ისტორია

26 მაისი საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დღეა

დამოუკიდებლობა გამოცხადდა კვირა დღეს, თბილისში, მეფისნაცვლის ყოფილ სასახლეში, ეროვნული საბჭოს პირველ სხდომაზე, საღამო ჟამს, პირველი მსოფლიო ომის მიწურულს, საქართვლოსა და კავკსიისთვის არეულ დროს და ეს იყო ახალი ცხოვრების, ახალი ქვეყნის დასაწყისი.

დასაწყისი რთული იყო, მაგრამ – იმედიანი.

აწეწილი, სულმოუთქმელი წლები იდგა, მაგრამ პასუხისმგებლობით – სავსე და ადამიანები თავდაუზოგავად უკეთესს ცდილობდნენ.

ამ ახალი ქვეყნის დაცვა ძნელი იყო. შენებას, მოწესრიგებასა და ფეხზე წამოდგომას ულმობელი წამზომის წიკწიკი ჩაესმოდა. გარდატეხა, სამშვიდობოს გასვლა, დინჯად მიმოხედვა არ მოხერხდა: პირველმა რესპუბლიკამ იარსება, მხოლოდ, ორ წელიწადსა და ცხრა თვეს, და მოისპო ბოლშევიკების მიერ – წითელმა რუსეთმა საქართველო დაიპყრო.

ამ დროის გმირია პოლკოვნიკი ქაქუცა ჩოლოყაშვილი, პირველ მსოფლიო ომში გამოჩენილი ახალგაზრდა კავალერისტი, რომელმაც უარი თქვა ოკუპაციას შერიგებოდა და პატარა რაზმთან ერთად დაიწყო ბრძოლა დამპყრობელთა წინააღმდეგ.

მაშინდელი საქართველო სავსე იყო ტყის რაზმებით, მამაცი და შეურიგებელი ადამიანებით, მაგრამ ხალხის მეხსიერებამ ქაქუცა ჩოლოყაშვილის სახელი ,მაინც , გამორჩეულად შემოინახა.

იქნებ იმიტომ, რომ ის განასახიერებდა რაღაც უფრო მეტს, ვიდრე ტყის მაშინდელი მებრძოლები იყვნენ. ან, იქნებ, იმიტომაც, რომ ის უბადლოდ ხსნიდა თავის შეურიგებლობას:

არ მაინტერესებს, რომელი მთავრობა იქნება ჩვენს ქვეყანაში. მთავარია, რომ აქ რუსის ჯარი არ იდგეს და საქართველო თავისუფალი იყოსო

და, ან ,იქნებ, იმიტომაც, რომ იერით, ქცევით, ფიქრით ის რაღაც ტიპს- დროსგან დამოუკიდებელ ერთხასიათიან ქართველს განასახიერებდა და მტერიცა და მოყვარეც ამას ცხადლივ გრძნობდა.

ქაქუცა ჩოლოყაშვილი იმ დროის გმირი იყო და საუკუნო გმირად იქცა თავისი პირშეუკრავი ჭრილობებით, ჭლექით, ნატანჯი და ამოწყვეტის პირად მიყვანილი ოჯახითა და ნათესაობით; იმ სევდიანი გამონთქვამითაც, ხუმრობასავით რომ ისროლა პარიზში, როცა სთხოვეს,რომ ეცეკვა : ჩემი ფეხები მხოლოდ საქართველოში ცეკვავენო.

აკა მორჩილაძე

მწერალი

ფოტო: თორნიკე შენგელია

ფოტო არქივიდან: საქართველოს დამფუძნებელი კრების სხდომა, თბილისი1918 / Wikipedia

წყარო : helloblog.ge

     ვარციხე – ასეთ  სოფელს შეხვდებით დასავლეთ საქართველოში, ბაღდათის მუნიციპალიტეტში, რომელიც სამი მდინარის – რიონის, ყვირილასა და ხანისწყლის შესაყართან არის გაშენებული. სხვათა შორის, საქართველოში მხოლოდ ამ ადგილას ურთდება ერთმანეთს 2-ზე მეტი მდინარე.

ვახუშტი ბაგრატიონი თავის ნაწარმოებში „აღწერა სამეფოსი საქართველოსი“ ამბობს: „ეს ყოფილ არს ციხე დიდი და დიდშენობა და გადმომდინარეობს წყარო შიგ კეთილი“.  ასე ის ვარციხეს მოიხსენიებს. მეფე ალექსანდრე V-ის დავალებით, 1737 წელს შედგენილი რუკის მინაწერი კი გვაუწყებს: „ვარდის ციხე და სასახლე, ახლად აშენებული მეფის ალექსანდრესაგან“. აქამდე კი ქართული წყაროები თითქმის სრულებით არაფერს გვამცნობენ ვარდციხის ძველი ისტორიის შესახებ.

ძველი ვარდციხის-როდოპოლისის  შესახებ შედარებით ვრცელ ცნობებს ვხვდებით ბერძნულ-ბიზანტიურ წყაროებსა და საისტორიო მწერლობაში. იუსტინიანე კეისრის 535 წლის ნოველის მიხედვით, „არქეოპოლისი და როდოპოლისი უდიდესი და ძველი სიმაგრეებია ლაზეთში“.

IV საუკუნის ცნობილი ბიზანტიელი ისტორიკოსის – პროკოპი კესარიელის – ცნობით, როდოპოლისი (ვარდციხე) ყველაზე შესანიშნავი ქალაქია, მოხირისთან ერთად, ლაზიკაში.

„ბაღდათის ქვეყანა“ ისტორიულ-გეოგრაფიულად ვარციხით იწყება. თავდაპირველად მისი სახელი ვარდციხეა – „ვარდის ციხე“, ამიტომაც უწოდეს მას ძველმა ბერძნებმა, ბერძნული თარგმნით,  „როდოპოლისი“ – ვარდის ქალაქი (ბერძ. „როდონ“- ვარდი, „პოლის“- ქალაქი.). უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ქვეყნის გულში, სამი მდინარის შესაყარში, აღმართულ ქალაქს. აქ გაივლიდა ინდოეთიდან მომავალი „დიდი წყლის გზა“ (სამდინარო გზა) და ჩრდილოეთიდან მომავალი სახმელეთო გზაც. ვარციხე ბუნებრივ სიმაგრეებს მოკლებული იყო. ამიტომ შიშველ დაბლობზე მდებარე ქალაქს ადგილობრივი ქართველობა გამუდმებით ამაგრებდა და აშენებდა.

არქეოლოგიური შესწავლის შედეგად ირკვევა, რომ ვარდციხე სწორედ ეგრისის ახალი სამეფოს წარმოქმნა-გაძლიერების შედეგად გაჩენილი სტრატეგიული და ეკონომიკური მნიშვნელობის ციხე-ქალაქია. ქრონოლოგიურად, როგორც ჩანს, ამგვარ ასპექტში უნდა განვიხილოთ წყაროს ის ცნობა, რომელიც მას არქეოპოლისთან ერთად ძველ სიმაგრედ მოიხსენიებს. კარგად დათარიღებული მასალების მიხედვით, ციხე-ქალაქის დაარსება. ახ.წ. IV საუკუნის მეორე ნახევრიდან უნდა ვივარაუდოთ.

ვარდციხის ისტორიის ადრეულ ეტაპზე საქმე უნდა გვქონდეს შედარებით სუსტად გამაგრებულ ციხე-ქალაქთან, რომლის დაარსებისა და არსებობის საფუძველს წარმოადგენს ეკონომიკური სასოფლო-სამეურნეო რაიონი. ყოველი შემთხვევისათვის VII საუკუნის ისტორიკოსი თითქოს ასახელებს ამგვარ სოფლურ დასახლებას, რაც ნ. ბერძენიშვილის აზრით უაღრესად მნიშვნელოვან ისტორიულ ცნობას წარმოადგენენ.  უნდა ვივარაუდოთ, რომ ამ ხანის სამოსახლოები განლაგებული იქნებოდა მდ. ხანისწყლის, ყვირილასა და რიონის სანაპირო ვაკე ზოლშიც. სასოფლო-სამეურნეო კულტურებისთვის ნაყოფიერ მონაკვეთში.

თვით თანამედროვე სოფელი ვარციხე ამ საუკუნის 20-იან წლებამდე განლაგებული იყო მდ. რიონის მარცხენა ნაპირზე, ვაკეზე. აქ იყო სოფელი მთელი თავისი მეურნეობითა და სავარგულებით, აგრეთვე გაზით, რომელიც დასავლეთით ვანის ქვეყნის მიმართულებით მიემართებოდა. მდ. რიონის ადიდებამ და კალაპოტის შეცვლამ სოფელი აყარა და მდინარის პირველ ტერასაზე, ანტიკური ხანის დასახლებათა მონაკვეთზე გადმოასახლა. ხოლო ამ ახალი სოფლის კვალი, მდ. რიონის წამლეკავი ბუნების გამო, თითქმის სრულად არ შემორჩენილა. ეს ფაქტი ართულებს ვარდციხის, როგორც ისტორიული ძეგლის სრულფასოვან აღქმას. მაინც ცხადია, რომ ციხე-ქალაქი, რომელიც პირმშოა დასავლეთ ქართული ახალი „ქვეყნის“- ეგრისის სამეფოსი წარმოიშვა და განვითარდა იმ სასოფლო-სამეურნეო დასახლებათა ბაზაზე, რომელთა ეკონომიკური დაწინაურება განპირობებული იქნებოდა ქვეყნის ახალი პოლიტიკური და ეკონომიკური ერთიანობით. ამ გაერთიანების ჰეგემონი კი ეგრისის სამეფო იყო.

ყურადღებას იქცევს ის გარემოება, რომ გვიანდელ ბიზანტიელ მწერალთან პროკოპი კესარიელთან რამდენჯერმე იხსენიება ლაზეთის ერთ-ერთი ყველაზე დაწინაურებული და უხვმოსავლიანი ოლქი მოხერისის მხარე.(ტერიტორია ცხენისწყალსა და რიონს შორის), მაშინ ჩვენ გვაქვს ერთი საბუთი იმისა, რომ ლაზეთის შემდეგში დაწინაურებული ქალაქები, უკვე II საუკუნეში აღმოცენებულან და დაუწყიათ განვითარება. ამ მხრივ, საინტერესოა, რომ ლაზეთის მეორე ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქი როდოპოლისი (აწინდელი ვარციხე) უკვე III საუკუნეში ყოფილა შემოვლებული ციხე-გალავნით, როგორც ეს სააღმშენებლო ხერხების ანალიზიდან ჩანს.

განსაკუთრებით ცხოველდება ვაჭრობა აღმოსავლეთის ქვეყნებსა და რომს შორის, რაც კარგად შეიმჩნევა ოქტავიანე ავგუსტუსის ხანიდან.

IV-V საუკუნეებში ლაზეთის სამეფოს განსაკუთრებული გაძლიერების ხანაში, ეს პუნქტები მსხვილი საქალაქო ცენტრებია და ეგრისის სამეფო ხელისუფლება საგანგებოდ ზრუნავს მათ გამაგრებაზე.

სამი მდინარის ხერთვისში მდებარე როდოპოლისი თავისებურ საკვანძო პუნქტს წარმოადგენდა ამ მდინარეთა ხეობებით მომავალი გზებისათვის. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ სწორედ ხანისწყალს მოჰყვებოდა გზა, რომელიც ზეკარის უღელტეხილით სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში გადადიოდა და კასტორიუსის რუკის მიხედვით, დასავლეთ საქართველოს სომხეთთან აკავშირებდა. მაშასადამე, როდოპოლისი მდებარეობდა სწორედ იმ ადგილას, სადაც სამხრეთიდან მომავალი ეს გზა რიონის აუზში შემოდიოდა. ზოგი მკვლევარი ფიქრობს, რომ სწორედ როდოპოლისი იგულისხმება რუკაზე სებასტოპოლის-არტაშატის დამაკავშირებელი გზის ერთ-ერთი სადგურის – Ad fontem telicem-ის- სახელში.

ასეთ ვითარებაში გასაგებია ის დიდი როლი, რომელსაც ამ ქალაქს ანიჭებდნენ VI საუკუნეში ირან-ბიზანტიის ომების დროს მებრძოლი მხარეები.

როდოპოლისს პირველად VI საუკუნის ძეგლები იხსენიებენ. პროკოპი კესარიელის სიტყვით როდოპოლისი და მოხირისი „ყველაზე შესანიშნავი ქალაქები არიან. ის დაბლობში მდებარეობს, კარგად გამაგრებული და მდიდარიც. ამიტომ, როდესაც მისი შენარჩუნების იმედი აღარ აქვთ ლაზებს, ისინი მას მიწასთან ასწორებენ“, რომ ირანელებმა არ ისარგებლონ იმით. მისი დაკარგვის შემდეგ ლაზ-ბიზანტიელები ელოდებიან მოხერხებულ შემთხვევას, რომ კვლავ უკან დაიბრუნონ და აი როდესაც 555 წელს ბიზანტიელებმა ფოთის ბრძოლაში სასტიკად დაამარცხეს ირანელები, რომელტაც ისევ დაიხიეს თავისი ძველი საზღვრებისაკენ მუხირისსა და ქუთაისში, ბიზანტიელმა სარდალმა იუსტინემ 2000 ცხენოსანი გაგზავნა ნესოსიდან და უკან დაიბრუნა როდოპოლისი.³

აგათია სქოლასტიკოსი მოგვითხრობს სწორედ როდოპოლისის აღებას ბიზანტიელთა მიერ: „იუსტინიანემ როდოპოლისში გაგზავნა, თავისი რაზმის უფროსი, წარმოშობით ჰუნი ელმინზური. როდოპოლისი იმ დროს სპარსელების ხელში იყო. კარგა ხნის წინ მერმეროეს აეღო ის სპარსელები ჩაეყენებინა შიგ. იქ მისულ ელმინზურს, ბედმა ძალიან შეუწყო ხელი, მეციხოვნენი რაღაც შემთხვევით, ქალაქის გარეთ დაეხეტებოდნენ, ზოგი სად, ზოგი სად. ამიტომ ელმინზური დაუბრკოლებლად შევიდა ქალაქში, დაიპყრო ის და ვინც კი სპარსული რაზმებიდან შეხვდებოდა ჟლეტდა, ხოლო ადგილობრივებს ნება მისცა კვლავ საკუთარ სამშობლოში ეცხოვრათ, რადგან იცოდა, რომ ისინი სპარსელებს მიემხრნენ არა თავისი მოღალატეობით, არამედ საგარეო საფრთხის გამო. ყველაფერი მოაწესრიგა და ასე დაუბრუნა როდოპოლისი კვლავ თავის წინანდელ მდგომარეობას: დაექვემდებარა მშობლიურ კანონებს და დაემორჩილა რომაელთა მეფეს..

გარდა ამისა, როდოპოლისი იმთავითვე ერთი იმ ოთხი საეპისკოპოსო ცენტრთაგანია, რომელიც დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობდა. კონსტანტინეპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ ეპარქიათა შორის. ეკთეზისებში იხსენიება ლაზეთის ეპარქია, რომლის მიტროპოლიტს ლაზეთში ჰქონია ეპარქია.

სად უნდა ვეძებოთ როდოპოლისი? –    ცხადია, სოფლის სახელი ვარციხე ციხეს უკავშირდება, მაგრამ მისი პირველი ნაწილი არა ზმნა „ვარ“, როგორც დღეს გვეჩვენება (მე ვარ ციხე) არამედ იგი მიღებულია „ვარდ“ სიტყვისაგან, ე.ი. ვარციხე შემოკლებული ფორმაა „ვარდ-ციხისა“.რომელიც სოფელს მისი სილამაზის გამო უწოდეს .

სრულიად ბუნებრივია, რომ ჩვენ ამ ქალაქის ბერძნული სახელწოდება მივიჩნიოთ ერთ-ერთი ადგილობრივი სახელწოდების თარგმნად: ბერძენ-სპარსელთა პრაქტიკაში ადგილობრივ გეოგრაფიულ სახელწოდებათა თარგმნა იშვიათი მოვლენა არაა. როდოპოლისი კი ქართულად ნიშნავს „ვარდის ქალაქს“ ან „ვარდის ციხეს“ და ალბათ ამ ქართული სახელწოდების შესატყვისი ერთ-ერთი ლაზური სიტყვით იყო აღნიშნული ამ ქალაქის ადგილობრივი სახელი. აკადემიკოსი ბროსე შესაძლებლად თვლის როდოპოლისს უდრიდეს იმერეთის ერთ-ერთი შემდეგი ადგილი: ვარდციხე (ვარციხე, ვარდისციხე) ხანისწყლის შესართავთან. ამ საკითხის კვლევისას ყურადღება მახვილდება ორ პუნქტზე: ვარდციხეზე და ვარდი გორაზე, უშუალოდ „ვარდზე“ მითითების გამო, მაგრამ ვარდიგორა მდებარეობს სკანდეს აღმოსავლეთით.

ხოლო როდესაც ბიზანტიელი ისტორიკოსი ლაპარაკობს, რომ „როდოპოლისი ყველაზე უწინარეს ხვდებოდა გზაზე იბერიიდან კოლხიდაში შემოსულთ“. ის გულისხმობდა იმ ვითარებას, როდესაც იბერიიდან კოლხეთში შემოსულებს აუღია სკანდე და შორაპანი. ასე, რომ როდოპოლისი ამ ხაზის დასავლეთით არის საძებარი, ამიტომ მთავარი ყურადღება ექცევა ვარდციხეს.საბოლოოდ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ როდოპოლისი იგივე ვარდციხეა.

ვარციხის ტერიტორიაზე 1968 წლიდან იწყება დაზვერვითი სამუშაოები. 1972 წლიდან კი მიმდინარეობს ინტენსიური არქეოლოგიური გათხრები. გამოვლინდა IV-V სს კოშკებიანი გალავნით გარშემორტყმული ციხე-ქალაქის კომპლექსის დიდი ნაწილი. თვით კომპლექსი, მისი მშენებლობა ხელოსნობის შესაბამისი დარგების განვითარებას გულისხმობს: ქვისმთლელები, კალატოზები, დამხმარე სპეციალისტები. სამშენე ბლო ხერხების ცოდნით იმდროინდელ სამყაროს ცოდნას არ ჩამორჩებიან.

ქვეყნის ახალი აღმავლობა ხელოსნობის სხვა დარგების, კერძოდ, მეთუნეობის სწრაფ განვითარებაშიც გამოიხატა. კერამიკული წარმოების ახალი აღმავლობა ეგრისში ახ.წ. IV-V საუკუნეებიდან შეინიშნება. ადგილობრივ წარმოებას უკავშირდება ის მრავალრიცხოვანი სასუფრე, სამეურნეო თუ სამზარეულო დანიშნულების ჭურჭელი, რომელიც ვარდციხეში ძირითადად  IV-VI საუკუნით დათარიღებული კულტურული ფენის შესწავლისას გამოვლინდა. ეგრისში სამეთუნეო დარგის დიდ დაწინაურებაზე, ადგილობრივი ტარის წარმოება მიუთითებს. საყოველტაოდ გავრცელებული წელშეზნექილი ამფორები, ადგილობრივ ნაწარმს წარმოადგენს.უნდა აღინიშნოს, რომ IV-VI სს. ეგრისში საქმე გვაქვს კერამიკული ნაწარმის ფორმების აშკარა სტანდარტიზაციასთან.

ხელოსნობის სხვა დარგებზე მსჯელობისთვის არ არსებობს პირდაპირი მასალები. მინის წარმოების შესაძლებლობაზე მიუთითებს მინის ზოდების პოვნის ფაქტი.

რკინის დამმუშავებელი ხელოსნების სასარგებლოდ აქ ნაპოვნი ზოდები ლაპარაკობს, მაგრამ მთელი მონაპოვარი სრულიად უეჭვოდ, ჯერჯერობით მხოლოდ  IX ს. მომდევნო ხანის მასალების შემცველ დონეზე იყო ნაპოვნი.

ვარდციხის განათხარი მასალა გარკვეულ ინფორმაციას იძლევა მეურნეობის რიგი დარგის შესახებ. პირველ რიგში ეს მევენახეობას შეეხება. ქვეყნის საერთო ეკონომიკური აღმავლობის ერთ-ერთი საფუძველი, როგორც ჩანს მევენახეობის განვითარება იყო, რამაც თავის მხრივ დააჩქარა მეთუნეობის განვითარება.

მესაქონლეობის განვითარებაზე, სადღვებლისა და კვირისტავების გარდა, მიუთითებს მრავალრიცხოვანი ოსტეოლოგიური მასალა.

არქეოლოგიური მასალები (ბადის საწიფები, თევზის ძვლები) მიუთითებენ ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფაში მეთევზეობის გარკვეულ ხვედრით წონაზე. ეს ტრადიცია, როგორც შემდგომი მასალებით ირკვევა, დიდხანს არ მოშლილა და დღემდე გრძელდება.

ახალი სოციალურ-ეკონომიკური აღმავლობა გულისხმობდა ძირითადად ძველი სავარჭო გზების გამოცოცხლებას. პირველ რიგში ასეთად ცნობილი ფაზის-რიონის მსოფლიო მნიშვნელობის მაგისტრალიწარმოგვიდგება. ფაზის-რიონის არტერია წარმოადგენს ძირითად გამტარებს იმ არქეოლოგიურ იმპორტულ მასალისა, რომელიც ციხე-ქალაქის არქეოლოგიური შესწავლის გზით იყო მოპოვებული. ამ გზით ხვდება იმპორტული წითელლაკიანი კერამიკა ქუთაისის „ქვეყნის“ მონაკვეთშიც.

მეორე მნიშვნელოვან მაგისტრალს წარმოადგენდა გზა არტაშიდან სებასტოპოლისამდე. ამ გზის შესახებ ინფორმაციას ვიღებთ რავენელი ანონიმის მიხედვით.

ქართული წყაროების მიხედვით ზეკარის უღელტეხილზე გარდამავალი გზა მნიშვნელობას არ კარგავს მომდევნო ხანაშიც. ეს არის აღნიშნული წყაროებით ასე ცნობილი გზა „რკინის ჯვრისა“.  ამ გზის მეშვეობით მყარდებოდა კავშირი არა მარტო სამხრეთ საქართველოს პროვინციებთან (ოძრხე და ა.შ.), არამედ თვით აღმოსავლეთ საქართველოსთანაც, ქართლთანაც. ეს გზა, რომელიც ხანისწყალს მიუყვებოდა ფონად, ალბათ, ვარდციხესთან არსებულ მონაკვეთს გულისხმობდა.

ამდენად, ვარდციხე მთელი ქვეყნის ანუ სამეფო ციხეა. იგი, საფიქრებელია კონტროლს უწევდა და აძლიერებდა ეგრისის სამეფოსადმი ხანისწყლის ხეობის და საერთოდ, სამხრეთ მთიანეთის დამოკიდებულება, პოლიტიკურსა თუ ეკონომიკურს.

ადრეული შუასაუკუნეების ვარდციხე, როგორც უკვე აღვნიშნეთ საეკლესიო ცენტრიც იყო. ქრონოლოგიურად ეს პერიოდი VII-X საუკუნეებით განისაზღვრება, მაგრამ შესაბამისი ხანის ქრისტიანული ტაძარი, საეპისკოპოსო ცენტრი, ვარდციხეში ჯერ არ გამოვლენილა. იგი, უფრო სწორად მისი საძირკვლები, ალბათ რიყის ქვისა, თანამედროვე სასაფლაომ გააანადგურა. სამწუხაროდ ციხე-ქალაქის ტერიტორიაზე შესაბამისი ხანის სხვა მასალები სუსტადაა გამოვლენილი. რაც გვაფიქრებინებს, რომ ახის ციხე-ქალაქში,  რომლის ზღუდისა და კოშკების დიდი ნაწილი ალბათ დანგრეულია, ცხოვრების მაჯისცემა შენელებულია.

ახალი დროის(X-XI სს) ვარდციხე, ისევ ინტენსიური ცხოვრებით ცხოვრობს. არქეოლოგიური მონაპოვარი ახალი სავაჭრო-ეკონომიკური ურტიერთობების მაჩვენებელია, რაც მის ეკონომიკურ აღმავლობასაც მიუთითებს.ამ დროს შესაძლოა უპირატესი მნიშვნელობა მოეპოვებინა ე.წ. რკინის ჯვრის გზას, რომელიც სამცხეში, ხოლო აქედან აღმოსავლეთ საქართველოში და ალბათ სომხეთშიც გადადიოდა.

ვარდციხის ახალი აღმავლობა ქვეყნის ეკონომიკური აღმავლობის თანადროულია და გამომხატველი. ცნობიალია, რომ დასავლეთ საქართველოს სოციალ-ეკონომიკური ამ აღმავლობის გამოხატულება იყო ახალი სამეფოს-ეგრისის-აფხაზეთის- წარმოშობა და განვითარება. განვითარებული ფეოდალური ხანის იმ მონაკვეთზე, როცა ასპარეზზე გამოდის გეგუთის ცნობილი ციხე-დარბაზი, ვარდციხე კვლავ შემცირებულია. ძეგლზე არ გამოიყოფა ამ ხანის კულტურული ფენები.

ერთგვარი გამოცოცხლება ვარდციხეში იგრძნობა ახ.წ. XIV-XV საუკუნეებში, თითქოს ამ ხანით თარიღდება ძირითადად ციტადელის მონაკვეთში ნაპოვნი ორიოდე ფრაგმენტი მოჭიქული ჭურჭლებისა, წერილობითი წყაროებისა და სხვა მასალების მიხედვით, ვარდციხე, უკვე მხოლოდ აღუდგენიათ იმერეთის უკანასკნელ მეფეებს. ჯერ ალექსანდრე V-ს აუგია იგი და ხელახლა სასახლეც გაუმართავს, ხოლო შემდეგ ყველაფერი ეს განადგურებულა ზოგი შინაური, ზოგი გარეშე მტრის მიერ, ვიდრე სოლომონ II-მ  კვლავ არ მოაწყო აქ თავისი სამოსახლო, რომლის ნაშთებიღა, ბუხრების სახით, შემორჩენილა დღემდე.

ვარციხე მრავალი მტრის შემოსევას მოსწრებია, მრავალს გმირულად დახვედრია , მრავალჯერ კიდეც იავარქმნილა, მრავალჯერ ისევ აღდგენილა და აღზევებულა, უნახავს სპარსნი, თურქნი, ბიზანტიელნი. საკუთარ კედელთა შორის მოუხილავს ყველაზე საზარელი კაცთაკვლა: ფეოდალური დროის სისხლისღვრა ძმათაშორისი.

აქ ვარციხეში ანადიმა მეფე სოლომონ პირველმა რაჭის ურჩი ერისთავი, როსტომი, აქედან გეგუთში გაიყვანა და სასტიკად დასაჯა.

1804 წლის გაზაფხულზე კავკასიის მთავარმართებლის, ციციანოვისაგან წარგზავნილმა ჯარებმა, იმერეთის საზღვრები გადმოლახეს და მალე ქუთაისშიც შემოვიდნენ.

სოლომონ II-მ ქუთაისი მიატოვა და ვარციხეში  გადავიდა. მეფე იძულებული გახდა, დრომდე მაინც ხელი მოეწერა რუს-ხელმწიფის (ალექსანდრე I-ის) ერთგულებაზე. მაგრამ ამის შემდგომ ვარციხეში მყოფი მეფე კიდევ ექვსი წელი თავგამოდებით იბრძოდა ქართული ტახტ-გვირგვინის გადასარჩენად. 1809 წელს ტორმასოვმა ქართველ მეფეს პეტერბურგში ელჩების გაგზავნა და თავად კი ქუთაისში დაბრრუნება მოსთხოვა, მაგრამ ცივი უარი მიიღო. 1810 წლის 10 თებერვალს ქუთაიშში მდგარმა რუსულმა მმართველობამ სოლომონ მეორე ტახტიდან გადაგდებულად გამოაცხადა და ვარციხისაკენ ჯარებიც დასძრა. ვარციხის კედლებმა და ქონგურებმა კიდევ ერთხელ იხილეს დიდი სისხლისღვრა. სოლომონმა მცირე ძალებით ვეღარ გაუძლო რუსთა და თანამოძმეთა ძლიერ იერიშს, სოლომონი დამარცხდა და თურქეთში გადაიხვეწა. მაგრამ ვარციხე დარჩა ისტორიაში. ქართული სამეფო ტახტის უკანასკნელი ალაგი.

საქართველო რუსეთის იმპერიის ნაწილი გახდა. სამეურნეო განვითარება მე-19 საუკუნეში კაპიტალისტური გზით წარიმართა. ახალი ურთიერთობების წარმატება იგრძნობოდა ყველა სფეროში- მრეწველობაში, სოფლის მეურნეობაში, ვაჭრობასა და საქალაქო ცხოვრებაში. 60-იანი წლების შემდეგ საქართველოში უკვე ჩნდება წვრილი კაპიტალისტური მანუფაქტურული და ფაბრიკა-ქარხნული დამამუშავებელი საწარმო.

ივ. ანანოვმა სწორედ ამ დროისთვის შეისყიდა მამული, რომელიც 5000 დესეტინა მუხის და 3000 დესეტინა სახნავ მიწას შეადგენდა, აჯამეთის ტყე თავისი სახნავი მიწებით, ადრე კი ეს მიწები საუფლისწულო მამულებად ითვლებოდა.

მიხრან ივანეს ძე ანანოვი ღვინის წარმოებას მისდევდა და მიღებული შემოსავლით ზვრებს აფართოებდა. XIX საუკუნის ბოლო ათწლეულში ანანოვმა საფრანგეთიდან კონიაკის სახდელი შარანტის აპარატი ჩამოიტანა და ვარციხის ახლოს აფხანაურში დაამონტაჟა.

1907 წლიდან ანანოვმა ღვინის ქარხანა აამოქმედა. საქართველოში პირველად ვარციხის ქარხანაში დამზადდა სამარკო ღვინო „ცოლიკაური“, იქაური ღვინის მასალისაგან გამოხდილი სპირტების ბაზაზე კონიაკის ცნობილმა სპეციალისტმა ვახტანგ ციციშვილმა საუცხოო კონიაკი „ვარციხე“  შექმნა.

1921 წლის მარტში სოფელ ვარციხეში წითელი არმიის ნაწილები შემოვიდნენ. შეიქმნა სასოფლო საბჭო. ამუშავდა კოლმეურნეობა და სოფლის მოსახლეობა ნებით თუ ძალით ეგუებოდნენ ახალ ცხოვრებას.

საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ანანოვები ავსტრიაში გადასახლდნენ. მათი დიდებული სასახლე ჯერ საბავშვო ბაღად , შემდეგ კი სასტუმროდ გადაკეთდა. მეურნეობა და ღვინის ქარხანა, რომელსაც არასოდეს შეუწყვეტია ფუნქციონირება „სამტრესტში“ გაერთიანდა. საბჭოთა პერიოდშივე აშენდა ვარციხეჰესის კაშხალი და შეიქმნა ვარციხის წყალსაცავი. მაგრამ მას შემდეგ, რაც კომუნიზმის აშენების ილუზია დაინგრა, საბჭოთა კავშირთან ერთად სოფლის ბაზაზე არსებული მიწა-წყალი და შენობა-ნაგებობები კერძო საკუთრებაში გადაეცათ მის მცხოვრებთ.

ძველად ვარდციხე დღეს ვარციხედ მოხსენიებული იმერეთის პატარა სოფელი აქტიურად აგრძელებს ცხოვრებას. ის ოთხი დასახლებული პუნქტისაგან შედგება. ძირითადად მჭიდროდ დასახლებული ნაწილი სოფლის შუაგულს წარმოადგენს.სოფელს ესაზღვრება ღვინის ქარხნისა და აფხანაურის დასახლება, ხოლო სოფლის ბოლოში მცხოვრებ 110-კომლიან დასახლებას მახათაძეების უბანს ეძახიან.

ვარციხელთა მეტყველებაში ხშირად გამოიყენებოდა დიალექტი „აფხანიკი“(ამხანაგი)- ამ სიტყვიდან შეიქმნა ტოპონიმი „აფხანაური“- დასახლება, რომელიც ამხანაგობას ნიშნავს და სოფლის ერთ-ერთი ნაწილია.

სოფელში რამდენიმე ოჯახის ერთ-ერთი შემოსავლის წყაროს ტრადიციულად მეთუნეობა წარმოადგენს, ისინი ამზადებენ კეცებს, რომლის რეალიზაციასაც ადგილზევე ახდენენ. ვანი-ქუთაისის საავტომობილო გზის პირას გამოიტანენ და გამვლელებზე ყიდიან. დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალურობა სოფელში მეთევზეობას, რომელიც ალბათ სოფლის გეოგრაფიული მდებარეობითაა განპირობებული. ვენახების დიდი ნაწილი გაიჩეხა, მოსახლეობა ძირითადად მესიმინდეობა, მევენახეობას ეწევა. ბოლო დროს იმძლავრა სასათბურე მეურნეობამ. მესაქონლეობაც მოსახლეობის მნიშვნელოვანი შემოსავლის წყაროა.

ღვინის ქარხანა აღარ ფუნქციონირებს, არც არც ანანოვების სასახლე და ეზო კი ახალგაზრდულ ბანაკს მასპინძლობს ზაფხულობით.

სოფელ ვარციხეში ფუნქციონირებდა ეკლესია ჯერ კიდევ ძველ დროში, რომელიც ციხის გალავნის შიგნით იყო აგებული. ციხესთან ერთად ისიც დანგრეულა. მაგრამ  XVIII საუკუნეში კვლავ განახლებულა, რომელიც ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ყოფილა. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ეკლესიას დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა. 1923 წელს კი დახურეს და 1996 წლამდე ეკლესია ინგრეოდა და ნადგურდებოდა. მხოლოდ ნანგრევებიღა მეტყველებდა მის არსებობას. დანგრეული და მიწასთან იყო გასწორებული

ეკლესიის აღმოსავლეთ მხარესთან ასი მეტრით დაცილებული წმ. ბარბარეს სახელობის ოთხკუთხა ტაძარი.

გასული საუკუნის 90-იან წლებში სოფლის მოსახლეობა მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ „ტაძარი ღვთისა“ უნდა აღდგენილიყო. სოფელში გამოჩნდა ქალბატონი  – ნათელა ბაქრაძე, რომელიც სათავეში ჩაუდგა ამ საქმეს და 1997 წლის 14 იანვარს ზარი დაირეკა ვარციხის „ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში“, რომელიც სოფლის მკვიდრთ ახალი ცხოვრების დაწყებას აუწყებდა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ნ.ბერძენიშვილი — საქართველოს ისტორიული საკითხი VIII
2. ნ. ლომოური — ეგრისის სამეფოს ისტორია.
3. გეორგიკა –II ტ.
4. გეორგიკა– III ტ. ს. ყაუხჩიშვილი
5. ვ. ჯაფარიძე — ვარდციხე- ეგრისის სამეფო ქალაქი. გვ. 131
6. ი. ჯავახიშვილი–ქართველი ერის ისტორია IIტ.
7. ი.გოგიბერძე — ვარციხე.

სტატიის ავტორი : ნათია მსხილაძე – ისტორიის მასწავლებელი 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

დღეს 9 მაისია – ფაშიზმზე გამარჯვების დღე. მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან 75 წელი გავიდა.

მეორე მსოფლიო ომში საქართველოდან 700 000 ადამიანი წავიდა, აქედან ნახევარი, უკან არ დაბრუნებულა. 1945 წლის 8 მაისს გერმანიის მიერ კაპიტულაციის გამოცხადების შემდეგ მეორე მსოფლიო ომი დასრულდა, 9 მაისი კი ფაშიზმზე გამარჯვების დღედ გამოცხადდა.

იმის გამო, რომ 2020 წლის 22 მაისის ჩათვლით საქართველოში მოქმედებს საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმი, რომელიც შეკრებებს ან/და მანიფესტაციას და როგორც დახურულ, ისე ღია სივრცეში ყველა ტიპის კულტურული ღონისძიების ჩატარებას კრძალავს, 9 მაისს, ფაშიზმზე გამარჯვების დღესთან დაკავშირებით, ვაკის პარკში შესვლა-გამოსვლას და საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში დაწესებული შეზღუდვების შესრულებას შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები გააკონტროლებენ.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

,,დოქტრინა” გთავაზობთ საგაზეთო შენიშვნებს ტფილისის ქალაქის გამგეობის მიმდინარე საქმეებზე – კერძოდ, ილია ჭავჭავაძის წინასაარჩევნო მიმართვას 1897 წელს:

ივერია # 94, გვ. 1-2. 16 მაისი, 1897 წ.

ხვალ, 18 მაისს, განკითხვის დღეა. განკითხვის დღეა იმისი თუ, ვინ უნდა მოუაროს, ვინ უნდა უპატრონოს ტფილისს ამ ოთხს წელიწადს და ვინ უნდა იზრუნოს და ისაქმოს ადამიანურის გულისტკივილითა და გულმოდგინებით ჩვენის კეთილდღეობისათვის, ჩვენის ავკარგიანობისათვის.

აქამდე თუ ხმოსნების ამორჩევას საბჭოსათვის ყურს არ ვათხოვებდით და გულგრილად ვეკიდებოდით, დიდი შეცოდება იყო ჩვენ მიერ ტფილისისა და მისთა მკვიდრთა წინაშე. ახლა სულ სხვა დროა. ტფილისი ჩვენი მშობელი ქალაქია, ყველანი, ვინც აქა ვშობილვართ, აქა ვცხოვრობთ, აქა ვტრიალებთ, რა მილეთისაც გინდ იყოს კაცი, მისი შვილები ვართ და სამსახური უნდა გავუწიოთ ერთნაირის გულისცემითა, ერთნაირის ნატვრითა, რომ ჩვენი დედაქალაქი გამოკეთდეს, გამოფაქიზდეს, მოჯობინდეს, მოჯამრთელდეს. ღმერთმა არა დაიშურა რა ჩვენის დედაქალაქისათვის. ჰაერი, წყალი, ადგილი ყველაფერი, რითაც ბუნება მოსაწონებლად ჰქმნის ადამიანის საცხოვრებელს, იმოდენად კარგი გვაქვს, რომ ბევრი უცხოელი შემოგვნატრის. თუ რამ ცუდია აქ, და ბევრი რამაც არის ცუდი, სულ იმისი ბრალია, რომ დედაქალაქს შვილობას არ ვუწევთ, გულდადებით არ ვექცევით, სიყვარულით, სიყვარულით არ ვპატრონობთ.

კანონმა ნება მოგვცა ჩვენს დედაქალაქს ჩვენვე მოვუაროთ, ჩვენვე ვუპატრონოთ ამ მხრით. ჩვენც საკმაო ხარჯს ვიხდით, რომ ეს პატრონობა, ეს მოვლა ყინულზე დაწერილი თამასუქი არ იყოს, ხარჯიც ტყუილუბრალოდ არ იქსაქსებოდეს, საქმე ჩვენდა საკეთილოდ კეთდებოდეს და კეთილი დღედადღე ემატებოდეს ჩვენს მშობელს ქალაქსა.

ყველამ ერთად რომ პატრონობა და მოვლა მოვინდომოთ, შეუძლებელია. კანონმა ეს კარგად იცოდა და დაგვიწესა უკეთესნი კაცნი რიცხვით ოთხმოცი ამოირჩიეთ თქვენ შორის და იმათ მიანდეთ ეგ პატრონობა და მოვლაო. და აი ხვალ ამისი განკითხვაა. რომ ჩაუფიქრდეთ, თქვენვე იტყვით ჩვენთან ერთად, რომ ეს სახუმარი საქმე არ არის. ერთი გულმრუდობით აქეთ თუ იქით წასული კენჭი შემძლებელია იმისთანა კაცები დასვას საბჭოში, რომ მერე თქვენი მშობელი ქალაქი, თქვენ თვითონ, თქვენი ოჯახი, თქვენი ცოლ-შვილი თავსა და პირს იხოკდეს, ეს რა ღმერთი გაგვიწყრა, როგორ ამოვირჩიეთ ეს ჩვენი წამწყმედელნი და დამღუპავნიო? იცოდეთ, დიდი ცოდვა-მადლი თანა სდევს არჩევანსა და ვიდრე ხელი კენჭის ჩასაგდებად დაიძროდეს, თქვენს ნამუსს, თქვენს სინდისს, თქვენს გულს, თქვენს ჭკუას რამდენჯერმე დაეკითხეთ ვინ არის ღირსეული და ვინ არა, განურჩევლად დიდისა და პატარისა.

იცოდეთ, თქვენ გინდათ კაცი, რომელსაც თქვენი სიკეთე, თქვენი სიყვარული, თქვენთვის გულშემატკივრობა სულელობად არ მიაჩნია.

თქვენ გინდათ კაცი, რომელსაც უნდა ებრალებოდეს თქვენი თავი, თქვენი ცოლ-შვილი და თქვენის ოფლით მონაგარს ფულს, ხარჯად თქვენს მიერ გაცემულს, თქვენს კეთილად ცხოვრებას, თქვენს მშვიდობით და უშიშრად ყოფნას ახმარებდეს, რამოდენადაც ყოველივე ეს შესაძლოა.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ მდიდარს განგებ არ აკლებდეს ქალაქის ხარჯსა და ხმაამოუღებელს შეუძლებელს განგებვე არ უმატებდეს, და რაც მდიდარს დააკლეს, ღარიბს არ ახდევინონ.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ თქვენი მიყრუებული უბნები ტალახისა და ტლაპოებისაგან არა ჰყარდეს და მარტო მდიდართა ქუჩები არა ჰლაპლაპებდეს სიფაქიზითა.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ ხორაგი, საჭმელ-სასმელი ქალაქის ბაზარში კარგი და საღი იყოს და თქვენ არ გახდენდნენ, არ გაფუჭებდნენ და ამ მხრით უშიშარ იყვნეთ.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ პურს, ღვინოს, საჭმელ-სასმელს ჩარჩები თუ სხვა ვინმე განგებ მამასისხლად არა ჰხდიდნენ და ამით თქვენ და თქვენს ცოლ-შვილს არ უძვირებდნენ საჭირო საზრდოს და საკვებსა.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ ქალაქის მოხელეებს ხელსა და კალთას არ აფარებდნენ, როცა იგინი არ ვარგანან და ტყუილუბრალოდ სჭამენ თქვენის ოფლით მონაგარს ფულსა ჯამაგირების სახითა.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ ბუნებითად კეთილი ჰაერი თქვენის დედაქალაქისა არ იშხამებოდეს უწმინდურების სიყრალითა და არა გშხამვიდეს თქვენ, თქვენს ოჯახს, თქვენს წვრილშვილსა.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ წყალი უვნებელი და მოუწყვეტელი გქონდეთ და ამასთანაც, რაც შეიძლება იეფი.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ რაკი ხორაგს თუ სასმელს ბაზარში ჰყიდულობთ, დახათრიჯამებული იყვნეთ, რომ წამხდარს და მოწამლულს არ შემოგაპარებენ.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ თქვენს წვრილშვილებს სწავლა-განათლების გზა და სახსარი მისცეს, გული კეთილს შეუჩვიოს, ჭკუა სჯასა და მოსაზრებასა, რამდენადაც შესაძლოა.

თქვენ გინდათ კაცი, რომ თითქმის ორ მილიონამდე ყოველწლივ შემოსავალი ქალაქისა, თქვენგანვე ხარჯად აღებული, თქვენვე და თქვენს ქალაქს საერთოდ ჰხმარდებოდეს გამოზოგვითა და ცოდნითა და არა აქეთ-იქით იქსაქსებოდეს გულდაუდებლობით და უთავდარიგობითა.

ერთის სიტყვით, ბევრი სხვაც არის, მაგრამ ყველას ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს. ესეც საკმაოა, თუ ღმერთმა გვაგონა, და ამაებს მაინც ხვალ შესაფერი კაცები ამოვურჩიეთ.

ამიტომა ვთქვით ზევით, რომ ხვალინდელი დღე სახუმარი დღე არ არის. სიმძიმე და სიდიდე იმ მოვალეობისა, რომელსაც ხვალ კისრად ვღებულობთ და ასე თუ ისე ავასრულებთ, წინ უნდა წაიმძღვაროს ყველამ და ისე მივიდეს კენჭის მისაცემად. აქ ვინც უმტყუვნებს და უღალატებს იმას, რასაც სინიდისი, ნამუსი, კაცური კაცობა ამხელს, იგი უმტყუვნებს, იგი უღალატებს თავის თავს, თავის ცოლ-შვილის, ოჯახის ბედნიერებას და კეთილდღეობას.

ვისაც ხელი მიგიწვდებათ, ყველანი უნდა მიხვიდეთ არჩევანზე და თქვენი მოქალაქური, კაცადკაცური მოვალეობა გადაუხადოთ თქვენს მშობელს ქალაქსა.

იცოდეთ, რომ ვისაც ხვალ ჩააბარებთ საბჭოში ხმოსნობას, იმას აბარებთ მთელის ოთხის წლის თქვენს საერთო სვე-ბედსა, თქვენის ოჯახობის საერთო კეთილსა და ბოროტსა. ოთხი წელიწადი ბევრის რისამეა შემძლებელი, ავიც შეიძლება ბევრი მოგვაყენოს კარს და კარგიც.

გულს ნუ გაიმრუდებთ, სულს ნუ წაიწყმედავთ! იცოდეთ, ეს დიდი საქმე თქვენს ნამუსს, თქვენს სინიდისს, თქვენს პატიოსნებას აბარია. ახსენეთ ღმერთი, და ღვთისა და მართლის სახელით, შეუდექით არჩევანის დიდს საქმეს და მარჯვენას თქვენსას ის არ აქმნევინოთ, რასაც გული და სინიდისი არ გეუბნებათ.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

34 წლის წინ მომხდარი ჩერნობილის ავარიას შესაძლოა უფრო მძიმე შედეგები მოჰყოლოდა, მეორე აფეთქებაც რომ მომხდარიყო. ამ შემთხვევაში რადიოაქტიური ღრუბელი ევროპას და რუსეთის დასავლეთ რეგიონებს დაფარავდა. სამმა მყვინთავმა ამ მეორე აფეთქებას ხელი შეუშალა და ამით მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე იხსნა.

სიტუაცია ატომურ ელექტროსადგურზე 5 დღის შემდეგ გართულდა. ხანძარს ფაქტობრივად აკონტროლებდნენ, მაგრამ ამჯერად სხვა საფრთხემ იჩინა თავი:რეაქტორი დნობას განაგრძობდა და ბეტონის ფილას ანადგურებდა. ბეტონის ქვეშ კი აუზი იყო, წყლის უზარმაზარი მოცულობით. თუ რადიოაქტიური საწვავი წყალთან მიაღწევდა, ახალი, წარმოუდგენელი ძალის აფეთქება მოხდებოდა, წყალთან შეხებისას წარმოქნილი ორთქლი კი უზარმაზარ რადიოაქტიურ ღრუბელს წარმოქმნიდა, რომელიც, წინასწარი გათვლებით, ევროპასა და რუსეთის დასავლეთ რეგიონებს მოიცავდა.შექმნილი სიტუაცია დაუყოვნებლივ ითხოვდა ოპერაციის ჩატარებას სამი მყვინთავის მონაწილეობით. დიდი იყო იმის რისკი, რომ ეს მყვინთავები რადიაციის სასიკვდილო დოზას მიიღებდნენ, მაგრამ მოხალისეები მალე გამოჩნდნენ.

აუცილებელი იყო აუზი წყლისგან დაეცალათ. სამწუხაროდ, შექმნილი სიტუაციის გამო, ჩამკეტებთან წვდომა გარედან შეუძლებელი იყო. ონკანები წყალქვეშ უნდა გაეხსნათ. მყვინთავებს უშუალოდ რეაქტორის სიახლოვეს უნდა გაეცურათ, რათა ონკანებთან მიეღწიათ, გაეხსნათ და აუზი დაეცალათ. ინჟინერი ვალერი ბესპალოვი თავის კოლეგა ალექსეი ანანენკოსთან ერთად გამოცხადდა მოხალისედ, მესამე მოხალისე კი ატომურ სადგურში სმენის უფროსად მომუშავე ბორის ბარანოვი იყო. სამივეს კარგად ჰქონდა გააზრებული ის ფაქტი, რომ შესაძლოა სასიკვდილო დასხივება მიეღოთ.

გაგრძელება : 

წყარო : intermedia.ge

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

ალექსანდრე დიღმელაშვილს სხვა რომ არაფერი გადაეღო, მარტო ამ კადრებით დარჩებოდა ისტორიაში. 1911 წელს მან დავით სარაჯიშვილის დაკრძალვა აღბეჭდა ფირზე. ეკრანიდან ცოცხალი ფიროსმანი, რომელიც მის გარდაცვალებამდე 7 წლით ადრე არის გადაღებული.

„პრაიმტაიმის“ მკითხველმა პირველად იხილა ფოტოები უნიკალური ვიდეო-კადრებიდან.

გოგი სარაჯიშვილი, მკვლევარი: „ეს კადრები 1911 წლის 26 ივნისს, პაპანაქება სიცხეშია გადაღებული. სარაჯიშვილის დაკრძალვა დიღმელაშვილმა, დავითის მეუღლის, ეკატერინეს თხოვნით გადაიღო. დაკრძალვას უამრავი ადამიანი ესწრებოდა, ფირზე კარგად ჩანან მაშინდელი გამოჩენილი საზოგადო მოღვაწეები, მათ შორის, აკაკი და ფიროსმანი. დიდუბის ტაძრის გალავანი ხალხით იყო სავსე, იქვე იმყოფებოდნენ სარაჯიშვილების ახლო ნათესავი ტარსაიძეები ბავშვებით. სწორედ ტარსაიძეების გადმოცემით, გალავანში დამსწრეთა შორის იყო ფიროსმანიც, თუმცა ამ კადრების აღმოჩენა უფრო მოგვიანებით მოხდა. 1917 წლის 3 მარტს, დავითის ცოლისძმამ, ადამ ფორაქიშვილმა ეს ფირი საგანგებოდ დამზადებული ყუთით საისტორიო-ეთნოგრაფიულ საზოგადოებას გადასცა. ამის შემდეგ ფირი მეტეხის მუზეუმში მოხვდა, მისი გაუქმების შემდეგ კი, 1950 წლიდან, ხელოვნების მუზეუმში ინახება. ეს ფირი 1916 წლამდე კინოთეატრ „აპოლოში“ და ბათუმშიც იყო ნაჩვენები. იმის დასადგენად, იყო თუ არა ფირზე აღბეჭდილი მამაკაცი ნამდვილად ნიკო ფიროსმანი, აკადემიკოს შალვა ამირანაშვილის თაოსნობით, სპეციალური კომისია შეიქმნა, რომელსაც კოორდინირებას გურამ აბრამიშვილი უწევდა. კომისიაში იყვნენ სარგის კაკაბაძე, ლადო გუდიაშვილი. „გასვენებაზე მოსულა ჩვენი ფიროსმანი, ხალხში გარეულა და თავისთვის ტრიალებს. „საწყალი ნიკალა“, „უბედური მხატვარი“ – თითქოს გაიძახიან აქეთ-იქიდან. ფიროსმანი კი თბილისის ქუჩებში, როგორც მუშამბაში, ისეა გახვეული და ამ მითქმა-მოთქმის არა ესმის რა“, – წერდა შალვა ლომსაძე.

კომისიის აზრი თითქმის ორად გაიყო, საბოლოო სიტყვა ლადო გუდიაშვილზე მიდგა, რომელიც სანამ რამეს იტყოდა, თვალზე ცრემლმომდგარი დუმდა. ბოლოს თქვა: „ის არის, ის… მხოლოდ აქ უფრო მხნე და ვაჟკაცურია, ჯერ კიდევ გაუტეხელი. ფიროსმანი მაშინ სადგურის მახლობლად, ღვინის სარდაფში მუშაობდა. ახლა მე მას მესამედ შევხვდი“. როგორც ჩანს, დიღმელაშვილი კარგად წვდებოდა ფიროსმანის პიროვნების სიდიადეს, ერთხელ გაასწორა მასზე ფოკუსი და ამის შემდეგ კამერა აღარ მოუშორებია.

ფიროსმანი, სავარაუდოდ, 1865 ან 1867 წლებშია დაბადებული, ამ კადრებზე დაახლოებით 44-46 წლისაა. 1918 წელს კი, ნიკო ფიროსმანი გარდაიცვალა.

წყარო : „პრაიმტაიმი”

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

კვლევა ორმა იტალიელმა არქეოლოგმა ჩაატარა, რომლებიც ბიბლიურ ტექსტებს, ებრაულ ხელნაწერებს, ძველრომაულ ლიტერატურულ ძეგლებსა და არქეოლოგიურ მონაცემებს ეყრდნობოდნენ.

„ბიბლიაში წერია, რაზე საუბრობდნენ სადილის დროს იესო და მისი მოციქულები, მაგრამ არაფერია ნათქვამი იმის შესახებ, რას მიირთმევდნენ“, – ამბობს არქეოლოგი ჯენეროზო ურჩიოლე.

კვლევის ამოსავალ წერტილად ურჩიოლესა და მისი დამხმარე მარტა ბერონგოსთვის იესოს ებრაელობა იქცა. მათ ივარაუდეს, რომ იესო ქრისტე და მოციქულები იცავდნენ ტრადიციებს, რომლებიც თორაში იყო დაფიქსირებული და რელიგიურ გასტრონომიულ შეზღუდვებს ეხებოდა.

მარკოზის სახარების მიხედვით, სადილი პასექის დღესასწაულზე გაიმართა, მაშინ როცა საპასექო ბატკანს სწირავდნენ, ამიტომაც, მეცნიერთა აზრით, სუფრაზე ცხვრის ხორცი აუცილებლად იქნებოდა.

და, რაღა თქმა უნდა, მენიუში შევიდოდა ხმიადი (უსაფუარო პური) და ღვინო, რომლებიც (პროდუქტებიდან ერთადერთი) პირდაპირ არის ნახსენები ბიბლიაში (შეგახსენებთ, სწორედ საიდუმლო სერობის დროს დაედო სათავე ქრისტიანული რელიგიის ერთ-ერთ მთავარი საიდუმლოს – ზიარებას).

ამას გარდა, ტრაპეზის მენიუში შეიძლება ყოფილიყო ჩოლენთი – ტრადიციული ებრაული კერძი მოთუშული ხორცით, ბოსტნეულით, ბურღულეულითა და ლობიოთი, ზეთისხილი, ბალახეული, ფინიკი, ასევე, ხილი და ნიგვზის პასტა.

უნდა აღინიშნოს, რომ ტრაპეზის მონაწილეები მაგიდასთან ისე არ ისხდნენ, როგორც ეს ლეონარდო და ვინჩის ცნობილ შედევრზეა გამოსახული. ისინი ნახევრად წამოწოლილები იყვნენ იატაკზე გაშლილ ნოხებსა და ბალიშებზე, როგორც ამას რომაელები აკეთებდნენ. კერძები დაბალფეხიან მაგიდებზე თიხისა და ქვის ჭურჭლით ეწყო.

წყარო : funtime.ge

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

„როსტომი, ჩვენი გიდი, თავის ჩერქეზულ სამოსში გამოწყობილი დაიარება სასტუმროს ფოიეში, ხანჯალასხმული და საომარი ჯილდოებით აკაზმული. გერმანელი ფილოლოგის ნათქვამი რომ გადამემოწმებინა, როსტომს ვკითხე, რამდენ ენაზე საუბრობდა. ზუსტი რაოდენობა თვითონაც არ იცის, თუმცა მაინც სცადა თითებზე ჩამოეთვალა: რუსული, მეგრული – მისი მშობლიური ენაა, ქართული, სომხური, სპარსული, ლეზგინური, გრუზინული, ყველა ვერც დავიმახსოვრე“, – ეს ბოლო შეცდომა (გრუზინულიო) შევუნდოთ ავტორს, რომელმაც ერთ-ერთი პირველი თბილისელი გიდის შესახებ დაგვიტოვა ცნობები…

თუმცა სჯობს, მოვლენებს მივყვეთ.

21 თებერვალი გიდების საერთაშორისო დღეა და, ბოლო წლების ტრადიციისამებრ, ქართველმა გიდებმა საინტერესო აქტივობებით აღნიშნეს: დილიდან საქართველოს ქალაქებში ტურისტებისთვის, დამწყები თუ უკვე გამოცდილი კოლეგებისთვის სხვადასხვა მიმართულებისა და თემატიკის ტურები ჩაატარეს.

თბილისის მერიამ შეხვედრაც მოუწყო გიდებს, ასოციაციებმა საქმიანობა შეაჯამეს და გამორჩეული წევრები დააჯილდოვეს. საღამოს კი, დატვირთული დღის მიუხედავად, ბევრი გიდი წავიდა ყოფილ სასტუმრო „ლონდონისკენ“, სადაც  გავრცელებული ინფორმაციით, პირველი თბილისელი გიდის ამბავი უნდა გაეცოცხლებინათ.

ინგლისელი სტუმრის ამბავი

სანამ ამ წარმოდგენა-ტურისა და გიდი როსტომის  შესახებ ვიტყოდეთ რამეს, ერთი ადამიანი უნდა ვახსენოთ: ჰენრი ნორმანი – ინგლისელი ჟურნალისტი და მოგზაური, პოლიტიკოსი, ლიბერალური პარტიის წევრი.  ის მუშაობდა გაზეთებში „Pall Mall Gazette”,  „News Chronicle”, „New York Times”. მის სახელთან არის დაკავშირებული ბევრი ცნობილი და გახმაურებული სტატია. შემდეგ იგი, როგორც პოლიტიკოსი, იბრძოდა ქალთა უფლებების დაცვისა და ქალებისთვის საარჩევნო ხმის მიცემისთვის, თუმცა მთავარ თემას დავუბრუნდეთ…

1892 წელს ჰენრი ნორმანმა იმოგზაურა რუსეთის იმპერიაში და საქართველოსაც ესტუმრა.  ამ მოგზაურობას შემდეგ ორტომეული მიუძღვნა „All The Russians“ („სრულიად რუსეთი (თუ რუსები“), რომლიც 1902 წელს გამოვიდა ძალიან საინტერესო ილუსტრაციებით. ამ წიგნის ნაწილი,  ქართულ ენაზე, „ჰენრი ნორმანის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ,”ეთნიკურობისა და მულტიკულტურალიზმის შესწავლის ცენტრმა გამოსცა 2019 წელს ( მთარგმნელი ნათია მეჩითიშვილი. რედაქტორი გიორგი სორდია). სტატიის ციტატები სწორედ ამ ნაშრომიდან არის აღებული.

„ამუდარიიდან მოყოლებული ჩრდილოეთის პოლარულ წრემდე და ყარსიდან კამჩატკამდე რუსეთის მეფეს ბევრი უცნაური ხალხი და ქვეყანა ჰყავდა თავისი მმართველობის ქვეშ, მაგრამ კავკასიისა და მისი ხალხების მსგავსი ძნელად თუ მოიძებნება მთელს მსოფლიოში. მართლაც, თუ ვინმე კავკასიაში მოხვედრილა, უთქვამს კიდეც: ამისთანა დედამიწის ზურგზე არაფერი მინახავსო“, – ასე იწყება ნაშრომი, რომელიც ნორმანის მოგზაურობის ჩვენთვის განსაკუთრებით საინტერესო, კავკასიისა და საქართველოს ნაწილს აღწერს.

ტურზეც ტურის ავტორი, გიდი ვლასი ვაწაძე სწორედ იმ ნორმანს ასახიერებდა, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს თბილისში პოპულარულ სასტუმრო „ლონდონს“ „ესტუმრა“.

„ყველა თვალსაზრისით ეს საინტერესო სავანე მაინც უცნობი რჩება გარე სამყაროსათვის. ადვილი და კომფორტულია აქ ჩამოსვლა. მისი მთავარი სატრანსპორტო გზები მოწესრიგებულია. ხოლო მთელს რუსეთშიც კი არ მოიძებნება ისეთი ფეშენებელური და კეთილმოწყობილი სასტუმრო, როგორც სასტუმრო ლონდონია, რომელსაც ყველა მისი ფრანგული სახელწოდებით Hotel de Londre იცნობს“, – წერს ნორმანი.

„ლონდონის“ „მიმღებში“ სტუმარსა და ტურის მონაწილეებს სასტუმროს ისტორია გააცნეს  და გამორჩეული  სტუმრების – ჰამსუნგისა თუ ჩაიკოვსკის შესახებაც უამბეს. ის დღეც გაიხსენეს ერთი ვაგონი შროშანები რომ დაახვედრეს თბილისელებმა რუს კომპოზიტორს. აკი ამიტომაც  უყვარდა მუსიკოსს გამორჩეულად თბილისსა და ბორჯომში სტუმრობა.

სანამ სასტუმროში ინგლისელი სტუმარისთვის ნომერს „ამზადებდნენ“,  გოლოვინზე გაჩერებულ მის კარეტას „ჩამოიყვანდნენ“ და ბარგს „ჩამოტვირთავდნენ“,  ინგლისელმა ჟურნალისტმა ვერ მოითმინა, მეგობარი გერმანელი ეგვიპტოლოგის რეკომენდაციისამებრ, იპოვა ქართველი გიდი და როსტომს ქალაქის გაცნობა სთხოვა. გიდის როლი ჩოხასთან და მეგრულ კილოსთან ერთად მშვენივრად მოირგო გიდმა დავით ნასარიძემ.

ლალი აფციაურმა (რომელსაც ტურის ჩატარების იდეა ეკუთვნის), გზად ორბელიანების სასახლისა და ორბელიანების უბნის, ორბელიანების კუნძულის  შესახებ ისაუბრა. „ინგლისელმა სტუმარმა“ გიდებთან ერთად სომხური ვანქის ტაძარიც (დღეს მის ადგილას 104 საჯარო სკოლაა) „მოინახულა“ და თბილისელი სომხური თემის ამბებსაც გაეცნო.

თბილისი და თბილისური ამბები

„თბილისი რუსეთისთვის კავკასიის მარგალიტია, რეგიონის დედაქალაქი და, შესაბამისად, უვლის და უფრთხილდება. ქუჩები სუფთაა, ლამპიონებით განათებული, მაღაზიები დიდი და ლამაზი, მოწესრიგებული ტრამვაი, ეტლები…

თავისი მასიური მომწვანო-მოწითალო თუნუქის სახურავებით თბილისის ნახევარი პატარა პარიზს მოგაგონებთ ან კოხტა ბუქარესტს… თბილისის ერთი ნახევარი თუ ევროპას მოგაგონეთ, მეორე წმინდაწყლის აზიურია…   ევროპასა და აზიას შორის მდებარე თბილისი ყველაზე მეტად იქ მცხოვრები ხალხების სიჭრელით მოგაჯადოებთ, რომლებიც არა მარტო უამრავ გასაოცარ ენებს ფლობენ, არამედ თავიანთი სახასიათო გარეგნობითაც გამოირჩევიან“, – წერს ნორმანი.

გარეთუბნიდან, ორბელიანების უბნიდან ამჯერად ტურის მონაწილეებმა  მუხრანთუბნის კარით ძველ ქალაქში გადაინაცვლეს. პირველი გაჩერება „ზარის ეკლესია“ იყო, მერე  უჯებირო მტკვარს „გადახედეს“, წისქვილებიან, უბრალო თბილისელებით დასახლებულ  რიყეს, რომლის თავზეც უკვე გადიოდა ციციანოვის (ციციშვილის) აღმართი, მერე როსტომის სასახლესთან და სიონთან გაჩერდნენ.

„სასტუმროდან ტრამვაით ათ წუთის სავალზე თავი ბაღდადში ან თეირანში გეგონებათ. აზიური ბაზრებიდან მხოლოდ ცოტა თუ შეგხვდებათ ისეთი, უცხოელ მუშტარზე ხარბი თვალი რომ არ ეჭიროთ…. მთელს ბაზარში ისე გეპყრობიან, როგორც ადგილობრივ მკვიდრს“… ასეთ ადგილას გიდი როსტომი შეუცვლელი ადამიანია, „ქალაქის მთავარ ბაზარზე ერთი საათით გასვლაც კი კმარა, რომ მან ყველა ენაზე დაილაპარაკოს“ (თბილისელი გიდი ბევრ ენას რომ ფლობს, ეს ხომ თავშივე ვთქვით).

სტუმარი განსაკუთრებით ღვინით ინტერესდება:

„ბაზრის ყველაზე დიდ უცნაურობას ღვინო წარმოადგენს. კახეთის რეგიონში, რომელიც თბილისიდან არც ისე შორსაა, წითელ და თეთრ ღვინოს აყენებენ, ასევე აყენებენ ღვინოს, რომელიც არც წითელია და არც თეთრი, არამედ მოწითალო-მოყავისფრო პორტვეინის ფერი და ყავისფერი ხერესის გემო დაჰკრავს.  ეს უბრალო ხალხის ღვინოა, გროშის ფასი აქვს“.

აბა, ისე როგორ იქნება, თან ღვინის დაჭაშნიკების მერე, გიდმა და ინგლისელმა სტუმარმა ქალებზე არ ისაუბრონ?

„ქართველი ქალები, მართლაც, ისეთი ლამაზები არიან, როგორც მათზე ჰყვებიან? გათხოვებისას, რაც საკმაოდ ადრეულ ასაკში, ისინი ზომაზე მეტად განივრები და მსუქნები არიან, მოწიფულობის ასაკში კი მშვენდებიან. სახის სწორი და დახვეწილი ნაკვთები აქვთ,  დიდი მშვიდი მუქი ფერის თვალები, სავსე ტუჩ-კბილი, თეთრი პირისახე, შავი თმა – რაც ჩვენთან, ევროპაში მიღებული და აღიარებული სილამაზისგან საკმაოდ შორსაა. მათ ტუჩებს ვნებიანი ჩურჩულიც შეუძლიათ და გამამხნევებელი სიმღერითაც აცილებენ ქმრებს ომში, როცა ამისი დრო დგება“…

ისტორიასა და ქალებზე საუბრისას მეფე თამარიც ახსენდებათ: „იმის ნახევარიც თუ მართალია, რასაც თამარ მეფეზე ყვებიან, მაშინ ის უნდა ყოფილიყო ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და დასამახსოვრებელი დედოფალი…. მისი წყალობით საქართველო გაბრწყინდა და მისი დიდების ამბავი მთელს მსოფლიოს მოედო“, – დაუწერია ნორმანს თავის წიგნში.

საუბრობენ პოლიტიკაზეც, ხალხთა შორის ურთიერთობაზეც, თუმცა სტუმარს მეფეები და პოლიტიკა ავიწყდება, როცა თბილისურ აბანოში ხვდება. გოგორდის აბანოები ხომ ამ ქალაქის კიდევ ერთი „ფასდაუდებელი სიმდიდრეა“, თბილისელი მექისე  და მასთან ურთიერთობა კი – ცალკე თავგადასავალი.

ნორმანი ერთ მტკივნეულ თემასაც ეხება: „ოლივერ უორდროპი წიგნში „საქართველოს სამეფო“ (1888 წ.) წერს: რუსეთი სამომავალოდ რომ ომში ჩაებას, ამით საქართველო მაშინვე ისარგებლებს, დამოუკიდებლობას გამოაცხადებს და დარიალის ხეობაზე კონტროლს დააწესებს… ჩემი პირადი აზრით კი, რუსეთის მტრებს იმედგაცრუება მოელით, რადგან საქართველოს პოლიტიკური და ეროვნული დამოუკიდებლობა წარსულს ჩაბარდა და მიუხედავად მათი მედიდურობისა, წარმოსადეგი აღნაგობისა და სამხედრო სამოსისა, მე სერიოზულად მეეჭვება, რომ მათ რუსეთთან დაპირისპირებისა და წარმატების რეალური ძალა და უნარი შესწევდეთ“.

ასე ფიქრობდა საქართველოს მომავალზე 130 წლის წინ ორი ინგლისელი…  წინ იყო 1905, 1917, 1918, 1921 წლები, 1921 წლის მძიმე თებერვალიც, ზუსტად ეს დღეები…  უორდროპი მაინც უკეთ იცნობდა საქართველოს, თუმცა საუკუნე დასჭირდებოდა მისი სიტყვების ახდენას, მაინც დადგა დამოუკიდებლობა! ევროპისა და უცხოელი ტურისტებისკენ გზაც მხოლოდ დამოუკიდებლობამ გახსნა.

„არ მესმის, რატომ არ ჩამოდიან შეძლებული ევროპელი ტურისტები კავკასიისკენ. იქნებ ჩემმა წიგნმა მაინც წააქეზოს ისინი ამისკენ. როგორც ბატონი ფრეშფილდი ამბობს, „კავკასიის აღსაწერად ყველა სიტყვა უძლურია“  და ისევ კლინტონ დენტის დავესესხოთ: თუ ეთაყვანებით მთებს და თუ გსიამოვნებთ ბუნების ჭვრეტა და მისი თოვლით, ნისლით, ტყეებითა და სილამაზით ტკბობა, სადაც სრულიად კონტრასტული სილამაზე სრულ ჰარმონიაში მოდის, მაშინ წადით კავკასიაში, წადით ქალაქში, სადაც 70 ენაზე საუბრობენ…“, – წერდა 130 წლის წინ ჰენრი ნორმანი.

ჩვენ ისღა დაგვრჩენია გითხრათ, რომ დღეს ქალაქში, სადაც ოდესღაც ერთი გიდი იყო (ყოველ შემთხვევაში, ვინც გიდად მოიხსენიება და შემორჩა ისტორიას), დღეს ალბათ სამოცდაათამდე ენაზე მაინც ლაპარაკობენ გიდები… თბილისელი გიდების რაოდენობას კი ვერავინ გეტყვით: არც ტურიზმის ადმინისტრაციას, არც გიდების ასოციაციებს, არავის აქვს ასეთი სტატისტიკა დედამიწის ზურგზე…  თბილისში თურმე ყველაფერი როსტომიდან დაიწყო… ყოველ შემთხვევაში ტურის ავტორები – ვლასი ვაწაძე და ლალი აფციაური ასე ფიქრობენ და  ამბობენ, რომ არქივში შემორჩენილი მწირი ცნობებით, როსტომი (ნორმანსაც უნდა ვენდოთ ალბათ) მეგრელი იყო,  სასტუმროებთან „კავკაზთან“ და „ლონდონთან“ ელოდა სტუმრებს, თავადაც აქირავებდა ოთახებს,  ყიდდა იარაღს… მოკლედ ჯერ კიდევ მაშინ, სანამ სიტყვების „ტურიზმის“ და „გიდის“ მნიშვნელობა ეცოდინებოდათ, ჩვენი როსტომი თბილისში მრავალმხრივ ტურისტულ საქმიანობას ეწეოდა. უფრო ძველი თბილისელი გიდის შესახებ ჯერჯერობით ცნობები არ გვაქვს, თუმცა ალბათ ჯერჯერობით…

წყარო : publika.ge

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

პირიქითა ხევსურეთში, შატილიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით 2-3 კილომეტრს თუ გაივლით, მდინარე არღუნისა და მუცოსწყლის შესართავთან სოფელ ანატორში აღმოჩნდებით. სოფელი კლდეებშია ნაკვეთი და ახლა იქ აღარავინ ცხოვრობს, ოდესღაც აქ ჩვეულებრივი ხევსურული სოფელი იყო, მანამ, სანამ გადმოცემის თანახმად XVIII საუკუნეში ,,ჟამმა“ არ გაწყვიტა.

ზუსტად არავინ იცის, რა დაავადებამ იმსხვერპლა ანატორელები, ხევსურებისთვის ეს ლეგენდა უბრალოდ ,,ჟამს“ უკავშირდება. ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის მიხედვით ,,ჟამი“ შავ ჭირს ნიშნავს. არ არის გამორიცხული, ეს მართლაც შავი ჭირი ყოფილიყო, მით უფრო, რომ სოფელ ანატორში ჩეჩენ-ინგუშეთიდან, დაღესტნიდან, თუშეთიდან, ქართლ-კახეთიდან მომავალი გზები კვეთდა ერთმანეთს და შესაძლოა მიმოსვლამ დაავადების გავრცელებას შეუწყო ხელი.

დასნეულებული ანატორელები საკუთარი ფეხით მიდიოდნენ აკლდამაში და მორჩილად ელოდნენ სიკვდილს. ფიქრობდნენ, რომ ასე სხვებს დაავადებას არ გადასდებდნენ და სოფელს გადაარჩენდნენ. ზეპირი გადმოცემების მიხედვით, აკლდამაში ფანდურიც მიჰქონდათ და სიკვდილის სიმღერებს მღეროდნენ. მიდიოდნენ დედები ჩვილებით, მოხუცები, ახალგაზრდები, თეთრი ფიქალის თაროებზე წვებოდნენ და სიკვდილს ელოდნენ. ეგონათ თავგანწირვით სოფელს გადაარჩენდნენ. მაინც ვერ გადარჩა. ყველა დაიხოცა და მათი ძვლები დღემდე ნასოფლარის აკლდამაში ინახება.

ლეგენდის მიხედვით ,,ჟამიანობისას“ სოფელი ჩაკეტეს. კოშკიდან  შეიარაღებულები დარაჯობდნენ ანატორს, გადაწყდა ესროლათ ყველასთვის, ვინც გაქცევას დააპირებდა და „ჟამის“ გავრცელების საფრთხეს შეუქმნიდა სხვა სოფლებსაც. ხევსურეთში სიამაყით გიამბობენ, რომ ანატორში ტყვია არავისთვის უსვრიათ. არავინ გაქცეულა და სოფელმა დანარჩენი საქართველო ,,ჟამისგან” იხსნა.

აკლდამაში მონეტები, ლითონის სამკაულები, ისრისპირები და ხის ჭურჭელია აღმოჩენილი. აკლდამებში დამარხვა წესად მთელ ხევსურეთში ჰქონიათ XX საუკუნემდე. აკლდამებს ნახავთ მუცოშიც.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სასახლე, რომელსაც საოცარი ისტორია აქვს, მე-19 საუკუნეში, 1895 წელს, იმ დროის ერთ-ერთი ულამაზესი ქართველი ქალის გულის მოსაგებად აშენდა. ეს ქალი თავადი ტარიელ დადიანის მეუღლე გახლდათ – აგრაფინა ჯაფარიძე.

ეს ერთი შეხედვით დაუჯერებელი ამბავი მე-19 საუკუნის მე-2 ნახევარში, საქართველოში მოხდა. სწორედ ამ დროს ჩამოვიდა საქართველოში გერმანელი პრინცი, გენერალი კონსტანტინე ოლდენბურგი, რუსეთის იმპერატორ ალექსანდრე I–ის დის, ეკატერინეს შვილიშვილი. რომელიც თბილისიდან ფოთამდე რკინიგზას აშენებდა.

1885 წელს, კონსტანტინე “ვეფხისტყაოსნის” ილუსტრირებულ წარმოდგენაზე მიიწვიეს ბარბარე ბარათაშვილის სალონში, სადაც იმ დროს მიხაი ზიჩი მუშაობდა თავის ცნობილ ილუსტრაციებზე.

წარმოდგენაში დასავლეთ საქართველოს ნაღები საზოგადოება მონაწილეობდა, მათ შორის იყო ნესტან-დარეჯანის კოსტიუმში გამოწყობილი, მშვენიერი აგრაფინა ჯაფარიძე – სამეგრელოს თავადის, ტარიელ დადიანის მეუღლე.

პრინცი ოლდენბურგი იმდენად მოიხიბლა ქალის სილამაზით, რომ მის მეუღლეს ცოლთან ერთი ღამის სანაცვლოდ მილიონი ოქრო შესთავაზა. თქვენ წარმოიდგინეთ, თავადმა დადიანმა ცდუნებას ვერ გაუძლო და დათანხმდა! თანხმობის შემდეგ აგრაფინა ჯაფარიძესთან მისული ოლდენბურგისთვის ულამაზეს და საკმაოდ ჭკვიან ქალბატონს უთქვამს: “ფული ჩემს მეუღლეს გადაუხადე და მას მიაკითხე”. მაშინ გერმანელმა პრინცმა იკითხა, თუ რა უნდა გაეკეთებინა აგრაფინას გულის მოსაგებად. მან კი სასახლის აშენება სთხოვა.

გადმოცემის თანახმად, სასახლე ექვს თვეში აუშენებიათ. მის პირველ სტუმრებს მთავარ დარბაზში შესვლისას კაბა და შარვალი აუკეცავთ, რადგან იატაკი ბროლის იყო და დარბაზის განათება წყლის ეფექტს ქმნიდა.

სასახლის არქიტექტორი პ. შტერნი იმ დროს ძალიან სახელგანთქმული ყოფილა. ნაგებობის სტილი, ერთი მხრივ, “აგურის გოთიკას” ენათესავება, ხოლო, მეორე მხრივ, ისლამური არქიტექტურისათვის დამახასიათებელ დეტალებს იმეორებს.

ოლდენბურგის სასახლე თბილისურ ტრადიციულ არქიტექტურასაც მნიშვნელოვნად სცილდება: ციხე-დარბაზის ტიპის ნაგებობას აქვს ღია ტერასა, ქვის მოაჯირებიანი კიბე, შუა ბასტიონი აზიდული ციცაბო სახურავით და სამსართულიანი კოშკი საიდუმლო ოთახით; მთავარ ფასადზე თავმოყრილი შეისრული თაღები, კედელში ჩასმული ვარდულები, მოაჯირის წვრილი სვეტები გოთური სტილიზაციის უჩვეულო და საინტერესო ნიმუშს ქმნის.

გუმბათს პრინცის საგვარეულო გერბი ამშვენებს, რომელზეც ფრთიანი ცხენია გამოსახული. ამ სიმბოლოს მაგიური დამცავი ძალა აქვს თურმე. ასევე – საათი, რომელიც ისეთ განწყობას ქმნის, თითქოს აქ დრო გაჩერდა.

საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ სასახლეში ბროლის იატაკი აყარეს, მოხატული კედლები შეღებეს, უნიკალური ჭაღები ჩამოხსნეს და შენობაში ყრუ-მუნჯთა სკოლა გახსნეს. სასახლის აშენებიდან საუკუნის შემდეგ იქ მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის მუზეუმი განთავსდა და ამჟამად 150 ათასზე მეტ ექსპონატს ინახავს. იგი ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი ხელნაწერთა ფონდია, სადაც, პრაქტიკულად, ყველა ქართველი ხელოვანისა და მწერლის არქივია დაცული.

პრინცთან გატარებული ერთი ღამის შემდეგ აგრაფინა ჯაფარიძემ მიატოვა ქმარი, ოლდენბურგთან ერთად ამ სასახლეში დასახლდა და გრაფინია ზარნიკაუს სახელი მოიპოვა. ხალხს ამ ამბავზე პატარა ლექსიც შეუთხზავს: – გრაფინია კისკისაო, დადიანმა პრინცს მისცაო!

ამ საოცარ ისტორიას სევდიანი დასასრული აქვს: გადმოცემის თანახმად, პრინცესა აგრაფინა ბოლშევიკებმა სიყვარულის კოშკში დაახრჩვეს. იმდროინდელი თბილისის მკვიდრებს არაერთხელ მოუყოლიათ, რომ სასახლეში ქალის აჩრდილი დადიოდა.

მუზეუმის თანამშრომლებს დღესაც სჯერათ, რომ სასახლეში აჩრდილები დადიან. სიუჟეტი ტელევიზიითაც გავიდა. ერთ-ერთი თანამშრომელი ყვება: ,,მუშაობას შევყევი, როცა ქალის სიმღერის ხმა გავიგონე. ვიცოდი, რომ შენობაში არავინ იყო. ქალის ხმას ბავშვების სიცილი მოჰყვა. რკინის კარი გასაღებით იყო ჩაკეტილი. მივხვდი, რომ მოჩვენებები დადიოდნენ. ძალიან შემეშინდა”.

ამჟამად შენობა გარედან მთლიანად რესტავრირებულია. პირვანდელი სახის დასაბრუნებლად მხოლოდ შიდა სამუშაოებია შესასრულებელი.

ამ თემის ირგვლივ სხვა მოსაზრებებიც არსებობს, თუმცა ისტორიამ, ლეგენდის სახით, ეს
ვერსია შემოინახა.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”