი, თურქნი, ბიზანტიელნი. საკუთარ კედელთა შორის მოუხილავს ყველაზე საზარელი კაცთაკვლა: ფეოდალური დროის სისხლისღვრა ძმათაშორისი.

აქ ვარციხეში ანადიმა მეფე სოლომონ პირველმა რაჭის ურჩი ერისთავი, როსტომი, აქედან გეგუთში გაიყვანა და სასტიკად დასაჯა.

1804 წლის გაზაფხულზე კავკასიის მთავარმართებლის, ციციანოვისაგან წარგზავნილმა ჯარებმა, იმერეთის საზღვრები გადმოლახეს და მალე ქუთაისშიც შემოვიდნენ.

სოლომონ II-მ ქუთაისი მიატოვა და ვარციხეში  გადავიდა. მეფე იძულებული გახდა, დრომდე მაინც ხელი მოეწერა რუს-ხელმწიფის (ალექსანდრე I-ის) ერთგულებაზე. მაგრამ ამის შემდგომ ვარციხეში მყოფი მეფე კიდევ ექვსი წელი თავგამოდებით იბრძოდა ქართული ტახტ-გვირგვინის გადასარჩენად. 1809 წელს ტორმასოვმა ქართველ მეფეს პეტერბურგში ელჩების გაგზავნა და თავად კი ქუთაისში დაბრრუნება მოსთხოვა, მაგრამ ცივი უარი მიიღო. 1810 წლის 10 თებერვალს ქუთაიშში მდგარმა რუსულმა მმართველობამ სოლომონ მეორე ტახტიდან გადაგდებულად გამოაცხადა და ვარციხისაკენ ჯარებიც დასძრა. ვარციხის კედლებმა და ქონგურებმა კიდევ ერთხელ იხილეს დიდი სისხლისღვრა. სოლომონმა მცირე ძალებით ვეღარ გაუძლო რუსთა და თანამოძმეთა ძლიერ იერიშს, სოლომონი დამარცხდა და თურქეთში გადაიხვეწა. მაგრამ ვარციხე დარჩა ისტორიაში. ქართული სამეფო ტახტის უკანასკნელი ალაგი.

საქართველო რუსეთის იმპერიის ნაწილი გახდა. სამეურნეო განვითარება მე-19 საუკუნეში კაპიტალისტური გზით წარიმართა. ახალი ურთიერთობების წარმატება იგრძნობოდა ყველა სფეროში- მრეწველობაში, სოფლის მეურნეობაში, ვაჭრობასა და საქალაქო ცხოვრებაში. 60-იანი წლების შემდეგ საქართველოში უკვე ჩნდება წვრილი კაპიტალისტური მანუფაქტურული და ფაბრიკა-ქარხნული დამამუშავებელი საწარმო.

ივ. ანანოვმა სწორედ ამ დროისთვის შეისყიდა მამული, რომელიც 5000 დესეტინა მუხის და 3000 დესეტინა სახნავ მიწას შეადგენდა, აჯამეთის ტყე თავისი სახნავი მიწებით, ადრე კი ეს მიწები საუფლისწულო მამულებად ითვლებოდა.

მიხრან ივანეს ძე ანანოვი ღვინის წარმოებას მისდევდა და მიღებული შემოსავლით ზვრებს აფართოებდა. XIX საუკუნის ბოლო ათწლეულში ანანოვმა საფრანგეთიდან კონიაკის სახდელი შარანტის აპარატი ჩამოიტანა და ვარციხის ახლოს აფხანაურში დაამონტაჟა.

1907 წლიდან ანანოვმა ღვინის ქარხანა აამოქმედა. საქართველოში პირველად ვარციხის ქარხანაში დამზადდა სამარკო ღვინო „ცოლიკაური“, იქაური ღვინის მასალისაგან გამოხდილი სპირტების ბაზაზე კონიაკის ცნობილმა სპეციალისტმა ვახტანგ ციციშვილმა საუცხოო კონიაკი „ვარციხე“  შექმნა.

1921 წლის მარტში სოფელ ვარციხეში წითელი არმიის ნაწილები შემოვიდნენ. შეიქმნა სასოფლო საბჭო. ამუშავდა კოლმეურნეობა და სოფლის მოსახლეობა ნებით თუ ძალით ეგუებოდნენ ახალ ცხოვრებას.

საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ანანოვები ავსტრიაში გადასახლდნენ. მათი დიდებული სასახლე ჯერ საბავშვო ბაღად , შემდეგ კი სასტუმროდ გადაკეთდა. მეურნეობა და ღვინის ქარხანა, რომელსაც არასოდეს შეუწყვეტია ფუნქციონირება „სამტრესტში“ გაერთიანდა. საბჭოთა პერიოდშივე აშენდა ვარციხეჰესის კაშხალი და შეიქმნა ვარციხის წყალსაცავი. მაგრამ მას შემდეგ, რაც კომუნიზმის აშენების ილუზია დაინგრა, საბჭოთა კავშირთან ერთად სოფლის ბაზაზე არსებული მიწა-წყალი და შენობა-ნაგებობები კერძო საკუთრებაში გადაეცათ მის მცხოვრებთ.

ძველად ვარდციხე დღეს ვარციხედ მოხსენიებული იმერეთის პატარა სოფელი აქტიურად აგრძელებს ცხოვრებას. ის ოთხი დასახლებული პუნქტისაგან შედგება. ძირითადად მჭიდროდ დასახლებული ნაწილი სოფლის შუაგულს წარმოადგენს.სოფელს ესაზღვრება ღვინის ქარხნისა და აფხანაურის დასახლება, ხოლო სოფლის ბოლოში მცხოვრებ 110-კომლიან დასახლებას მახათაძეების უბანს ეძახიან.

ვარციხელთა მეტყველებაში ხშირად გამოიყენებოდა დიალექტი „აფხანიკი“(ამხანაგი)- ამ სიტყვიდან შეიქმნა ტოპონიმი „აფხანაური“- დასახლება, რომელიც ამხანაგობას ნიშნავს და სოფლის ერთ-ერთი ნაწილია.

სოფელში რამდენიმე ოჯახის ერთ-ერთი შემოსავლის წყაროს ტრადიციულად მეთუნეობა წარმოადგენს, ისინი ამზადებენ კეცებს, რომლის რეალიზაციასაც ადგილზევე ახდენენ. ვანი-ქუთაისის საავტომობილო გზის პირას გამოიტანენ და გამვლელებზე ყიდიან. დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალურობა სოფელში მეთევზეობას, რომელიც ალბათ სოფლის გეოგრაფიული მდებარეობითაა განპირობებული. ვენახების დიდი ნაწილი გაიჩეხა, მოსახლეობა ძირითადად მესიმინდეობა, მევენახეობას ეწევა. ბოლო დროს იმძლავრა სასათბურე მეურნეობამ. მესაქონლეობაც მოსახლეობის მნიშვნელოვანი შემოსავლის წყაროა.

ღვინის ქარხანა აღარ ფუნქციონირებს, არც არც ანანოვების სასახლე და ეზო კი ახალგაზრდულ ბანაკს მასპინძლობს ზაფხულობით.

სოფელ ვარციხეში ფუნქციონირებდა ეკლესია ჯერ კიდევ ძველ დროში, რომელიც ციხის გალავნის შიგნით იყო აგებული. ციხესთან ერთად ისიც დანგრეულა. მაგრამ  XVIII საუკუნეში კვლავ განახლებულა, რომელიც ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ყოფილა. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ეკლესიას დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა. 1923 წელს კი დახურეს და 1996 წლამდე ეკლესია ინგრეოდა და ნადგურდებოდა. მხოლოდ ნანგრევებიღა მეტყველებდა მის არსებობას. დანგრეული და მიწასთან იყო გასწორებული

ეკლესიის აღმოსავლეთ მხარესთან ასი მეტრით დაცილებული წმ. ბარბარეს სახელობის ოთხკუთხა ტაძარი.

გასული საუკუნის 90-იან წლებში სოფლის მოსახლეობა მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ „ტაძარი ღვთისა“ უნდა აღდგენილიყო. სოფელში გამოჩნდა ქალბატონი  – ნათელა ბაქრაძე, რომელიც სათავეში ჩაუდგა ამ საქმეს და 1997 წლის 14 იანვარს ზარი დაირეკა ვარციხის „ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში“, რომელიც სოფლის მკვიდრთ ახალი ცხოვრების დაწყებას აუწყებდა.

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ნ.ბერძენიშვილი — საქართველოს ისტორიული საკითხი VIII
2. ნ. ლომოური — ეგრისის სამეფოს ისტორია.
3. გეორგიკა –II ტ.
4. გეორგიკა– III ტ. ს. ყაუხჩიშვილი
5. ვ. ჯაფარიძე — ვარდციხე- ეგრისის სამეფო ქალაქი. გვ. 131
6. ი. ჯავახიშვილი–ქართველი ერის ისტორია IIტ.
7. ი.გოგიბერძე — ვარციხე.

 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

არსებობენ მარადცოცხალი წიგნები, რომლებიც ადამიანთა სულის საწვრთნელადაა დაწერილი. ისინი ცხოვრების მასწავლებლები არიან და არა მხოლოდ თანამედროვეთათვის , არამედ შთამომავალთათვისაც. ასეთი სულის საოხი წიგნია ქართველთათვის,,გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“ 

 “შრომაჲ და მოღუაწებაჲ ღირსად ცხოვრებისაჲ წმიდისა და ნეტარისა მამისა ჩუენისა გრიგოლისი არქიმანდრიტისაჲ, ხანძთისა და შატბერდისა აღმაშჱნებლისაჲ, და მისთანა მრავალთა მამათა ნეტართა“ .

ნაწარმოები შეიქმნა 951 წელს, მას თავისუფლად შეგვიძია ვუწოდოთ, როგორც ჰაგიოგრაფიული ისე ისტორიული, ამიტომაც თუ კი შევეცდებით შევქმნათ მამა გრიგოლის, როგორც საერო მოღვაწის სახე, უპირველესად გიორგი მერჩულის „გრიგოლ ხანძთელის“ ცხოვრებით უნდა ვიხელმძღვანელოთ. ნაწარმოებში არამარტო ბერმონაზვნური ცხოვრებაა აღწერილი, არამედ საქართველოს მაშინდელი პოლიტიკური და სოციალ-ეკონომიკური მდგომარეობაც. 
მძიმე მდგომარეობაშია ქართლი, მას დაეკარგა თავისი როლი პოლიტიკურ-კულტურული ლიდერობისა. იმის მიუხედვად, რომ არაბთა ბატონობა უკვე შერყეული იყო და მხოლოდ თბილისსა და მის შემოგარენს ჩაჰფრენოდნენ,მაინც ახერხებდნენ წინა აზიაში და კავკასიის ზოგიერთ უბანში თავიანთი ძლევამოსილება 
შეერნარჩუნებინათ. ეს ყველაფერი დიდი გაჭირვებით ხდებოდა, რადგან არაბთა ხალიფა ჰარუნარ რაშიდის 23-წლიანი ხელმწიფობის ისტორიაში იძულებული შეიქნა თბილისში 17 ამირა გამოეცვალა. თბილისის საამიროს გარდა ჩამოყალიბებული იყო ოთხი დამოუკიდებელი სამთავრო, უპირველესად გაჩნდა დასავლეთ-ქართული.

“და რაჟამს მოუმძლავრდეს ბერძენნი, გადგა მათგან ერისთავი აფხაზთა, სახელით ლეონ, ესე ლეონ ასულის წული იყო ხაზართა მეფის და ძალითა მათითა გაადგა ბერძენთა, დაიპყრა აფხაზეთი და ეგრისი ვიდრე ლიხხამდე, სახელ იდვა აფხაზთა ” (მატიანე ქართლისაი). 
აღმოსავლეთში, კახეთის მსხვილმა ფეოდალმა გრიგოლმა, ქართლის ერისმთავარ ჟუანშერ არჩილის ძის გარდაცვალებით ისარგებლა და კახეთი დამოუკიდებელ სამთავროდ გამოაცხადა. „განდგა გრიგორ მთავარი და ამან დაიპყრა კახეთი, კუხეთი და გარდაბანი.. იწოდა კახთა მთავრად ანუ ქორიკოზად“ ვერც ერთმა ქართულმა სამთავრომ ვერ მოახერხა ქართლის ცენტრი გამხდარიყო, ამიტომ საჭირო იყო ახალი ნაკადი, ახალისისხლი რითაც ქართლის ისტორია დაიწერებოდა, აქ ჩანს ქართველ პოლიტიკოსთა გამჭრიახობა, რაც კარგად არის წარმოჩენილი გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში. „ღირსო მამაო, ჩუენ თანა არს ხორციელი კეთილი და თქუენ თანა არს სულიერი კეთილი, და ესე შევზავნეთ ურთიერთარს“ რაც ნიშნავს, რომ სულიერებისა და ხორცილების, მტკიცე, წმინდა კავშირი იქნებოდა ქვეყნის წარმატების საფუძველი. ასე შეიქმნა ტაო-კლარჯეთი; მტერთაგან აოხრებული, კაცთაგან მივიწყებული. 
ამ დროს იწყება ძლიერი ეროვნული მოძრაობა, რასაც ემსახურება გრიგოლ ხანძთელი, გრიგოლის წარმომავლობის შესახებ ვკითხულობთ; „ესე იყო შვილი წარჩინებულთა დიდებულთა და მართლმორწმუნეთ მამა-დედათაი და სახლსა შინა სამეუფოსა დიდისა ნერსე ერისთავისასა აღზრდილ იყო ხელითა კეთილად მსახურისა დედოფლისა, ნერსეს ცოლისაითათ, რომელსაცა ეშივილა რამეთუ იყო ძმისწული მისი.” შემთხვევითი არ არის რომ გრიგოლი ნერსეს ოჯახში იზრდებოდა. გრიგოლმა სწორედ ნერსეს ოჯახში ეზიარა პოლიტიკურ- ეროვნულ საქმეებს. ის თავიდანვე გამორჩეული იყო გამორჩეული გონებისა და თვისებების გამო. „სიტყუაი მისი იყო შეზავებულ მარილითა მადლისაითა, რაჟამს იტყვნ,ბრძნად აღიღის პირი თვსი და წესი განუჩინის ენასა თვსსა. და ჰასაკისა ზრდასა თანა სათნოებაიცა კეთილი იზრდებდა, რამეთუ არა იყო ვითარცა ჭაბუკი, მზუაბარ და ჭამადთა გულისსათქუმელთა მოყუარე“. და გრიგოლი არჩეულ იქნა დიდი მისიის, საქართველოს გადარჩენისა და აღორძინებისათვის. “მაშინ ხელმწიფეთა მათ, აღმზრდელთა მისთა და სანატრელმან დედამან და მისმან და ერისა სიმრავლემან ინებეს ხუცად კურთხევაი ამის ნეტარისაი.” გრიგოლის თანამოაზრედ გვევლინება მისი დეიდაშვილი საბა იშხნელი, ღვთისა და ერისკაცის სურვილისამებრ შეიქმნა ჯგუფი რომელსაც სულიერი ნიადაგის შქმნა დაევალა სამხრეთულ მიწაზე, ხორციელ სიკეთისათვის კი წმინდა მეფე აშოტი ზრუნავდა. 
ბაგრატიონები ცდილობდნენ დაუმტკიცებინათ, რომ მათი გამეფება საქართელოში უფლის ნებით მოხდა.მათი ლეგიტიმაცისათვის ეს აუცილებელი იყო. შემთხვევითი არ არის რომ, პირველად გრიგოლ ხანძთელის პირით გახმიანდა ბაგრატიონთა ღვთაებრივი წარმოშობის იდეა. „დავით წინაისწარმეტყუელისა და უფლისა მიერ ცხებულისა შვილად წოდებულო ხელმწიფეო!. 
თუმცა ჩემთვის ყველაზე საინტერესო ფაქტია მისი კონსტანტინოპოლში გამგზავრება. „ამისთვის განიზრახა წარსვლაი ქრისტეს საწურჭლედ, მეორედ იერუსალიმად რომელ არს კონსტანტინეპოლისი“ და “ას ჟამსა იერუსალემს წრმავალი ვიმე პოვა მეგობარი თვისი და მას დაჰვედრა საბა წმინდისა წესისა დაწერაი” ამრიგად, გრიგოლი საბასთან და ერთ მოწაფესთან ბიზანტიას მიემგზავრება, რათა წეს-განგება ჩამოიტანოს, ხოლო ვინმე მეგობარს 
იერუსალიმში მიმავალს ავალებს საბა წმინდის მონასტრის წეს- განგების ჩამოტანას. თან ეს ამბები მაშინ ხდება, როცა აშოტი საბრძოლველად ემზადება, არაბები კი დიდ გეგმებს აწყობენ. ვფიქრობ, გრიგოლის მოგზაურობის მიზანი არ გახლდათ მხოლოდ წეს-განგების ჩამოტანა, რადგან ასეთ შემთხვევაში ნეტარი მამა რატომ წავიდოდა მეორე იერუსალიმს და არა თვით იერუსალიმში?. აქ უფრო სხვა დიპლომატიური მხარე უნდა იმალებოდეს. აშოტი გასაჭირშია. მას წინ მძიმე ომები ელოდება, ამ დროს კი ნეტარი მამა იმპერიის დედაქალაქში მიდის. ვინ უნდა ყოფილიყო აშოტისთვის ყველაზე კარგი დესპანი, თუ არა წმინდა ბერი, რომელიც საოცარი განსწავლულობით ამოირჩეოდა. გრიგოლი იქ გარკვეული დახმარების მოსაპოვებლად მიდის, რათა აშოტი და საქართველო მომძლავრებული 
მტრისაგან დაიცვას. ამრიგად, არამგონია, რომ მას მეფე ამ დიდ გასაჭირში მხოლოდ და მხოლოდ წეს-განგებისთვის დაეტოვებინა, ის ხომ უპირველსად ხორციელიდა სულიერი ხორცილეი სიკეთის შეზავების მიზანს ემსახურებოდა. მის ცხოვრებაში არ ყოფილა არცერთი მომენტი, რომ წმინდა გზიზსთვის გადაეხვია. იგი უპირველესად უფალს და ერს ემსახურებოდა, ეს შეზავება გრიგლოლის ქმედების სათავე “და ვითარცა მოიწინის ტაოს,ესმა მუნ მყოფთაგან კაცთა,ვითარმედ აშოტ კურაპალატი მოიკლა”.. ხოლო ნეტარი გრიგოლი გლოვით იტყოდა –-ჰოი ,მეფეო ჩემო, ძლიერო და დიდებულო,სიმტკიცეო ეკლესიათაო და ძღუდეო ქრისტიანეთაო.
აშოტის ადგილს მისი შუათანა ძე იკავებს. აღსანშნავია ,რომ გრგოლი ისევ რჩება ბაგრატიონთა მოკავშირე ძალად. ნათელი დაუღამებელი უძღვის მეფობასა შენსა!”. და ღირსი მამა მეორე დიპლომატიური მისიისათვის მიემგზავრება აფხაზეთს. ჰაგიოგრაფიის მიხედვით, წმინდანი თავის გაპარულ ძმებს დაედევნა,როპმლებსაც საღვთო შური ამოძრავედათ ეკლესია-მონასტრების მშენებლობისა. თუმცა ჩემი აზრით , დემეტრე მეორეს კარზე მისვლა მხოლოდ ძმათა ძებნით არ უნდა იყოს გამოწვეული. ბაგრატი ახლად გამეფებულია და ბუნებრივია რომ ახალ მეფეს მუდამ თან სდევს სირთუელები, თან ამ რთულ პოლიტიკურ სიტუაციაში, როდესაც აშოტის მიერ ახლად ჩამოყალიბებული სამეფოსი ყოფნა არ ყოფნის საკითხი დაგას,ბაგრატს მხოლოდ შავშეთ-კლარჯეთი 
დარჩენოდა საბრძანებლოდ, მის დროს იწყება ბრძოლა ბაგრატიონთა კლარჯეთის შტოს გამოყოფისთვის. ამიტომაც ვფიქრობ რომ გრიგოლის ეს მოგზაურობას მოკავშირეთა შეძენის ფუნქცია ჰქონდა, აფხაზთა სამეფო იმდროინდელ საქართველოში ყველაზე ძლიერი გახლდათ, დემეტრე მეორეს მოკავშირეობა კი ამყარებდა ბაგრატის პოზიცებს. გრიგოლმა დემტრეს დაჟინებული თხოვნით აშენა ახალი მონასტერი დასავლეთისა და აღმოსავლეთის 
საზღვარზე, (უბეს მონასტერი, მდებარებს მდინარელე ძირულას ხეობაში).

გრიგოლ ხანძთელის მოღვაწეობის ყველაზე დიდი შედეგი ერთ უმნიშვნელოვანეს ფრაზაში ხმიანდება:”ქართლად ფრიადი ქუეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირავს და ლოცვაი ყოველი აღსრულების.” აქ საქართველოს ეკლესია პირველად არის გამოყვანილი, როგორც ერთი მთლიანი ეროვნული და დამოუკიდებელი ორგანიზმი, რომელიც თვითონ განაგებს საკუთარ თავს და არცერთ უცხო პატრიარქის გავლენას არ განიცდის. მაშასადამე გრიგოლმა მიაღწია იმ სულიერ სიკეთეს, რომელიც დამოუკიდებლად 
სუნთქავდა ქარულ მიწაზე. 
მართალია რომ ერთიანი ქართული სამეფო საბოლოოდ შეიქმნა ბაგრატ მესამის დროს და ჩამოყალიბებული სახე დავით აღმაშენებლის მეფობისას მიიღო, მაგრამ ის ფუნდამენტი, რომელზედაც საქართველოს მეფეებმა სახელმწიფო წყობილება შექმნეს, ნეტარი მამისა და მისი თანამოღვაწეების მიერ არის ნამუშაკარი. 
წმინდა მამა გრიგოლ ხანძთელი 861 წელს, 102 წლის ასაკში გარდაიცვალა, მან იმდიდ ღუაწლთან ერთად, რომელიც გასწია საქართველოს სრულყოფისთვის ანდერძდ დაგვიტოვა უფლის სიტყვები; “ამით ცნან ყოველთა, რამეთუ ჩემნი მოწაფენი ხართ, უკუეთუ იყურებოდით ურთიეთას” რადგან სიყვარულია ქვეყნის ერთობის, ძლიერების, მკვდრეთით აღდგინების ერთადერთი ძალა, მხოლოდ ზნეობრივად ჯანსაღ საზოგადოებას ძალუძს ბრძოლა ძლიერი, ერთიანი, თავისუფალი საქართველოსთვის. 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

იბერიის ნახევარკუნძულზე, ესპანეთში ზალამეა დე ლა სერენას მუნიციპალიტეტში, ბადახოზის პროვინციაში, აღმოაჩინეს ძვ.წ. 550 წლისთვის აშენებული იბერიული სატაძრო კომპლექსი. მაშინ ამ ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ არ ჰქონდა მოღწეული ინდო-ევროპულ ტომებს და ეს ტერიტორია ჯერ კიდევ დომინანტურად იბერო-კავკასიელებს ეკუთვნოდათ. სატაძრო კომპლექსს კანჩო როანო უწოდეს, თუმცა მისი თავდაპირველი სახელი უცნობია. ტაძარი ცეცხლმა გაანადგურა ძვ.წ. 370 წელს. როგორც ჩანს ხანძარი ხელოვნურად, განგებ იქნა გამოწვეული და შემდეგ დამწვარი ტაძარი მიწით დაფარეს, ზუსტად ისე, როგორც ეტრუსკებს სჩვეოდათ განსაკუთრებული რელიგიური ცერემონიების დროს.

ტაძრის არქეოლოგიური შესწავლა დაიწყო 1978 წელს ჯონ მალუკიე დე მოტემ, შემდეგ სამუშაოები შეწყდა და გაგრძელდა 2001 წელს. ის ესპანეთმა ეროვნულ მონუმენტთა სიაში შეიტანა 1986 წელს. დღეს ის ღიაა დამთვალიერებელთათვის.

მკვლევარი რიჩარდ ფლოინდის აზრით კანჩო როანო იყო “მემორიალური ქალაქი”, რომელიც იყო აგებული იმისთვის, რომ რელიგიური ფუნქცია შეესრულებინა ძველი ტარტესიული ქალაქისთვის. ამ კომპლექსის მთავარი ტაძრის იატაკზე აღმოჩნდა დიდი ზომის გამოსახულება ქართული ასომთავრული ანბანის ერთ-ერთი ასოსი – “დონის”. ცნობილია, რომ ეს ნიშანი იყო ასევე მზის ნიშანი კოლხი და იბერიელი ხალხისთვის. მას ხშირად გამოსახავდნენ იბერიის ნახევარკუნძულზე მცხოვრებლებიც ფარებზე.

საინტერესოა ისიც, რომ მკვლევარი რამაზ პატარიძე, შესანიშნავი დამწერლობათმცოდნე, რომელმაც მთელი ცხოვრება შეალია მსოფლიო დამწერლობათა ისტორიის, ჩამოყალიბების და სპეციფიკის შესწავლას, აცხადებს, რომ ძველ საქართველოში დასრულდა მთვარის კალენდარული დრო-ჟამი და დაიწყო მზის კალენდარული დრო-ჟამი ძვ.წ. 540 წელს. თავად ქართული მზის კალენდარი სათავეს იღებს ეგვიპტური მზის კალენდრიდან. ქართულ ანბანში მზე და მისი ნიშანი “დონი” მეოთხე ადგილზეა განთავსებული, ვინაიდან ცნობილია ძველი ბაბილონური მნათობთა განლაგება: მთვარე, მერკური, ვენერა და მზე. სწორედ ამის მიხედვითაა ის განლაგებული ქართულ ანბანშიც.

წყარო : intermedia.ge

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მეცნიერებმა გიზას დიდ პირამიდაში დიდი ხნის დამალული ვიწრო სიცარიელე აღმოაჩინეს. ვარაუდობენ, რომ ეს აღმოჩენა ფარდას ახდის 4,500 წლის ძეგლის საიდუმლოს.

სიცარიელე დიდი გალერეის ზემოთ 30 მეტრის სიმაღლეზეა გადაჭიმული – დერეფანი, რომელიც დედოფლისა და მეფის პალატებს პირამიდის გულში აკავშირებს.

ჯერჯერობით არ არის ცნობილი, თუ რატომ არსებობს სიცარიელე ან არსებობს თუ არა იქ რაიმე ღირებული არტეფაქტები. სიცარიელე გალერიის მსგავსი გაბარიტებისაა, რომლის სიგრძე 50 მეტრია, სიმაღლე – 8 მეტრი, ხოლო სიგანე – 1 მეტრი.

მკვლევარები ვარაუდობენ, რომ ეს შეიძლება იყოს სამშენებლო მიზნით დატოვებული სიცარიელე – თხრილი, რომლითაც მშენებლები დიდ გალერეასა და მეფის პალატს უკავშირდებოდნენ, როცა პირამიდის დანარჩენი ნაწილი უკვე აშენებული იყო.

აღმოჩენა მაშინ გაკეთდა, როცა ფიზიკოსები დედამიწიდან კოსმოსში გამოთავისუფლებული ნაწილაკების საშუალებით პირამიდის შიდანაწილის გამოსახულებებს იღებდნენ.

არქეოლოგებმა, ისტორიკოსებმა და ფიზიკოსებმა აღმოჩენა შეაფასეს, როგორც გიზაში გაკეთებულ უდიდეს აღმოჩენად 19 საუკუნის შემდეგ.

ხეოფსის (ხუფუს) პირამიდა, იგივე გიზას დიდი პირამიდა — შვიდი საოცრებიდან ერთ–ერთი და ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი ნაგებობა, ყველაზე დიდი პირამიდა. მისი მშენებლობა ჩვენ წელთაღრიცხვამდე 26-ე საუკუნეში დაიწყო. პირამიდის სიმაღლე 147 მეტრი იყო, მაგრამ, დღესდღეობით, ის 136 მეტრია. მისი თითოეული გვერდის სიგრძე 233 მეტრია. 1 კილომეტრის გავლაა საჭირო, რომ შემოუარო ამ პირამიდას.

ამ პირამიდის მშენებლობისას ეგვიპტელებმა საოცარი არქიტექტურული ცოდნა გამოიყენეს, ეს კი იმაში გამოიკვეთება, რომ მასში გამოყენებული ლოდები იდეალურად ჯდება ერთმანეთში. მასზე დაახლოებით 2 300 000 ლოდი დაიხარჯა. მისმა მშენებლობამ 20 წელიწადს გასტანა და მასში ჩართული იყო დაახლოებით 100 ათასი მუშა. ხეოფსის პირამიდა ერთადერთია იმ შვიდი საოცრებიდან, რომელიც შემორჩა. ის დღესაც მიიჩნევა არქიტექტურის საუკეთესო ნიმუშად. პირამიდაში შესასვლელი განთავსდა 15 მეტრის სიმაღლეზე, საიდანაც ჩადიოდნენ მიწის ქვეშ უცნობი დანიშნულების კამერაში. შესასვლელიდან 9 მეტრში გზა იყოფოდა. აქედან ერთი უცნობი დანიშნულების იყო, ხოლო მეორე ადიოდა ზევით სამეფო კამერაში. დერეფნის შუა ნაწილიდან ჭერის სიმაღლე იზრდებოდა 8 მეტრამდე, შედეგად, აქ წარმოიქმნა ცრუ თაღი – ეს იყო დიდი გალერეა.

დიდი გალერეის დასაწყისში გალერეა იტოტებოდა და ეს გზა მიემართებოდა დედოფლის კამერაში. გალერეის ბოლოში, სამეფო კამერაში ხემიუნმა გამოიყენა საინჟირნო მიდგომა, რომელმაც გადაარჩინა სამეფო კამერა ჩამონგრევას, კერძოდ, კამერის თავზე განათავსა ხუთი ჰორიზონტალური ქვის ბლოკი, მათ შორის დატოვა სიცარიელე და ბოლოს გადახურა ორქანობიანი გადახურვით. ზემოდან წამოსული სიმძიმე გადანაწილდა გვერდებზე. პირამიდის ახლოს აღმოაჩინეს მზიური ნავი. აღსანიშნავია, რომ პირამიდის შიგნით არსებობს სავენტილაციო შახტები. ერთ–ერთი მიმართულია ორიონის თანავარსკვლავედისაკენ.

მეცნიერები აცხადებენ, რომ აღმოჩენა, რომელიც სამეცნიერო ჟურნალ Nature-ში გამოქვეყნდა, ნათელს მოჰფენს გიზას დიდი პირამიდის აგების საიდუმლოს.

 

 

წყარო: http://www.dailymail.co.uk/

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

 

 

 

კვლევამ დაადასტურა, რომ ცხოველის ნაშთიდან აღებული მსოფლიოში უძველესი დნმ დმანისში აღმოჩნდა. ამ ინფორმაციას ეროვნული მუზეუმი ავრცელებს. ინფორმაციის თანახმად, დმანისში აღმოჩენილი მარტორქის კბილის მინანქრიდან მეცნიერებმა შეძლეს გამოეყოთ 1.77 მილიონი წლის წინანდელი მნიშვნელოვანი გენეტიკური ინფორმაცია – ცილების პროტეომების თანმიმდევრობის სრული ჯაჭვი. ეს არის ცხოველის ნაშთიდან აღებული მსოფლიოში ყველაზე ძველი დნმ, რომელმაც მილიონი წლით დააძველა აქამდე ცნობილი ინფორმაცია, რომელიც კუნძულ იუკონზე (ჩრდილო-დასავლეთ კანადა) აღმოჩენილი 700.000 წლის წინანდელი ცხენიდან იყო მიღებული.

„დმანისში აღმოჩენილი უძველესი მარტორქის ბიომოლეკულარულ კვლევების შესახებ მსოფლიოს წამყვანი სამეცნიერო ჟურნალი “Nature” აქვეყნებს სტატიას სათაურით: Early Pleistocene enamel proteome from Dmanisi resolves Stephanorhinus phylogeny – დმანისში აღმოჩენილი ადრეპლეისტოცენური პერიოდის მარტორქის (Stephanorhinus) კბილის მინანქრიდან მიღებულმა პროტეონმა ახსნა უძველესი ფიოლოგენეზისი.

მეცნიერთა თქმით, „ესაა გარღვევა უძველეს ბიომოლეკულარულ კვლევებში, რაც საშუალებას აძლევს მეცნიერებს აღადგინონ ბევრად ადრეული ეპოქების ევოლუციური სურათი ვიდრე ეს დღემდე იყო შესაძლებელი, ასევე გამოიკვლიონ ცხოველების და ადამიანის წინაპრის ისტორია“.

ბიომოლეკულარული პროექტი შეიქმნა კოპენჰაგენის და საქართველოს ეროვნული მუზეუმის თანამშრომლობის ფარგლებში, აკადემიკოს დავით ლორთქიფანიძის და პროფესორ ესკე ვირსლევის ხელმძღვანელობით. ანალიზები ჩატარებულია კოპენჰაგენის, კემბრიჯის, მაქს პლანკის ინსტიტუტების ლაბორატორიებში. პალეონტოლოგიურ კვლევებში აქტიურად მონაწილეობდნენ იტალიელი მეცნიერები ფლორენციის უნივერსიტეტიდან. ქართველებთან ერთად, სტატიის ავტორები არიან მეცნიერები ევროპისა და აშშ-ს წამყვანი სამეცნიერო ცენტრებიდან.

დმანისის, როგორც პრეისტორიული ძეგლის აღმოჩენის ისტორია 1983 წელს დაიწყო, როდესაც პროფესორმა აბესალომ ვეკუამ, შუა საუკუნეების სამეურნეო ორმოში აღმოჩენილი მარტორქის კბილი განსაზღვრა. სიმბოლურია, რომ პირველი გენეტიკური ინფორმაციაც სწორედ მარტორქიდანაა მიღებული.

საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში დაცული კოლექციები კაცობრიობის ისტორიისთვის უმნიშვნელოვანეს ინფორმაციას შეიცავს, რომელთა კვლევაში მსოფლიოს წამყვანი ლაბორატორიები მონაწილეობენ.

აღმოჩენისა და ახალი კვლევის შესახებ საქართველოს ეროვნული მუზეუმის გენერალურმა დირექტორმა, აკადემიკოსმა დავით ლორთქიფანიძემ და ფლორენციის უნივერსიტეტის პროფესორმა ლორენცო რუკიმ ისაუბრეს.

დმანისის პროექტის მხარდამჭერები არიან შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდი, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია და ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი“, – აღნიშნულია ეროვნული მუზეუმის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციაში.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ეგვიპტე არის ერთ-ერთი ყველაზე დასახლებული ქვეყანა აფრიკასა და დასავლეთ აზიაში. მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ცხოვრობს მდინარე ნილოსის მახლობლად, საჰარას უდაბნოს ტერიტორია ფაქტობრივად დაუსახლებელია. ეგვიპტის მოქალაქეთა ნახევარზე მეტი ცხოვრობს დიდ ქალაქებში ნილოსის დელტაში. აღასანიშნია რომ ეგვიპტე ერთადერთი მუსლიმური ქვეყანაა, რომელიც აქტიურადაა ჩართული ტურისტულ სფეროში. ეს დიდ ზეგავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, შემოსავლების მეტი წილი სწორედ ამ სფეროზე მოდის.

1) ძველი ეგვიპტელები თაყვანს სცემდნენ 1, 400-ზე მეტ სხვადასხვა ღმერთსა და ქალღმერთს.

2) უძველეს ეგვიპტურ აკლდამებში აღმოჩენილი იყო არც მეტი არც ნაკლები საპირფარეშოები.

3) მსოფლიოში უძველესი კაბა იპოვეს ეგვიპტეში და ის არის დაახლოებით 5000 წლის.

4) რაც არ უნდა გასაოცარი იყოს, ეგვიპტეში პირამიდის მშენებელ მუშებს უხდიდნენ ლუდით: 1 ბიდონი (4 ლიტრი) დღეში.

5) გიზის ცნობილი პირამიდა აშენდა როგორც ფარაონ ხეოფსის სამარხი, მის აშენებას დასჭირდა 20 წელი. ის აშენდა ორ მილიონზე მეტი ქვის ბლოკისგან, რომელთაგან თითოეული იწონის ორნახევარ სპილოს. პირამიდის სიმაღლე შეადგენს 460 ფუტს – მეტს ვიდრე თავისუფლების ქანდაკებაა. პირამიდის ფუნდამენტი უდრის ხუთ საფეხბურთო მოედანს.

6) სუდანში უფრო მეტი პირამიდაა, ვიდრე ეგვიპტის ტერიტორიაზე.

7) თავისუფლების ქანდაკება თავდაპირველად განკუთვნილი გახლდათ ეგვიპტისათვის.

8) კლეოპატრა, რომელიც იყო ეგვიპტის ბოლო ფარაონი, ფაქტობრივად იყო ბერძენი და არა ეგვიპტელი.

9) ერთ დროს უდაბნო საჰარა იყო ნაყოფის მომცემი მიწა და სავანა. კლიმატურმა ცვლილებებმა, რომლებიც მოხდა ძვ.წ. 8000 წელს გადააქციოეს ეს ადგილი უდაბნოთ. ამჟამად ეს ადგილი არის მსოფლიოში ყველაზე ცხელი უდაბნოთ, მისი ფართობი შეადგენს 9 400 000 კვადრატულ მილს, რაც უდრის დაახლოებით აშშ-ს ფართობს. ყველანაირი ტიპის უდაბნოებს შორის ფართობის მიხედვით მსოფლიოში ყველაზე დიდი არის ანტარქტიდა.

10) თქვენ წარმოიდგინეთ ძველ ეგვიპტელებს ეძინათ ბალიშებზე, რომლებიც დამზადებული იყო ქვებისაგან.

11) მსოფლიოში ყველაზე დიდი პირამიდა არ არის ეგვიპტეში, იგი მექსიკაშია.

12) პირველი მცურავი კატარღა გამოიგონეს ეგვიპტეში.

13) საქორწილო ბეჭდების გაცვლის ტრადიცია მოდის ძველი ეგვიპტური კულტურიდან.

14) ეგვიპტე არის ყველაზე დასახლებული ქვეყანა ახლო აღმოსავლეთში.

15) ლეგენდის თანახმად ფარაონი პიოპი II შიშველ მონებს უსვამდა თაფლს, რადგან თავიდან მოეცილებინა ბუზები.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

აწყურის საკათედრო ტაძრის რეაბილიტაციის მიმდინარეობისას მის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში კანკელის ფრაგმენტი აღმოაჩინეს. წინსაწარი სამეცნიერო შეფასებით, ღვთისმშობლის მიძინების სცენის ამსახველი ფრაგმენტი განვითარებული შუასაუკუნეების ხანისაა და ამ დრომდე შემორჩენილი არქიტექტურული ნაგებობის თანადროულია. ინფორმაციას კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტო ავრცელებს. 

ამავე დასკვნის მიხედვით, კანკელი მე-11 საუკუნისაა. ის თეძამის ტუფშია ნაკვეთი და ძალიან ჰგავს ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელი კანკელების სტილისტურ ჯგუფს, რომელიც სვეტიცხოვლის, ალავერდის, შიო-მღვიმის, სამთავროსა და საფარას მონასტრების კანკელებითაა წარმოდგენილი.

ფრაგმენტს სააგენტოს სპეციალისტები უახლოეს დღეებში ადგილზე შეისწავლიან. სავარაუდოდ, სწორედ ახლადგამოვლენილი ობიექტის ნიმუში დაედება საფუძვლად აწყურის საკათედრო ტაძრის ახალი კანკელის დამზადების პროცესს. 

ამასთან, სააგენტოში აცხადებენ, რომ საპროექტო ცვლილების გამო აწყურის ტაძრის რეაბილიტაციის ვადა 2 წლით გადაიწევს და ის 2024 წელს დასრულდება.

აწყურის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრის რესტავრაცია ფონდი “ქართუ”-ს და კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს თანამშრომლობით 2016 წელს დაიწყო. ფონდი სარეაბილიტაციო სამუშაოებისთვის 12,5 მილიონ ლარზე მეტს გაიღებს. აღდგენილ ტაძარზე ქვის უძველესი არქიტექტურული დეტალები მაქსიმალურად შენარჩუნდება.

მეცნიერების საერთაშორისო ჯგუფმა შეისწავლა პალეოლითის ხანის ადამიანის თავის ქალა, რომელიც ცნობილია როგორც Cioclovina calvaria. შედეგად მათ დაასკვნეს, რომ ის ძალადობრივი სიკვდილით დაიღუპა. კვლევის შესახებ ინფორმაცია EurekAlert!-ში გამოქვეყნდა. 

მეცნიერებმა გააანალიზეს 33 ათასი წლის წინანდელი ადამიანის თავის ქალა, რომელიც სამხრეთ ტრანსილვანიაში იპოვეს. ქალაზე მარჯვენა მხარს მოტეხილობა ფიქსირდება. სპეციალისტებმა რამდენიმე ექსპერიმენტი ჩაატარეს, რათა ტრავმის წარმოშობა დაედგინათ. გაირკვა, რომ სიკვდილის დადგომამდე კაცმა ორი სახის ტრავმა მიიღო, როგორც ჩანს მას ბიტას მსგავსი საგნით რამდენჯერმე ძლიერად დაარტყეს. სპეციალისტები ასევე ამბობენ, რომ სიკვდილის მიზეზი ასევე შეიძლებოდა ყოფილიყო სხეულის სხვადასხვა ნაწილის დაზიანებაც, თუმცა მეცნიერებს მხოლოდ თავის ქალის შესწავლის შესაძლებლობა ჰქონდათ. 

საბოლოოდ, მეცნიერების დასკვნით, შედეგებით დგინდება, რომ ზედა პალეოლითის ხანა კულტურული და ტექნოლოგიური სირთულეების პერიოდი იყო: “ჩვენი კვლევა აჩვენებს, რომ ძალადობრივი ინტერპერსონალური ქცევა და მკვლელობა ადრეული თანამედროვე ევროპელების ქცევითი მოდელის შემადგენელი ნაწილია.

ეგვიპტის ფარაონის ტუტანხამონის ბიუსტი Christie’s-ის აუქციონზე თითქმის 6 მილიონ დოლარად გაიყიდა. ინფორმაციას ამის შესახებ BBC ავრცელებს.

ოფიციალური კაირო აუქციონის გაუქმებას ითხოვდა, ვინაიდან, მათი მტკიცებით, რელიკვია ეგვიპტიდან 1970-იან წლებში მოიპარეს.

Christie’s-ის ხელმძღვანელობის მტკიცებით, ეგვიპტეს არ გამოუთქვამს არანაირი პრეტენზიები ბიუსტთან დაკავშირებით წარსულში, როდესაც 2016 წელს ის 3 მილიონ გირვანქად გაიყიდა.

Christie’s-მა ასევე ბოლო 50 წლის განმავლობაში რელიკვიის მფლობელთა ვინაობა გამოაქვეყნა და აღნიშნა, რომ ტუტანხამონის ბიუსტის წარმომავლობა გამოძიების საგანი არასდროს გამხდარა.

ვიდეოფირი, რომელზეც ნასას „აპოლო 11“-ის მისიის ის მომენტია ასახული, როცა 1969 წლის 20 ივლისს ნეილ ამსტრონგმა მთვარეზე ფეხი დადგა, სოტბის აუქციონზე გაიყიდება. ჩანაწერებს „ნასა“ ხარჯების დაფარვის მიზნით აკეთებდა და ყიდდა. 1976 წელს მათი ნაწილი სტუდენტმა გერი ჯორჯმა, რომელიც „ნასას“ სტაჟიორი იყო, სახელმწიფო აუქციონზე 218 დოლარად შეიძინა.

„წარმოდგენა არ მქონდა, თუ ისინი ასეთი ღირებული იყვნენ. მე მათ ტელევიზიებზე ვყიდდი, რომლებიც მათზე ჩანაწერებს აკეთებდნენ,“ განაცხადა ჯორჯმა, რომელიც ამჟამად 65 წლის პენსიონერი ინჟინერია. მისი ინფორმაციით, სამი ვიდეოფირი გამოუსადეგარი აღმოჩნდა. ერთ-ერთ მათგანზე კი ასახულია ასტრონავტ ნეილ ამსტრონგის პირველი ნაბიჯები მთვარეზე და მისი ცნობილი სიტყვები : „ეს არის პატარა ნაბიჯი ადამიანისთვის, მაგრამ გიგანტური ნახტომი კაცობრიობისთვის.“

„სოტბის“ პრესსპიკერის ჰელი ფრაიერის განცხადდებით, ჩანაწერებზე ასევე ჩანს ასტრონავტი ბუზ ალდრინი, მისი და ამსტრონგისა სატელეფონო ზარი ამერიკის მაშინდელ პრეზიდენტთან რიჩარდ ნიქსონთან და ის, თუ როგორ ამაგრებენ მთვარის ზედაპირზე ამერიკის დროშას.

ჰელი ფრაიერის განცხადებით, ისინი ვარაუდობენ, რომ ვიდეოფირები 2 მილიონ აშშ დოლარად გაიყიდება.

ცნობილია, რომ კოლექციონერები კოსმოსის კვლევის არტიფაქტებში დიდ თანხებს იხდიან. მაგალითად, ჩანთა, რომელშიც მთვარიდან წამოღებული მტვერი იყო მოთავსებული და რომელსაც ჰქონდა წარწერა – „მთვარის ნიმუშის დაბრუნება,“  „სოტბის“ აუქციონზე 2017 წელს 1, 8 მილიონ აშშ დოლარად გაიყიდა.