ნათქვამია, ქვეყნის ისტორიას ადამიანები და მათი საგმირო საქციელი ქმნისო. ხოდა ერთ კარგ ქართველზე უნდა გიამბოთ.

აი იმ კაცზე, სვანეთის ისედაც დიდი და საინტერესო ისტორია, რომ კიდევ უფრო გაამრავალფეროვნა.

მშენებელ – ინჟინერმა ილია ფალიანმა გასული საუკუნის 40-იან წლებში, მესტია და მეზობელი სოფლები პირველად გაანათა.

მშენებელ – ინჟინერის ლოტბარის სტატუსსაც ატარებდა. მადლიერმა შთამომავლობამ ის მესტიის ცენტრში, სეტის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძრის შესასვლელ კართან სვანური ტრადიციით დაკრძალა.

ილია სეტიანი1888 წელს, სვანეთის ქორეპისკოპოსებისსეტილიებისშტოს უკანასკნელ მოძღვრის გიო სეტიელისოჯახში დაიბადა.

ქუთაისის სასულიერო სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ, სწავლა პეტერბურგის უნივერსიტეტში გაუგრძელებია, სადაც იგი სამთო ინჟინრის სპეციალობას დაეუფლა.

სოციალისტური წყობილების დამყარებისთანავე მეფის რუსეთის ოფიცერი გამხდარა. წლების მანძილზე საქართველოს სამხედრო გზის დაცვის უფროსად უმუშავია.

მისი პროექტებით მესტიაში არაერთი შენობა აშენდა, მათ შორის 1934-35 წლებში მესტიის ელექტროსადგური, შემდგომ კი, ქვემო სვანეთის მცირე ელექტროსადგური.

მესტიაში ილიას აშენებული ჰესი დღესაც დგას. მართალია, შენობა ამჟამად კერძო მფლობელობაშია. იმის გამო, რომ სვან ინჟინერს შვილი არ ჰყავდა, მას პირდაპირი შთამომავალი არ დარჩენია.

ილია ფალიანი 1966 წლის 12 ოქტომბერს თბილისში გარდაიცვალა.

„ილიას ჰესი“

ილია ფალიანის მიერ აშენებულ ნაგებობას შორის ყველაზე მასშტაბური მესტიის ჰესია, რომლითაც არამხოლოდ მესტია, არამედ ახლო მდებარე სოფლებიც მარაგდებოდა.

შემდეგ ენგურ – ჰესი ააშენეს და ილიას მიერ აგებულმა ჰესმაფუნქცია დაკარგა. ადგილობრივები დღესაც იხსენიებენ, როგორც „ილიას ჰესს“…

ამბობენ, რომ განათლება საფრანგეთსა და პეტერბურგში მიუღია, თუმცა როგორ მოხვდა ევროპაში უცნობია.

ლოტბარი

ქართული სიმღერის თვალსაჩინო ლოტბარი, ხალხურ სიმღერას ქუთაისის სასულიერო სასწავლებელში დაეუფლა და სასწავლებლის საუკეთესო მომღერლად ითვლებოდა.

ილია ქართული ხალხური საგუნდო მოძრაობის პიონერიასაქართველოში.

ათეული წლების მანძილზე იგი აგროვებდა სვანურ თქმულებებს, ლექსებს, აფორიზმებს, სიმღერებს. მის მიერ დამუშავებული სიმღერები შევიდა ქართული მუსიკალური ფოლკლორის საგანძურში.

ორმოც წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში იგი მოღვაწეობდა სვანური სიმღერებისა და საკრავების ინსტრუქტორ – მასწავლებლად, ჯერ კიდევ საქართველოს რადიოს, შემდეგ კი საქართველოს სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო დამსახურებულ ანსამბლებში.

ასრულებდა სხვადასხვა საგალობლებს, სახლში კი ხშირად ფოლკლორულ ნაწარმოებებს მღეროდა. სვანური სიმღერა „ბილება“-ს ავტორი სწორედ ილიაა.

ქვემო სვანებს ასწავლიდა ფოლკლორს და ცდილობდა ამგვარად გაევრცელებინა… მისი ერთ-ერთი მოსწავლე პლატონ ბაბლუანი იყო, რომელიც გამოირჩეოდა სვანური სიმღერების უბადლო შესრულებით.

ის დედისერთა იყო. მისი მეუღლე აზა ქებაძე გახლდათ, მათ შვილი არ გაუჩნდათ. კომუნისტურმა რეჟიმმა შეიწირა მისი საცხოვრებელი სახლი, რომელიც საუბედუროდ, დაწვეს და შემდეგ, მიწით დაფარეს.

ფილმი „სვანი“

ილია ორ გვარს, ფალიანი (სეტიელი) ატარებდა. ფილმი „სვანი“-ს სცენარი, სწორედ სეტიელი-ფალიანის გვარის რეალურ ამბავზე დაყრდნობით შეიქმნა.

კინოში განვითარებული მოვლენების ნაწილი შეცვლილია, თუმცა „სვანი“ სწორედ ამ გვარის ტრაგიკულ ისტორიას ყვება.

მეცნიერებათა აკადემიის თანამშრომელი როლანდ თოფჩიშვილი იკვლევდა ილიას გვარის ისტორიას. მისი მეცნიერული ნამუშევრის მიხედვით, სეტიანები სვანეთში გაბატონებულან.

შემდეგ სისხლის აღების წესით, ყველა მათი წინაპარი ამოუხოცავთ, გარდა ერთისა…სხვადასხვა ისტორიული ცნობები არსებობს ამ გვარის ამოწყვეტასთან დაკავშირებით.

ერთ-ერთი ვერსია დემნა ბატონიშვილის პირად მტრობას უკავშირდება, მეორე – დიდგორის ბრძოლის ეპოქას სამეფო კარის ძარცვისთვის.

ილიას ერთ-ერთი წინაპარი იყო გაბრიელი, იმ დროს ჩვილი ყოფილა და აღსაზრდელად ჰყავდათ მიბარებული სვილჩილდ ფალიანსა და მის მეუღლეს დარჯილ სამსიანს, სოფელ ერიშში.

მათაც გაბრიელის ტოლი შვილი ჰყოლიათ. სეტიანებიდან ცოცხალი მხოლოდ გაბრიელი გადარჩა.

„მოწინააღმდეგე გვარს“ გაუგია, რომ ფალიანებში გაძიძებული გაბრიელ სეტიანიიზრდებოდა. ამიტომ რაზმთან ერთად შეიჭრა ფალიანების ოჯახში და მოითხოვა გაბრიელის გადაცემა მოსაკლავად.

ძიძის ოჯახმა, ცოლ-ქმარმა მოილაპარაკეს და გადაწყვიტეს, თავიანთი შვილი გაეწირათ სხვისი გვარის უკანასკნელი ვაჟის გადასარჩენად, ამით სეტიანების გვარი გაგრძელდებოდა.

მოტივი რა თქმა უნდა, გვარის გადარჩენა იყო და არა პიროვნული დამოკიდებულება. გაბრიელის მამა გიორგი სეტიანიიყო, ხოლო დედა – ლეჩხუმელი გელოვანი.

გადარჩენილი გაბრიელი ფალიანებმა სწორედ დედულეთში, გელოვანებს მიუყვანეს და იქ იზრდებოდა. რომ წამოიზარდა, გაბრიელმა ბაბუასგან შეიტყო მისი ოჯახისა და მოგვარეების ტრაგიკული ისტორია.

ბაბუა მშვიდ და უზრუნველ ცხოვრებას სთავაზობდა ლეჩხუმში, მაგრამ წინაპართა ხსოვნის უკვდავსაყოფად და საკუთარი ღირსების დასაცავად გადაწყვიტა სვანეთში დაბრუნება და სისხლის აღება.

გადმოცემის თანახმად, მას დიდი ჯარი ჰყოლია. უშგულიდან წამოსულ გაბრიელს გზაში შემოაღამდა და შეყოვნდა ზულმუდთან (სვანურად – სახალხო კრება და ასევე, დაზავება).

სამსიანებისა და ფალიანების სოფელ ერიშში არ შესულა საბრძოლველად აღმზრდელი ძიძის საპატივსაცემოდ. ხოლო დანარჩენ სოფლებში ოჯახიდან თითო მამაკაცი მოუკლავს.

რა თქმა უნდა, მესტიაში ხმა მალევე გავრცელდა გაბრიელის დაბრუნების შესახებ. ხალხმა დასახმარებლად ძიძის ოჯახს მიმართა.

ისინი გაბრიელთან დაზავებას ითხოვდნენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ფალიანების ოჯახს ამოწყვეტით ემუქრებოდნენ. ამიტომ, ზულმუდში მისი ძიძა ქალბატონი დარჯილი გაემართა.

მათი შეხვედრა ძალიან თბილი და ამაღელვებელი ყოფილა. მადლიერმა გაბრიელმა აღმზრდელს პირობა მისცა, რომ მას დედად მიიღებდა, იცხოვრებდა ფალიანების ოჯახში, როგორც მათი შვილი და მათ გვარს ატარებდა სიცოცხლის ბოლომდე.

ასე გახდა სეტიანების გადარჩენილი ერთადერთი ვაჟი გაბრიელ ფალიანი. სვანებთან დაზავდნენ. მესტიაში ჩამოსული გაბრიელი სეტიანების საგვარეულო სახლში დასახლდა.

ერთადერთი სეტიანის გარაჩენისთვის დღემდე დიდ პატივს ვცემთ ფალიანები სამსიანების გვარს.

წყარო : primetime.ge

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

1921 წელს, ჯერ კიდევ საბჭოთა რეჟიმის დამყარებამდე ბათუმის ნავსადგურიდან გემს კონსტანტინეპოლისკენ  19-20 წლის ჯარისკაცი გაჰყვა. კონსტანტინეპოლიდან  ცხოვრების ამოუცნობმა გზებმა საბოლოოდ  ის შორეული ამერიკისკენ  წაიყვანა, საოცნებო ქვეყანაში, სადაც  მისი ცხოვრება  სხვა ემიგრანტებისგან განსხვავებულ დიდ ზღაპრად იქცა.

ჯარისკაცს ჯორჯ  (გიორგი) პაპაშვილი ერქვა და მოგვიანებით , საქართველოსა და ემიგრაციის თემაზე დაწერილი მისი ინგლისურენოვანი წიგნი „Anything Can Happen“, ,,ყველაფერი შეიძლება მოხდეს“ 40-იანი წლების ამერიკაში ბესტსელერი გახდება, თვალის დახამხამებაში გაქრება დახლებიდან წიგნის მილიონნახევრიანი ტირაჟი, ითარგმნება მსოფლიოს 15 ენაზე და ჯეკ ლონდონთან, იუჯინ ო’ნილთან, ფოლკნერთან, ჰემინგუეისთან და სხვა მწერლებთან ერთად ჯორჯ პაპაშვილს ამერიკის 50 რჩეულ ი ლიტერატურის სიაში შეიყვანენ – ეს 1950 წელს მოხდება.

წიგნის მიხედვით ჯორჯ სიტონის მიერ  1952 წელს გადაღებული ამავე სახელწოდების  Paramount pictures-ის საათნახევრიანი  ფილმი „Anything Can Happen“ ოქროს გლობუსს აიღებს.

სახალისო ნაწყვეტი ჯორჯ პაპაშვილის წიგნის მიხედვით გადაღებული ფილმიდან ,,Anything Can Happen“ ფილმის გმირს თან ხინკლის ცომი მიაქვს, ცომი სიცხეში ფუვდება და ტრანსპორტში დიდ გაუგებრობას ქმნის.

წიგნი პაპაშვილის მშობლიურ კობიანთკარზე, ქართულ რეალიიებზე, მის ახლობლებზე, ემიგრაციაზე, ამერიკაში ემიგრანტთა თვითდამკვიდრების რეალობაზე მოგვითხრობს -მსუბუქად და სახალისოდ.

ჯორჯ პაპაშვილზე  აქამდე საქართველოში ძალიან მწირი ცნობები არსებობდა, მისი ნაწერები არც კი განიხილებოდა ემიგრანტულ ლიტერატურად, ყველა ამერიკულ გამოცემაში წერია, რომ ის არის  ამერიკელი მწერალი და მოქანდაკე ფრჩხილებში კი მითითებულია: ქართული წარმომავლობის

,,ყველაფერი შეიძლება მოხდეს“ ქართულად 60-იან წლებში თარგმნა ანდუყაფარ ჭეიშვილმა, მაგრამ მცირეტირაჟიანი თარგმანი ყველასთვის ხელმისაწვდომი არ იყო.

,,უცნობი ჯორჯ (გიორგი) პაპაშვილი“ ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის  პროფესორის, რუსუდან ნიშნიანიძის პირველი, ორტომიანი მნიშვნელოვანი კვლევაა პაპაშვილზე. ვრცელი ნაშრომი ავტორმა  მას შემდეგ გამოაქვეყნა, რაც შეერთებულ შტატებში, კერძოდ, პენსილვანიაში, ლიჰაის უნივერსიტეტში (სადაც ეს უნიკალური არქივია დაცული) ჯორჯ  და ჰელენ უეიტ პაპაშვილების სპეციალურ კოლექციას გაეცნო   საფუძვლიანად. რუსუდან ნიშნიანიძე აქამდე უცნობი ჯორჯ პაპაშვილის მემკვიდრეობაზე გვესაუბრება:

„ყველაფერი შეიძლება მოხდეს“

რამდენიმე წლის წინ პარიზ_ლევილის და ჰარვარდის არქივებზე ვმუშაობდი, რაც ჩემთვის დიდი პროფესიული გამოცდილება იყო. სხვადასხვა არქივში არაერთხელ შემხვდა ჯორჯ პაპაშვილის სახელი საინტერესო კონტექსტში, რაც მიმანიშნებდა, რომ ეს იყო ძალიან წარმატებული ქართველი. დავიწყე მასზე ცნობების შეგროვება, დავუკავშირდი ამერიკაში სხვადასხვა საარქივო  დააწესებულებას, რაკიღა კონკრეტული მინიშნება  ცნობილი არ  იყო  პენსილვანიიდან მომწერეს, რომ პაპაშვილების სპეციალურ კოლექციას გამიხსნიდნენ თუ  ადგილზე ჩავიდოდი საკვლევად, ცხადია, ეს შესაძლებლობა ხელიდან არ  გავუშვი და სამეცნიერო  მივლინებით  გავემგზავრე შტატებში.  იმავე, 2012 წელს ვაშინგტონში, კონგრესის სადემონსტრაციო დარბაზში გამოიფინა ჩემი ორტომეული: ,,საქართველო სამანს აქეთ… და სამანს იქით…“  ეს წიგნები ძირითადად ევროპაში მყოფი ქართველი ემიგრაციის ტექსტების კვლევა გახლდათ.

ევროპაში ემიგრირებული ქალთველი ავტორები ძირითადად მაინც ქართველი მკითხველებისთვის წერდნენ. პაპაშვილის ტექსტები კი  ინგლისურ ენაზე იყო დაწერილი. თავად ყვებოდა და ჰელენი ამ თავგადასავლებს იწერდა.

საქართველოდან წასულ ახალგაზრდა პაპაშვილს აქ არავინ იცნობდა. მოგონებებში წერს, რომ ამერიკაში ჩასული ,, მუნჯურად    ელაპარაკებოდა ამერიკას“, რადგან ინგლისური არ  იცოდა.

,,ყველაფერი შეიძლება მოხდეს“ წიგნად 1944 წელს გამოიცა პირველად შტატებში, მანამდე ცალკეულ თავებად იბეჭდებოდა ,,ქომონ გრაუნდში“, შემდეგ წიგნი სამჯერ ზედიზედ გამოსცეს ოქტომბერში, ნოემბერსა და დეკემბერში. 1945 წელს ,,ყველაფერი შეიძლება მოხდეს“ ბესტსელერად აღიარეს. არქივში დაახლოებით 600-ზე მეტი რეცენზია და ლიტერატურული წერილი ვნახე, რაც ვფიქრობ, ძალიან სერიოზული გამოხმაურებაა. ორტომეულში ძირითადი და მნიშვნელოვანი ნაწილია წარმოდგენილი მათი თარგმანების, თუმცა რასაკვირველია, ყველა არა. ეს იმის ჩვენება გახლდათ, ვინ დაკარგა საქართველომ. არაერთი ნიჭიერი ქართველი გახდა იძულებული, იმ წლებში დაეტოვებინა ქვეყანა.

ჯორჯის მეუღლე, ჰელენი ძალიან განათლებული ქალი გახლდათ. ბერკლის უნივერსიტეტში სწავლობდა და თავადაც რამდენიმე წიგნის ავტორი იყო. სწორედ ის იწერდა ჯორჯის მიერ ინგლისურად მონათხრობ ქართულ-ამერიკულ ამბებს. საბჭოთა პრესაში წაიკითხავთ, რომ ეს არ იყო პაპაშვილის მონათხრობი და თითქოს წიგნი ჰელენმა დაწერა, მაგრამ შეუძლებელია ამერიკელ ქალს სცოდნოდა კობიანთკარზე,  ხევსურეთზე, ქართველებზე ზოგადად, ხინკალზე,ნიორწყალსა და ხუთკუნჭულააზე. ყველაფერი კი შეიძლება მოხდეს, მაგრამ არც ამდენი!

ავტორი იხსენებს საქართველოს, მის წეს-ჩვეულებებს, წერს ყველაფერზე – რაც მოსწონს და რაც არ მოსწონს ამერიკაში. აქ შეხვდებით ისტორიებს, თუ როგორ იქცევიან ამერიკაში ჩასული ემიგრანტები და როგორ იქცევა თავად გიორგი _ ნაწარმოებში ჯორჯი, მთავარი გმირი, რომელიც რუს ემიგრანტებთან ერთად   ცხოვრობს.

ვნახე მიუნხენში გამოცემული რუსულად თარგმნილი ეს ტექსტი. საბჭოთა ეპოქაში მთარგმნელს 20 თავისგან შემდგარი წიგნიდან 9 ამოუღია, სადაც ავტორი რუსი ემიგრანტების ამერიკაში ცხოვრებას აღწერს. გამოცემას რედაქტორისა და მთარგმნელის სახელიც კი არ აქვს მითითებული. დაკარგულია იუმორი, ტექსტის მთავარი ღირსება და სათქმელი.

ეს საბჭოთა უშიშროების ,,ოსტატური“ ხერხი გახლდათ – თარგმნეს წიგნი, მაგრამ ისე, რომ არავის მოსწონებოდა და არც ავტორისადმი ინტერესი გაჩენილიყო.

,,ოქროს გლობუსი“ ფილმმა მიიღო, ნომინაციაში: ,,ფილმი, რომელიც ხელს უწყობს საერთაშორისო თანხმობას“. რეჟისორი გახლდათ ცნობილი ჯორჯ სიტონი, რომლის ფილმებიც არაერთხელ იყო წარდგენილი ამერიკის კინოაკადემიის პრემიაზე. ამ შემთხვევაშიც მის მიერ მოწვეული საუკეთესო გუნდი მუშაობდა.

,,ჯორჯ პაპაშვილმა დაგვიტოვა რაღაც, რაც ყველაფერზე მეტია – მან  გვაზიარა მეგობრობის, თანაგრძნობის, ერთიანობისა და ახლობლის სიყვარულს ჭეშმარიტ მნიშვნელობას“ – ეს ფილმის რეჟისორის, სიტონის სიტყვებია, რომელიც მან ჯორჯის  დაკრძალვისას წარმოთქვა.

ჯორჯ პაპაშვილი – მოქანდაკე

გარდა იმისა, რომ რამდენიმე წიგნის ავტორი გახლდათ,, ჯორჯ პაპაშვილი უპირველესად იყო მოქანდაკე. მისი ნამუშევრები გამოფენილიი იყო პენსილვანიის სახვითი ხელოვნების აკადემიაში, ფილადელფიის ხელოვნების უნივერსიტეტში და ა.შ.

არტურ სტენიუსმა, რომელსაც აშშ-ში დოკუმენტური ფილმების დიდი კორპორაცია ჰქონდა პაპაშვილზე დოკუმენტური ფილმიც გადაიღო სახელწოდებით „მშვენიერება ქვაში“.

პენსილვანიის შტატში მისი მამული უზარმაზარ ტერიტორიას მოიცავს სანადირო ადგილებით, ტყეებითა და წყაროებით. უკან გრანიტის მთებია, საიდანაც ამწეებით მოჰქონდა სახლამდე მასალა მოქანდაკეს და შინ მოწყობილ სახელოსნოში აქანდაკებდა.

სტენიუსის დოკუმენტური ფილმი  ჯორჯ პაპაშვილზე დეტროიტში უეინის უნივერსიტეტში ინახება.

ჯორჯ და ჰელენ უეიტ პაპაშვილებს ეკუთვნით ასევე ტექსტები “ჰო და არა” ზღაპრები, “შინისაკენ, კვლავ შინისაკენ”, “რუსული (მსოფლიო) კულინარია”, “მადლობა ნოეს” და  ,,ძაღლები და ადამიანები“

,,მადლობა ნოეს“ ცხოველებზე დაწერილი თავგადასავლებია ბავშვებისთვის. ტექსტი ქართულად ისევე, როგორც ,,ყველაფერი…“ ბატონმა ანდუყაფარ ჭეიშვილმა თარგმნა სახელწოდებით ,,დღესაც მელოდება“ – ასე ქვია პირველ თავს წიგნში.

მქონდა სურვილი, რომ ქართულ სასკოლო სახელმძღვანელოებში თუნდაც რამდენიმე თავი შეგვეტანა ამ ტექსტიდან. სასიამოვნოდ გაოცებული დავრჩი , როცა არქივში ვნახე , რომ ამერიკის საშუალო 250 სკოლაში ეს წიგნი, როგორც სავალდებულო, ისე გახლდათ შეტანილი.  ჩემი და ამერიკის განათლების სისტემის აზრი ერთმანეთს დაემთხვა

წიგნს ,,შინისკენ, კვლავ შინისაკენ“ ჯორჯ   პაპაშვილიისა და ჰელენის ბოლო წიგნია. მისი ტირაჟი 73 ათასი იყო და ფიქრობდნენ, რომ პირველი წიგნივით ბესტსელერი გახდებოდა, მაგრამ ასე არ მოხდა.

პაპაშვილი 1961 წელს ჩამოვიდა საქართველოში მეუღლესთან დარჩენაც შესთავაზეს, მაგრამ უარი თქვა: ,,მე ვერ დავრჩები, ჩემი ,,შინ“ ,ჩემი საქმე, ჩემი ცხოვრება უკვე შეერთებულ შტატებშია“ – ეს სიტყვები ბოლო წიგნში გაიხსენა 10 წელი რომ წერდა.

ქართველებისთვის აქამდე უცნობი ჯორჯ პაპაშვილი 1978 წელს გარდაიცვალა, 80 წლის ასაკში და პენსილვანიაში, საკუთარ მამულშია დაკრძალული მეუღლესთან ერთად.

წყარო : batumelebi.netgazeti.ge

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

ბრაზილიელ მეცნიერთა ჯგუფმა ახალი, 115 მილიონი წლით დათარიღებული წიაღისეულის აღმოჩენის შესახებ განაცხადა, რომელიც დინოზავრის დღემდე უცნობ სახეობას წარმოადგენს. ამის შესახებ Deutsche Welle წერს.

Aratasaurus museunacionali საშუალო ზომის ტერაპოდებს მიეკუთვნება. არქეოლოგების ცნობით, ახალგაზრდა ცხოველის წონა დაახლოებით 34 კილოგრამი იყო, სიმაღლე კი 3 მეტრს აღემატებოდა. სპეციალისტები მიიჩვენენ, რომ აღმოჩენა ტეროპოდების ევოლუციის ისტორიას უფრო გასაგებს გახდის. მათივე თქმით, ეს კიდევ ერთი ნიშანია იმისა, რომ მილიონობით წლის წინ რეგიონში ბევრი სხვადასხვა სახეობა ბინადრობდა.

სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ არატაზაურუსი დინოზავრთა იმავე ჯგუფს მიეკუთვნება, რომელიც ტირანოზავრებს, ველოცირაპტორებს და დღეს არსებულ ფრინველის რამდენიმე სახეობას აერთიანებს. თუმცა ახალი სახეობის წინაპრის შესახებ ბევრი არაფერია ცნობილი.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ფიცის წიგნი, რომელიც მეფეთა მეფე თამარმა აღმოსავლეთის უძლიერეს სულთანს სალაჰ ადდინს 1185 წელს მისცა. ქართველი მონარქი პირობას იძლეოდა, რომ ეგვიპტის სამფლობელოს არ დალაშქრავდა, – აცხადებს ისტორიკოსი გიორგი კალანდია:

“სახელითა მამისა და ძისა და სულისა წმინდისა უფლისა ერთად-ერთისა! ესაა პირობა, რომელსაც ვდებთ და ესაა ფიცი, რომელსაც ვიძლევით. მე, რომელიც თამარი ვარ, გიორგის ასული, ვამბობ უფლის არსითა და პიროვნებით, იმ უფლისა, რომელიც სამი სახისაა: მამა, ძე და სული წმინდა.

ვფიცავ იმ საათს, რომელმაც ღვთაებრივი სიტყვა ადამიანობას დაუკავშირა; ვფიცავ იმ თვისებას, რომელიც მარიამმა ტანად იღო; ვფიცავ, იმ ტანს, რომელიც მაცხოვრის თვისებების მიმღები გახდა, ვფიცავ მესიას და მის სიტყვას აკვანში… ვფიცავ ჯვარცმას და ღვთაებრივისა და ადამიანურის კავშირს, რომ ამ დღიდან და ამ საათიდან… მავან მავანის ძესთან კეთილი განზრახვით და კარგი სურვილით ვიქნები, სანამდის ცოცხალი ვარ. და არასოდეს მავანი ქალაქისა და… მისი ციხეების აღებას არ განვიზრახავ და არ ვინებებ არც აშკარად და არც ფარულად, და თავს ნებას არ მივცემ, დავიმორჩილო მისი ხალხი და ლაშქარი, და თუ იმას გადავედი, რაც ვთქვი ქრისტიანობა იუდეველთა რჯულზე გამეცვალოს, ქრისტიანთა სარწმუნოება დამეგმოს, მესიის მიმდევართა თემი დამეგდოს, თუ ამის საწინააღმდეგო გავაკეთო, ქრისტეს ჯვარი ფეხით გამეთელოს, მაღალმა უფალმამც ინებოს.”

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

ლომისობა მოძრავი დღესასწაულია და აღდგომიდან მე-7 კვირას აღინიშნება. მისი სახელობის სალოცავებიდან ერთი ქსნისა და არაგვის წყალგამყოფ ქედზეა, ხოლო მეორე – სოფელ მლეთაში. ამ დღეს მლეთაში მლოცველები იკრიბებიან. ტრადიციის თანახმად, ,,დეკანოზები” (იგივე ხევისბერები) გამოასვენებდნენ დროშას და ,,ფერხისას” სიმღერით აიტანდნენ მთაზე, სადაც იმართებოდა დღეობა შესაწირავით.

ლომისობას რამდენიმე ლეგენდა უკავშირდება, ერთ-ერთის თანახმად, მისი აღნიშვნა მე-13 საუკუნეში დაიწყო, მას შემდეგ, რაც ჯალალ-ედ-დინმა ქვეყანა გაანადგურა და მთიულეთის მთავარი სიწმინდე – გზოვანის წმინდა გიორგის ხატი თან წაუღიათ მის მიერ ტყვედ აყვანილ ქართველებს.  გადმოცემით, ამ ხატს ხვარაზმელთა (ხორასნელთა) მხარე „შეუკრავს”: დედამიწას ნაყოფი აღარ გამოუღია, ადამიანი და საქონელი გაბერწებულა…

სულთანს თავზარი დასცემია და მისნები მოუხმია. მიზეზად გურჯისტანიდან წამოღებული ხატი დასახელდა. სულთანმა მისი დაწვა ბრძანა, საკირეშიც ჩააგდეს, მაგრამ, როგორც ლეგენდა იუწყება, იგი ამოფრენილა საკირედან და იქვე მოვლენილ თეთრი ხარის რქაზე დაბრძანებულა. ხარი და ხატი მანამ არ დაძრულან ადგილიდან, სანამ სულთანს ყველა ტყვე არ გაუთავისუფლებია. მაინც დაკლებიათ ერთი კოჭლი დედაკაცი, რომელიც ვიღაც ხორასნელს მოახლედ წაუყვანია. ის ქალიც სასწრაფოდ მოუძებნიათ და ხატიანი ხარიც 7000 ქართველის თანხლებით სამშობლოსკენ დაძრულა. გზად, სადაც კი ხარს შეუსვენია, ხალხს ყველგან ნიში აუგია. ხატი ბოლოს მლეთის მთაზე დამკვიდრებულა, სადაც ახლა სალოცავია. მას ევედრებოდნენ შვილიერებას, თვალის სინათლეს და ა.შ.

არავინ იცის, სად არის ამჟამად ლომისის სასწაულთმოქმედი ხატი. აქაურთა თქმით, შიშიანობის დროს დეკანოზებს იგი გადაუმალავთ და სანაცვლოდ მისი მსგავსი ვერცხლის ხატი მოუჭედინებიათ. გადამალული ხატი ვეღარ უპოვიათ. ასლი ახლა მლეთის ეკლესიაშია დაბრძანებული.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის საბიბლიოთეკო რესურსების დეპარტამენტის დირექტორი, ლევან თაქთაქიშვილი, სოციალურ ქსელში საუკუნის აღმოჩენაზე წერს.

„ჩემო ძვირფასო ქართველო მეგობრებო, მე დღეს ერთი ამბავი უნდა გამცნოთ: მე ვიპოვნე ბარათაშვილის დღემდე ძიებაში მყოფი პოემა „ივერიელნი“.

მე ვარ ბედნიერი, რომ წილად მხვდა ამ საიდუმლოს გადაჭრა. იმედია, ეს ამბავი გაგიხარდებათ. იმასაც გეტყვით, რომ ის არც სადმე წიგნსაცავში მინახავს, არც ბუკინისტურ მაღაზიაში მიყიდია.

სრულიად უსასყიდლოდ მივაგენი. ერთადერთი სასყიდელი იყო ჩემი დაჟინებული სურვილი, დამთავრებულიყო ჩემი ერის ლოდინი ამ პოემის მიგნებისა.

გასაოცარი და კურიოზული ისაა, რომ ეს პოემა გამოქვეყნებული იყო. ჩვენ კი ვეძებდით. დანარჩენი რამდენიმე დღეში გამოქვეყნდება ჩემს გვერდზე. “ – წერს ლევან თაქთაქიშვილი.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტინა”

26 მაისი საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დღეა

დამოუკიდებლობა გამოცხადდა კვირა დღეს, თბილისში, მეფისნაცვლის ყოფილ სასახლეში, ეროვნული საბჭოს პირველ სხდომაზე, საღამო ჟამს, პირველი მსოფლიო ომის მიწურულს, საქართვლოსა და კავკსიისთვის არეულ დროს და ეს იყო ახალი ცხოვრების, ახალი ქვეყნის დასაწყისი.

დასაწყისი რთული იყო, მაგრამ – იმედიანი.

აწეწილი, სულმოუთქმელი წლები იდგა, მაგრამ პასუხისმგებლობით – სავსე და ადამიანები თავდაუზოგავად უკეთესს ცდილობდნენ.

ამ ახალი ქვეყნის დაცვა ძნელი იყო. შენებას, მოწესრიგებასა და ფეხზე წამოდგომას ულმობელი წამზომის წიკწიკი ჩაესმოდა. გარდატეხა, სამშვიდობოს გასვლა, დინჯად მიმოხედვა არ მოხერხდა: პირველმა რესპუბლიკამ იარსება, მხოლოდ, ორ წელიწადსა და ცხრა თვეს, და მოისპო ბოლშევიკების მიერ – წითელმა რუსეთმა საქართველო დაიპყრო.

ამ დროის გმირია პოლკოვნიკი ქაქუცა ჩოლოყაშვილი, პირველ მსოფლიო ომში გამოჩენილი ახალგაზრდა კავალერისტი, რომელმაც უარი თქვა ოკუპაციას შერიგებოდა და პატარა რაზმთან ერთად დაიწყო ბრძოლა დამპყრობელთა წინააღმდეგ.

მაშინდელი საქართველო სავსე იყო ტყის რაზმებით, მამაცი და შეურიგებელი ადამიანებით, მაგრამ ხალხის მეხსიერებამ ქაქუცა ჩოლოყაშვილის სახელი ,მაინც , გამორჩეულად შემოინახა.

იქნებ იმიტომ, რომ ის განასახიერებდა რაღაც უფრო მეტს, ვიდრე ტყის მაშინდელი მებრძოლები იყვნენ. ან, იქნებ, იმიტომაც, რომ ის უბადლოდ ხსნიდა თავის შეურიგებლობას:

არ მაინტერესებს, რომელი მთავრობა იქნება ჩვენს ქვეყანაში. მთავარია, რომ აქ რუსის ჯარი არ იდგეს და საქართველო თავისუფალი იყოსო

და, ან ,იქნებ, იმიტომაც, რომ იერით, ქცევით, ფიქრით ის რაღაც ტიპს- დროსგან დამოუკიდებელ ერთხასიათიან ქართველს განასახიერებდა და მტერიცა და მოყვარეც ამას ცხადლივ გრძნობდა.

ქაქუცა ჩოლოყაშვილი იმ დროის გმირი იყო და საუკუნო გმირად იქცა თავისი პირშეუკრავი ჭრილობებით, ჭლექით, ნატანჯი და ამოწყვეტის პირად მიყვანილი ოჯახითა და ნათესაობით; იმ სევდიანი გამონთქვამითაც, ხუმრობასავით რომ ისროლა პარიზში, როცა სთხოვეს,რომ ეცეკვა : ჩემი ფეხები მხოლოდ საქართველოში ცეკვავენო.

აკა მორჩილაძე

მწერალი

ფოტო: თორნიკე შენგელია

ფოტო არქივიდან: საქართველოს დამფუძნებელი კრების სხდომა, თბილისი1918 / Wikipedia

წყარო : helloblog.ge

     ვარციხე – ასეთ  სოფელს შეხვდებით დასავლეთ საქართველოში, ბაღდათის მუნიციპალიტეტში, რომელიც სამი მდინარის – რიონის, ყვირილასა და ხანისწყლის შესაყართან არის გაშენებული. სხვათა შორის, საქართველოში მხოლოდ ამ ადგილას ურთდება ერთმანეთს 2-ზე მეტი მდინარე.

ვახუშტი ბაგრატიონი თავის ნაწარმოებში „აღწერა სამეფოსი საქართველოსი“ ამბობს: „ეს ყოფილ არს ციხე დიდი და დიდშენობა და გადმომდინარეობს წყარო შიგ კეთილი“.  ასე ის ვარციხეს მოიხსენიებს. მეფე ალექსანდრე V-ის დავალებით, 1737 წელს შედგენილი რუკის მინაწერი კი გვაუწყებს: „ვარდის ციხე და სასახლე, ახლად აშენებული მეფის ალექსანდრესაგან“. აქამდე კი ქართული წყაროები თითქმის სრულებით არაფერს გვამცნობენ ვარდციხის ძველი ისტორიის შესახებ.

ძველი ვარდციხის-როდოპოლისის  შესახებ შედარებით ვრცელ ცნობებს ვხვდებით ბერძნულ-ბიზანტიურ წყაროებსა და საისტორიო მწერლობაში. იუსტინიანე კეისრის 535 წლის ნოველის მიხედვით, „არქეოპოლისი და როდოპოლისი უდიდესი და ძველი სიმაგრეებია ლაზეთში“.

IV საუკუნის ცნობილი ბიზანტიელი ისტორიკოსის – პროკოპი კესარიელის – ცნობით, როდოპოლისი (ვარდციხე) ყველაზე შესანიშნავი ქალაქია, მოხირისთან ერთად, ლაზიკაში.

„ბაღდათის ქვეყანა“ ისტორიულ-გეოგრაფიულად ვარციხით იწყება. თავდაპირველად მისი სახელი ვარდციხეა – „ვარდის ციხე“, ამიტომაც უწოდეს მას ძველმა ბერძნებმა, ბერძნული თარგმნით,  „როდოპოლისი“ – ვარდის ქალაქი (ბერძ. „როდონ“- ვარდი, „პოლის“- ქალაქი.). უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ქვეყნის გულში, სამი მდინარის შესაყარში, აღმართულ ქალაქს. აქ გაივლიდა ინდოეთიდან მომავალი „დიდი წყლის გზა“ (სამდინარო გზა) და ჩრდილოეთიდან მომავალი სახმელეთო გზაც. ვარციხე ბუნებრივ სიმაგრეებს მოკლებული იყო. ამიტომ შიშველ დაბლობზე მდებარე ქალაქს ადგილობრივი ქართველობა გამუდმებით ამაგრებდა და აშენებდა.

არქეოლოგიური შესწავლის შედეგად ირკვევა, რომ ვარდციხე სწორედ ეგრისის ახალი სამეფოს წარმოქმნა-გაძლიერების შედეგად გაჩენილი სტრატეგიული და ეკონომიკური მნიშვნელობის ციხე-ქალაქია. ქრონოლოგიურად, როგორც ჩანს, ამგვარ ასპექტში უნდა განვიხილოთ წყაროს ის ცნობა, რომელიც მას არქეოპოლისთან ერთად ძველ სიმაგრედ მოიხსენიებს. კარგად დათარიღებული მასალების მიხედვით, ციხე-ქალაქის დაარსება. ახ.წ. IV საუკუნის მეორე ნახევრიდან უნდა ვივარაუდოთ.

ვარდციხის ისტორიის ადრეულ ეტაპზე საქმე უნდა გვქონდეს შედარებით სუსტად გამაგრებულ ციხე-ქალაქთან, რომლის დაარსებისა და არსებობის საფუძველს წარმოადგენს ეკონომიკური სასოფლო-სამეურნეო რაიონი. ყოველი შემთხვევისათვის VII საუკუნის ისტორიკოსი თითქოს ასახელებს ამგვარ სოფლურ დასახლებას, რაც ნ. ბერძენიშვილის აზრით უაღრესად მნიშვნელოვან ისტორიულ ცნობას წარმოადგენენ.  უნდა ვივარაუდოთ, რომ ამ ხანის სამოსახლოები განლაგებული იქნებოდა მდ. ხანისწყლის, ყვირილასა და რიონის სანაპირო ვაკე ზოლშიც. სასოფლო-სამეურნეო კულტურებისთვის ნაყოფიერ მონაკვეთში.

თვით თანამედროვე სოფელი ვარციხე ამ საუკუნის 20-იან წლებამდე განლაგებული იყო მდ. რიონის მარცხენა ნაპირზე, ვაკეზე. აქ იყო სოფელი მთელი თავისი მეურნეობითა და სავარგულებით, აგრეთვე გაზით, რომელიც დასავლეთით ვანის ქვეყნის მიმართულებით მიემართებოდა. მდ. რიონის ადიდებამ და კალაპოტის შეცვლამ სოფელი აყარა და მდინარის პირველ ტერასაზე, ანტიკური ხანის დასახლებათა მონაკვეთზე გადმოასახლა. ხოლო ამ ახალი სოფლის კვალი, მდ. რიონის წამლეკავი ბუნების გამო, თითქმის სრულად არ შემორჩენილა. ეს ფაქტი ართულებს ვარდციხის, როგორც ისტორიული ძეგლის სრულფასოვან აღქმას. მაინც ცხადია, რომ ციხე-ქალაქი, რომელიც პირმშოა დასავლეთ ქართული ახალი „ქვეყნის“- ეგრისის სამეფოსი წარმოიშვა და განვითარდა იმ სასოფლო-სამეურნეო დასახლებათა ბაზაზე, რომელთა ეკონომიკური დაწინაურება განპირობებული იქნებოდა ქვეყნის ახალი პოლიტიკური და ეკონომიკური ერთიანობით. ამ გაერთიანების ჰეგემონი კი ეგრისის სამეფო იყო.

ყურადღებას იქცევს ის გარემოება, რომ გვიანდელ ბიზანტიელ მწერალთან პროკოპი კესარიელთან რამდენჯერმე იხსენიება ლაზეთის ერთ-ერთი ყველაზე დაწინაურებული და უხვმოსავლიანი ოლქი მოხერისის მხარე.(ტერიტორია ცხენისწყალსა და რიონს შორის), მაშინ ჩვენ გვაქვს ერთი საბუთი იმისა, რომ ლაზეთის შემდეგში დაწინაურებული ქალაქები, უკვე II საუკუნეში აღმოცენებულან და დაუწყიათ განვითარება. ამ მხრივ, საინტერესოა, რომ ლაზეთის მეორე ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქი როდოპოლისი (აწინდელი ვარციხე) უკვე III საუკუნეში ყოფილა შემოვლებული ციხე-გალავნით, როგორც ეს სააღმშენებლო ხერხების ანალიზიდან ჩანს.

განსაკუთრებით ცხოველდება ვაჭრობა აღმოსავლეთის ქვეყნებსა და რომს შორის, რაც კარგად შეიმჩნევა ოქტავიანე ავგუსტუსის ხანიდან.

IV-V საუკუნეებში ლაზეთის სამეფოს განსაკუთრებული გაძლიერების ხანაში, ეს პუნქტები მსხვილი საქალაქო ცენტრებია და ეგრისის სამეფო ხელისუფლება საგანგებოდ ზრუნავს მათ გამაგრებაზე.

სამი მდინარის ხერთვისში მდებარე როდოპოლისი თავისებურ საკვანძო პუნქტს წარმოადგენდა ამ მდინარეთა ხეობებით მომავალი გზებისათვის. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ სწორედ ხანისწყალს მოჰყვებოდა გზა, რომელიც ზეკარის უღელტეხილით სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში გადადიოდა და კასტორიუსის რუკის მიხედვით, დასავლეთ საქართველოს სომხეთთან აკავშირებდა. მაშასადამე, როდოპოლისი მდებარეობდა სწორედ იმ ადგილას, სადაც სამხრეთიდან მომავალი ეს გზა რიონის აუზში შემოდიოდა. ზოგი მკვლევარი ფიქრობს, რომ სწორედ როდოპოლისი იგულისხმება რუკაზე სებასტოპოლის-არტაშატის დამაკავშირებელი გზის ერთ-ერთი სადგურის – Ad fontem telicem-ის- სახელში.

ასეთ ვითარებაში გასაგებია ის დიდი როლი, რომელსაც ამ ქალაქს ანიჭებდნენ VI საუკუნეში ირან-ბიზანტიის ომების დროს მებრძოლი მხარეები.

როდოპოლისს პირველად VI საუკუნის ძეგლები იხსენიებენ. პროკოპი კესარიელის სიტყვით როდოპოლისი და მოხირისი „ყველაზე შესანიშნავი ქალაქები არიან. ის დაბლობში მდებარეობს, კარგად გამაგრებული და მდიდარიც. ამიტომ, როდესაც მისი შენარჩუნების იმედი აღარ აქვთ ლაზებს, ისინი მას მიწასთან ასწორებენ“, რომ ირანელებმა არ ისარგებლონ იმით. მისი დაკარგვის შემდეგ ლაზ-ბიზანტიელები ელოდებიან მოხერხებულ შემთხვევას, რომ კვლავ უკან დაიბრუნონ და აი როდესაც 555 წელს ბიზანტიელებმა ფოთის ბრძოლაში სასტიკად დაამარცხეს ირანელები, რომელტაც ისევ დაიხიეს თავისი ძველი საზღვრებისაკენ მუხირისსა და ქუთაისში, ბიზანტიელმა სარდალმა იუსტინემ 2000 ცხენოსანი გაგზავნა ნესოსიდან და უკან დაიბრუნა როდოპოლისი.³

აგათია სქოლასტიკოსი მოგვითხრობს სწორედ როდოპოლისის აღებას ბიზანტიელთა მიერ: „იუსტინიანემ როდოპოლისში გაგზავნა, თავისი რაზმის უფროსი, წარმოშობით ჰუნი ელმინზური. როდოპოლისი იმ დროს სპარსელების ხელში იყო. კარგა ხნის წინ მერმეროეს აეღო ის სპარსელები ჩაეყენებინა შიგ. იქ მისულ ელმინზურს, ბედმა ძალიან შეუწყო ხელი, მეციხოვნენი რაღაც შემთხვევით, ქალაქის გარეთ დაეხეტებოდნენ, ზოგი სად, ზოგი სად. ამიტომ ელმინზური დაუბრკოლებლად შევიდა ქალაქში, დაიპყრო ის და ვინც კი სპარსული რაზმებიდან შეხვდებოდა ჟლეტდა, ხოლო ადგილობრივებს ნება მისცა კვლავ საკუთარ სამშობლოში ეცხოვრათ, რადგან იცოდა, რომ ისინი სპარსელებს მიემხრნენ არა თავისი მოღალატეობით, არამედ საგარეო საფრთხის გამო. ყველაფერი მოაწესრიგა და ასე დაუბრუნა როდოპოლისი კვლავ თავის წინანდელ მდგომარეობას: დაექვემდებარა მშობლიურ კანონებს და დაემორჩილა რომაელთა მეფეს..

გარდა ამისა, როდოპოლისი იმთავითვე ერთი იმ ოთხი საეპისკოპოსო ცენტრთაგანია, რომელიც დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობდა. კონსტანტინეპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ ეპარქიათა შორის. ეკთეზისებში იხსენიება ლაზეთის ეპარქია, რომლის მიტროპოლიტს ლაზეთში ჰქონია ეპარქია.

სად უნდა ვეძებოთ როდოპოლისი? –    ცხადია, სოფლის სახელი ვარციხე ციხეს უკავშირდება, მაგრამ მისი პირველი ნაწილი არა ზმნა „ვარ“, როგორც დღეს გვეჩვენება (მე ვარ ციხე) არამედ იგი მიღებულია „ვარდ“ სიტყვისაგან, ე.ი. ვარციხე შემოკლებული ფორმაა „ვარდ-ციხისა“.რომელიც სოფელს მისი სილამაზის გამო უწოდეს .

სრულიად ბუნებრივია, რომ ჩვენ ამ ქალაქის ბერძნული სახელწოდება მივიჩნიოთ ერთ-ერთი ადგილობრივი სახელწოდების თარგმნად: ბერძენ-სპარსელთა პრაქტიკაში ადგილობრივ გეოგრაფიულ სახელწოდებათა თარგმნა იშვიათი მოვლენა არაა. როდოპოლისი კი ქართულად ნიშნავს „ვარდის ქალაქს“ ან „ვარდის ციხეს“ და ალბათ ამ ქართული სახელწოდების შესატყვისი ერთ-ერთი ლაზური სიტყვით იყო აღნიშნული ამ ქალაქის ადგილობრივი სახელი. აკადემიკოსი ბროსე შესაძლებლად თვლის როდოპოლისს უდრიდეს იმერეთის ერთ-ერთი შემდეგი ადგილი: ვარდციხე (ვარციხე, ვარდისციხე) ხანისწყლის შესართავთან. ამ საკითხის კვლევისას ყურადღება მახვილდება ორ პუნქტზე: ვარდციხეზე და ვარდი გორაზე, უშუალოდ „ვარდზე“ მითითების გამო, მაგრამ ვარდიგორა მდებარეობს სკანდეს აღმოსავლეთით.

ხოლო როდესაც ბიზანტიელი ისტორიკოსი ლაპარაკობს, რომ „როდოპოლისი ყველაზე უწინარეს ხვდებოდა გზაზე იბერიიდან კოლხიდაში შემოსულთ“. ის გულისხმობდა იმ ვითარებას, როდესაც იბერიიდან კოლხეთში შემოსულებს აუღია სკანდე და შორაპანი. ასე, რომ როდოპოლისი ამ ხაზის დასავლეთით არის საძებარი, ამიტომ მთავარი ყურადღება ექცევა ვარდციხეს.საბოლოოდ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ როდოპოლისი იგივე ვარდციხეა.

ვარციხის ტერიტორიაზე 1968 წლიდან იწყება დაზვერვითი სამუშაოები. 1972 წლიდან კი მიმდინარეობს ინტენსიური არქეოლოგიური გათხრები. გამოვლინდა IV-V სს კოშკებიანი გალავნით გარშემორტყმული ციხე-ქალაქის კომპლექსის დიდი ნაწილი. თვით კომპლექსი, მისი მშენებლობა ხელოსნობის შესაბამისი დარგების განვითარებას გულისხმობს: ქვისმთლელები, კალატოზები, დამხმარე სპეციალისტები. სამშენე ბლო ხერხების ცოდნით იმდროინდელ სამყაროს ცოდნას არ ჩამორჩებიან.

ქვეყნის ახალი აღმავლობა ხელოსნობის სხვა დარგების, კერძოდ, მეთუნეობის სწრაფ განვითარებაშიც გამოიხატა. კერამიკული წარმოების ახალი აღმავლობა ეგრისში ახ.წ. IV-V საუკუნეებიდან შეინიშნება. ადგილობრივ წარმოებას უკავშირდება ის მრავალრიცხოვანი სასუფრე, სამეურნეო თუ სამზარეულო დანიშნულების ჭურჭელი, რომელიც ვარდციხეში ძირითადად  IV-VI საუკუნით დათარიღებული კულტურული ფენის შესწავლისას გამოვლინდა. ეგრისში სამეთუნეო დარგის დიდ დაწინაურებაზე, ადგილობრივი ტარის წარმოება მიუთითებს. საყოველტაოდ გავრცელებული წელშეზნექილი ამფორები, ადგილობრივ ნაწარმს წარმოადგენს.უნდა აღინიშნოს, რომ IV-VI სს. ეგრისში საქმე გვაქვს კერამიკული ნაწარმის ფორმების აშკარა სტანდარტიზაციასთან.

ხელოსნობის სხვა დარგებზე მსჯელობისთვის არ არსებობს პირდაპირი მასალები. მინის წარმოების შესაძლებლობაზე მიუთითებს მინის ზოდების პოვნის ფაქტი.

რკინის დამმუშავებელი ხელოსნების სასარგებლოდ აქ ნაპოვნი ზოდები ლაპარაკობს, მაგრამ მთელი მონაპოვარი სრულიად უეჭვოდ, ჯერჯერობით მხოლოდ  IX ს. მომდევნო ხანის მასალების შემცველ დონეზე იყო ნაპოვნი.

ვარდციხის განათხარი მასალა გარკვეულ ინფორმაციას იძლევა მეურნეობის რიგი დარგის შესახებ. პირველ რიგში ეს მევენახეობას შეეხება. ქვეყნის საერთო ეკონომიკური აღმავლობის ერთ-ერთი საფუძველი, როგორც ჩანს მევენახეობის განვითარება იყო, რამაც თავის მხრივ დააჩქარა მეთუნეობის განვითარება.

მესაქონლეობის განვითარებაზე, სადღვებლისა და კვირისტავების გარდა, მიუთითებს მრავალრიცხოვანი ოსტეოლოგიური მასალა.

არქეოლოგიური მასალები (ბადის საწიფები, თევზის ძვლები) მიუთითებენ ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფაში მეთევზეობის გარკვეულ ხვედრით წონაზე. ეს ტრადიცია, როგორც შემდგომი მასალებით ირკვევა, დიდხანს არ მოშლილა და დღემდე გრძელდება.

ახალი სოციალურ-ეკონომიკური აღმავლობა გულისხმობდა ძირითადად ძველი სავარჭო გზების გამოცოცხლებას. პირველ რიგში ასეთად ცნობილი ფაზის-რიონის მსოფლიო მნიშვნელობის მაგისტრალიწარმოგვიდგება. ფაზის-რიონის არტერია წარმოადგენს ძირითად გამტარებს იმ არქეოლოგიურ იმპორტულ მასალისა, რომელიც ციხე-ქალაქის არქეოლოგიური შესწავლის გზით იყო მოპოვებული. ამ გზით ხვდება იმპორტული წითელლაკიანი კერამიკა ქუთაისის „ქვეყნის“ მონაკვეთშიც.

მეორე მნიშვნელოვან მაგისტრალს წარმოადგენდა გზა არტაშიდან სებასტოპოლისამდე. ამ გზის შესახებ ინფორმაციას ვიღებთ რავენელი ანონიმის მიხედვით.

ქართული წყაროების მიხედვით ზეკარის უღელტეხილზე გარდამავალი გზა მნიშვნელობას არ კარგავს მომდევნო ხანაშიც. ეს არის აღნიშნული წყაროებით ასე ცნობილი გზა „რკინის ჯვრისა“.  ამ გზის მეშვეობით მყარდებოდა კავშირი არა მარტო სამხრეთ საქართველოს პროვინციებთან (ოძრხე და ა.შ.), არამედ თვით აღმოსავლეთ საქართველოსთანაც, ქართლთანაც. ეს გზა, რომელიც ხანისწყალს მიუყვებოდა ფონად, ალბათ, ვარდციხესთან არსებულ მონაკვეთს გულისხმობდა.

ამდენად, ვარდციხე მთელი ქვეყნის ანუ სამეფო ციხეა. იგი, საფიქრებელია კონტროლს უწევდა და აძლიერებდა ეგრისის სამეფოსადმი ხანისწყლის ხეობის და საერთოდ, სამხრეთ მთიანეთის დამოკიდებულება, პოლიტიკურსა თუ ეკონომიკურს.

ადრეული შუასაუკუნეების ვარდციხე, როგორც უკვე აღვნიშნეთ საეკლესიო ცენტრიც იყო. ქრონოლოგიურად ეს პერიოდი VII-X საუკუნეებით განისაზღვრება, მაგრამ შესაბამისი ხანის ქრისტიანული ტაძარი, საეპისკოპოსო ცენტრი, ვარდციხეში ჯერ არ გამოვლენილა. იგი, უფრო სწორად მისი საძირკვლები, ალბათ რიყის ქვისა, თანამედროვე სასაფლაომ გააანადგურა. სამწუხაროდ ციხე-ქალაქის ტერიტორიაზე შესაბამისი ხანის სხვა მასალები სუსტადაა გამოვლენილი. რაც გვაფიქრებინებს, რომ ახის ციხე-ქალაქში,  რომლის ზღუდისა და კოშკების დიდი ნაწილი ალბათ დანგრეულია, ცხოვრების მაჯისცემა შენელებულია.

ახალი დროის(X-XI სს) ვარდციხე, ისევ ინტენსიური ცხოვრებით ცხოვრობს. არქეოლოგიური მონაპოვარი ახალი სავაჭრო-ეკონომიკური ურტიერთობების მაჩვენებელია, რაც მის ეკონომიკურ აღმავლობასაც მიუთითებს.ამ დროს შესაძლოა უპირატესი მნიშვნელობა მოეპოვებინა ე.წ. რკინის ჯვრის გზას, რომელიც სამცხეში, ხოლო აქედან აღმოსავლეთ საქართველოში და ალბათ სომხეთშიც გადადიოდა.

ვარდციხის ახალი აღმავლობა ქვეყნის ეკონომიკური აღმავლობის თანადროულია და გამომხატველი. ცნობიალია, რომ დასავლეთ საქართველოს სოციალ-ეკონომიკური ამ აღმავლობის გამოხატულება იყო ახალი სამეფოს-ეგრისის-აფხაზეთის- წარმოშობა და განვითარება. განვითარებული ფეოდალური ხანის იმ მონაკვეთზე, როცა ასპარეზზე გამოდის გეგუთის ცნობილი ციხე-დარბაზი, ვარდციხე კვლავ შემცირებულია. ძეგლზე არ გამოიყოფა ამ ხანის კულტურული ფენები.

ერთგვარი გამოცოცხლება ვარდციხეში იგრძნობა ახ.წ. XIV-XV საუკუნეებში, თითქოს ამ ხანით თარიღდება ძირითადად ციტადელის მონაკვეთში ნაპოვნი ორიოდე ფრაგმენტი მოჭიქული ჭურჭლებისა, წერილობითი წყაროებისა და სხვა მასალების მიხედვით, ვარდციხე, უკვე მხოლოდ აღუდგენიათ იმერეთის უკანასკნელ მეფეებს. ჯერ ალექსანდრე V-ს აუგია იგი და ხელახლა სასახლეც გაუმართავს, ხოლო შემდეგ ყველაფერი ეს განადგურებულა ზოგი შინაური, ზოგი გარეშე მტრის მიერ, ვიდრე სოლომონ II-მ  კვლავ არ მოაწყო აქ თავისი სამოსახლო, რომლის ნაშთებიღა, ბუხრების სახით, შემორჩენილა დღემდე.

ვარციხე მრავალი მტრის შემოსევას მოსწრებია, მრავალს გმირულად დახვედრია , მრავალჯერ კიდეც იავარქმნილა, მრავალჯერ ისევ აღდგენილა და აღზევებულა, უნახავს სპარსნი, თურქნი, ბიზანტიელნი. საკუთარ კედელთა შორის მოუხილავს ყველაზე საზარელი კაცთაკვლა: ფეოდალური დროის სისხლისღვრა ძმათაშორისი.

აქ ვარციხეში ანადიმა მეფე სოლომონ პირველმა რაჭის ურჩი ერისთავი, როსტომი, აქედან გეგუთში გაიყვანა და სასტიკად დასაჯა.

1804 წლის გაზაფხულზე კავკასიის მთავარმართებლის, ციციანოვისაგან წარგზავნილმა ჯარებმა, იმერეთის საზღვრები გადმოლახეს და მალე ქუთაისშიც შემოვიდნენ.

სოლომონ II-მ ქუთაისი მიატოვა და ვარციხეში  გადავიდა. მეფე იძულებული გახდა, დრომდე მაინც ხელი მოეწერა რუს-ხელმწიფის (ალექსანდრე I-ის) ერთგულებაზე. მაგრამ ამის შემდგომ ვარციხეში მყოფი მეფე კიდევ ექვსი წელი თავგამოდებით იბრძოდა ქართული ტახტ-გვირგვინის გადასარჩენად. 1809 წელს ტორმასოვმა ქართველ მეფეს პეტერბურგში ელჩების გაგზავნა და თავად კი ქუთაისში დაბრრუნება მოსთხოვა, მაგრამ ცივი უარი მიიღო. 1810 წლის 10 თებერვალს ქუთაიშში მდგარმა რუსულმა მმართველობამ სოლომონ მეორე ტახტიდან გადაგდებულად გამოაცხადა და ვარციხისაკენ ჯარებიც დასძრა. ვარციხის კედლებმა და ქონგურებმა კიდევ ერთხელ იხილეს დიდი სისხლისღვრა. სოლომონმა მცირე ძალებით ვეღარ გაუძლო რუსთა და თანამოძმეთა ძლიერ იერიშს, სოლომონი დამარცხდა და თურქეთში გადაიხვეწა. მაგრამ ვარციხე დარჩა ისტორიაში. ქართული სამეფო ტახტის უკანასკნელი ალაგი.

საქართველო რუსეთის იმპერიის ნაწილი გახდა. სამეურნეო განვითარება მე-19 საუკუნეში კაპიტალისტური გზით წარიმართა. ახალი ურთიერთობების წარმატება იგრძნობოდა ყველა სფეროში- მრეწველობაში, სოფლის მეურნეობაში, ვაჭრობასა და საქალაქო ცხოვრებაში. 60-იანი წლების შემდეგ საქართველოში უკვე ჩნდება წვრილი კაპიტალისტური მანუფაქტურული და ფაბრიკა-ქარხნული დამამუშავებელი საწარმო.

ივ. ანანოვმა სწორედ ამ დროისთვის შეისყიდა მამული, რომელიც 5000 დესეტინა მუხის და 3000 დესეტინა სახნავ მიწას შეადგენდა, აჯამეთის ტყე თავისი სახნავი მიწებით, ადრე კი ეს მიწები საუფლისწულო მამულებად ითვლებოდა.

მიხრან ივანეს ძე ანანოვი ღვინის წარმოებას მისდევდა და მიღებული შემოსავლით ზვრებს აფართოებდა. XIX საუკუნის ბოლო ათწლეულში ანანოვმა საფრანგეთიდან კონიაკის სახდელი შარანტის აპარატი ჩამოიტანა და ვარციხის ახლოს აფხანაურში დაამონტაჟა.

1907 წლიდან ანანოვმა ღვინის ქარხანა აამოქმედა. საქართველოში პირველად ვარციხის ქარხანაში დამზადდა სამარკო ღვინო „ცოლიკაური“, იქაური ღვინის მასალისაგან გამოხდილი სპირტების ბაზაზე კონიაკის ცნობილმა სპეციალისტმა ვახტანგ ციციშვილმა საუცხოო კონიაკი „ვარციხე“  შექმნა.

1921 წლის მარტში სოფელ ვარციხეში წითელი არმიის ნაწილები შემოვიდნენ. შეიქმნა სასოფლო საბჭო. ამუშავდა კოლმეურნეობა და სოფლის მოსახლეობა ნებით თუ ძალით ეგუებოდნენ ახალ ცხოვრებას.

საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ანანოვები ავსტრიაში გადასახლდნენ. მათი დიდებული სასახლე ჯერ საბავშვო ბაღად , შემდეგ კი სასტუმროდ გადაკეთდა. მეურნეობა და ღვინის ქარხანა, რომელსაც არასოდეს შეუწყვეტია ფუნქციონირება „სამტრესტში“ გაერთიანდა. საბჭოთა პერიოდშივე აშენდა ვარციხეჰესის კაშხალი და შეიქმნა ვარციხის წყალსაცავი. მაგრამ მას შემდეგ, რაც კომუნიზმის აშენების ილუზია დაინგრა, საბჭოთა კავშირთან ერთად სოფლის ბაზაზე არსებული მიწა-წყალი და შენობა-ნაგებობები კერძო საკუთრებაში გადაეცათ მის მცხოვრებთ.

ძველად ვარდციხე დღეს ვარციხედ მოხსენიებული იმერეთის პატარა სოფელი აქტიურად აგრძელებს ცხოვრებას. ის ოთხი დასახლებული პუნქტისაგან შედგება. ძირითადად მჭიდროდ დასახლებული ნაწილი სოფლის შუაგულს წარმოადგენს.სოფელს ესაზღვრება ღვინის ქარხნისა და აფხანაურის დასახლება, ხოლო სოფლის ბოლოში მცხოვრებ 110-კომლიან დასახლებას მახათაძეების უბანს ეძახიან.

ვარციხელთა მეტყველებაში ხშირად გამოიყენებოდა დიალექტი „აფხანიკი“(ამხანაგი)- ამ სიტყვიდან შეიქმნა ტოპონიმი „აფხანაური“- დასახლება, რომელიც ამხანაგობას ნიშნავს და სოფლის ერთ-ერთი ნაწილია.

სოფელში რამდენიმე ოჯახის ერთ-ერთი შემოსავლის წყაროს ტრადიციულად მეთუნეობა წარმოადგენს, ისინი ამზადებენ კეცებს, რომლის რეალიზაციასაც ადგილზევე ახდენენ. ვანი-ქუთაისის საავტომობილო გზის პირას გამოიტანენ და გამვლელებზე ყიდიან. დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალურობა სოფელში მეთევზეობას, რომელიც ალბათ სოფლის გეოგრაფიული მდებარეობითაა განპირობებული. ვენახების დიდი ნაწილი გაიჩეხა, მოსახლეობა ძირითადად მესიმინდეობა, მევენახეობას ეწევა. ბოლო დროს იმძლავრა სასათბურე მეურნეობამ. მესაქონლეობაც მოსახლეობის მნიშვნელოვანი შემოსავლის წყაროა.

ღვინის ქარხანა აღარ ფუნქციონირებს, არც არც ანანოვების სასახლე და ეზო კი ახალგაზრდულ ბანაკს მასპინძლობს ზაფხულობით.

სოფელ ვარციხეში ფუნქციონირებდა ეკლესია ჯერ კიდევ ძველ დროში, რომელიც ციხის გალავნის შიგნით იყო აგებული. ციხესთან ერთად ისიც დანგრეულა. მაგრამ  XVIII საუკუნეში კვლავ განახლებულა, რომელიც ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ყოფილა. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ეკლესიას დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა. 1923 წელს კი დახურეს და 1996 წლამდე ეკლესია ინგრეოდა და ნადგურდებოდა. მხოლოდ ნანგრევებიღა მეტყველებდა მის არსებობას. დანგრეული და მიწასთან იყო გასწორებული

ეკლესიის აღმოსავლეთ მხარესთან ასი მეტრით დაცილებული წმ. ბარბარეს სახელობის ოთხკუთხა ტაძარი.

გასული საუკუნის 90-იან წლებში სოფლის მოსახლეობა მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ „ტაძარი ღვთისა“ უნდა აღდგენილიყო. სოფელში გამოჩნდა ქალბატონი  – ნათელა ბაქრაძე, რომელიც სათავეში ჩაუდგა ამ საქმეს და 1997 წლის 14 იანვარს ზარი დაირეკა ვარციხის „ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში“, რომელიც სოფლის მკვიდრთ ახალი ცხოვრების დაწყებას აუწყებდა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ნ.ბერძენიშვილი — საქართველოს ისტორიული საკითხი VIII
2. ნ. ლომოური — ეგრისის სამეფოს ისტორია.
3. გეორგიკა –II ტ.
4. გეორგიკა– III ტ. ს. ყაუხჩიშვილი
5. ვ. ჯაფარიძე — ვარდციხე- ეგრისის სამეფო ქალაქი. გვ. 131
6. ი. ჯავახიშვილი–ქართველი ერის ისტორია IIტ.
7. ი.გოგიბერძე — ვარციხე.

სტატიის ავტორი : ნათია მსხილაძე – ისტორიის მასწავლებელი 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

დღეს 9 მაისია – ფაშიზმზე გამარჯვების დღე. მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან 75 წელი გავიდა.

მეორე მსოფლიო ომში საქართველოდან 700 000 ადამიანი წავიდა, აქედან ნახევარი, უკან არ დაბრუნებულა. 1945 წლის 8 მაისს გერმანიის მიერ კაპიტულაციის გამოცხადების შემდეგ მეორე მსოფლიო ომი დასრულდა, 9 მაისი კი ფაშიზმზე გამარჯვების დღედ გამოცხადდა.

იმის გამო, რომ 2020 წლის 22 მაისის ჩათვლით საქართველოში მოქმედებს საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმი, რომელიც შეკრებებს ან/და მანიფესტაციას და როგორც დახურულ, ისე ღია სივრცეში ყველა ტიპის კულტურული ღონისძიების ჩატარებას კრძალავს, 9 მაისს, ფაშიზმზე გამარჯვების დღესთან დაკავშირებით, ვაკის პარკში შესვლა-გამოსვლას და საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში დაწესებული შეზღუდვების შესრულებას შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები გააკონტროლებენ.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“