არქეოლოგია

თურქეთში, ხეთების იმპერიის უძველესი დედაქალაქის ნანგრევებში, მიმდინარე არქეოლოგიური გათხრები ცხადყოფს, რომ იმპერიული საჯარო სამსახური მოიცავდა  განყოფილებებს, რომლებიც იმპერიის კონტროლის ქვეშ მყოფი ხალხების რელიგიებს იკვლევდნენ.

მტკიცებულებები იძლევა იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე II ათასწლეულში, ხეთების ლიდერებმა დაავალეს თავიანთ საჯარო მოხელეებს, ჩაეწერათ ხალხთა რელიგიური ლიტურგიები და სხვა ტრადიციები მათ ადგილობრივ ენებზე (მაგრამ ხეთური დამწერლობით), რათა ეს ტრადიციები შენარჩუნებულიყო და იმპერიის უაღრესად ინკლუზიურ მულტიკულტურულ რელიგიურ სისტემას შერწყმოდა.
აქამდე უძველესი ენების თანამედროვე ექსპერტებმა აღმოაჩინეს, რომ ხეთელმა საჯარო მოხელეებმა შეინახეს და ჩაწერეს რელიგიური დოკუმენტები სულ მცირე ხუთი ეთნიკური ჯგუფისგან.
უახლესი მაგალითი სულ რაღაც ორი თვის წინ აღმოაჩინეს. აღმოჩნდა, რომ იგი დაიწერა მანამდე უცნობ ახლო აღმოსავლურ ენაზე, რომელიც თითქმის 3 000 წლის განმავლობაში დაკარგული იყო.
აღსანიშნავია, რომ ხეთების დედაქალაქის – ჰატუსას (ამჟამად ცნობილი როგორც ბოგაზკოი) ნანგრევებში, თანამედროვე თურქეთის დედაქალაქ ანკარადან აღმოსავლეთით დაახლოებით 100 მილის დაშორებით, ათწლეულების განმავლობაში, დაახლოებით 30000 სრული და ფრაგმენტული თიხის დოკუმენტი აღმოაჩინეს.
ბოლო დროს აღმოჩენილ ენას, რომელიც ჩაწერილია სამთავრობო მწიგნობრების მიერ (და ადრე უცნობი იყო თანამედროვე მეცნიერებისთვის) ეწოდება კალასმაიკური, რადგან, როგორც ჩანს, ამ ენაზე საუბრობდა იმპერიის ჩრდილო-დასავლეთ ტერიტორიაზე მდებარე კალაზმაში მცხოვრები ხალხი.
ბოგაზკოიში მიმდინარე გათხრები საშუალებას მისცემს ლინგვისტიკის ექსპერტებს უკეთ გაიგონ ძველი ბრინჯაოს ხანის ინდოევროპული ენების ევოლუცია.
მიმდინარე გათხრებს ხელმძღვანელობს სტამბოლის გერმანიის არქეოლოგიური ინსტიტუტის პროფესორი ანდრეას შახნერი. თიხის ფირფიტებზე ტექსტების შესწავლას ვიურცბურგისა და სტამბოლის უნივერსიტეტების პალეოლინგვისტები ახორციელებენ.

წყარო : independent.co.uk

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ამა­ზონ­ში უძ­ვე­ლე­სი გი­გან­ტუ­რი დელ­ფი­ნის ნა­მარ­ხი აღ­მო­ა­ჩი­ნეს. ცი­უ­რი­ხის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის მკვლევ­რებ­მა სა­ხე­ო­ბას Pebanista yacuruna უწო­დეს. იგი 16 მი­ლი­ო­ნი წლის წინ, ამა­ზო­ნის მტკნა­რი წყლის ტბა­ში ცხოვ­რობ­და და სიგ­რძე­ში 3.5 მეტ­რი იყო. ეს არ­სე­ბა აქამ­დე მხო­ლოდ ად­გი­ლობ­რივ ლე­გენ­დებ­ში “არ­სე­ბობ­და”. მისი უახ­ლო­ე­სი ნა­თე­სა­ვე­ბი მდი­ნა­რის დელ­ფი­ნე­ბი არი­ან.

აღ­მო­ჩე­ნა გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია იმით, რომ ის მეც­ნი­ე­რე­ბის ყუ­რა­დღე­ბას დელ­ფი­ნე­ბის ევო­ლუ­ცი­ის მხრი­ვაც იქ­ცევს: პა­ლე­ონ­ტო­ლო­გე­ბის თქმით, თა­ნა­მედ­რო­ვე მდი­ნა­რის დელ­ფი­ნე­ბის წი­ნაპ­რე­ბი გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყ­ვნენ ოკე­ა­ნე­ებ­ში და­ახ­ლო­ე­ბით 10-6 მი­ლი­ო­ნი წლის წინ. ახ­ლად აღ­მო­ჩე­ნი­ლი სა­ხე­ო­ბე­ბის წი­ნაპ­რე­ბი პრო­ტო-ამა­ზო­ნი­ის მტკნა­რი წყლის ეკო­სის­ტე­მებ­ში გა­და­ვიდ­ნენ, სა­დაც მტა­ცე­ბე­ლი უხ­ვად იყო.

იმის გამო, რომ ვე­შა­პი­სებრთა ორი­ვე ჯგუ­ფი ძა­ლი­ან მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი იყო, ზო­გი­ერ­თი სა­ხე­ო­ბა, სა­ვა­რა­უ­დოდ, მდი­ნა­რი­სა და ტბის ეკო­სის­ტე­მებ­ში გა­იქ­ცა – საკ­ვე­ბის­თვის ნაკ­ლებ კონ­კუ­რენ­ცი­ას ეძებ­და. ამა­ზო­ნის მტკნა­რი წყლის ეს გა­რე­მო საკ­ვე­ბი ნივ­თი­ე­რე­ბე­ბით მდი­და­რი და სი­ცო­ცხლით სავ­სე იყო, სა­დაც ცხოვ­რობ­დნენ ნი­ან­გე­ბი, კუ­ე­ბი და თევ­ზე­ბი, ისე­ვე რო­გორც ძუ­ძუმ­წოვ­რე­ბი, რო­გო­რი­ცაა ზარ­მა­ცე­ბი, მღრღნე­ლე­ბი, ჩლი­ქოს­ნე­ბი და პრი­მა­ტე­ბი. ეს სის­ტე­მე­ბი თა­ნა­მედ­რო­ვე ამა­ზო­ნად და­ახ­ლო­ე­ბით 10 მი­ლი­ო­ნი წლის წინ ჩა­მო­ყა­ლიბ­და. გა­რე­მოს ცვლი­ლე­ბამ მტა­ცებ­ლებ­ზე იმოქ­მე­და და სა­ბო­ლო­ოდ ეს უზარ­მა­ზა­რი დელ­ფი­ნიც გა­და­შენ­და.

„ვფიქ­რობ, ეს შე­სა­ნიშ­ნა­ვი აღ­მო­ჩე­ნაა, გან­სა­კუთ­რე­ბით იმის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რომ სამ­ხრეთ ამე­რი­კა­ში გვხვდე­ბა მდი­ნა­რის დელ­ფი­ნე­ბის ერთი სა­ხე­ო­ბა, რო­მე­ლიც მი­ე­კუთ­ვნე­ბა ოდონ­ტო­ცე­ტე­ბის (კბი­ლი­ა­ნი ვე­შა­პე­ბის) სრუ­ლი­ად გან­სხვა­ვე­ბულ ჯგუფს“, – თქვა ხორ­ხე ვე­ლეს-ჯუ­არ­ბემ, ზღვის ძუ­ძუმ­წოვ­რე­ბის ასო­ცი­რე­ბულ­მა კუ­რა­ტორ­მა Natural-ში.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

უძველეს ქანებში აღმოჩენილი ძვლის ფრაგმენტები მიუთითებს გოლიათზე, რომელიც ერთ დროს მთელ ზღვას ატერორებდა.

ბრიტანელ და ამერიკელ მკვლევართა მტკიცებით, სამხრეთ-დასავლეთ ინგლისში აღმოჩენილი ორი სხვადასხვა, განმარხებული ყბის ძვლები წარმოადგენს გვიანდელი ტრიასული პერიოდის იქთიოზავრის აქამდე უცნობ გვარს, რომელიც როგორც ჩანს, ზომით აჭარბებდა ზღვის ნებისმიერ სხვა ქვეწარმავალს, რომელსაც კი ოდესმე უარსებია ამ პლანეტაზე.

ახალ გვარს და სახეობას Ichthyotitan severnensis-ი უწოდეს და როგორც მკვლევართა ჯგუფი ვარაუდობს, ამ ცხოველის სიგრძე 25 მეტრი უნდა ყოფილიყო.

„2018 წელს, ჩემმა ჯგუფმა შეისწავლა და აღწერა გიგანტური იქთიოზავრის ყბის ძვალი და იმედი გვქონდა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს, სხვა ძვალსაც ვიპოვიდით. ეს ახალი სახეობა უფრო სრულია, უკეთესად შენახული და გვიჩვენებს, რომ ახლა უკვე გვაქვს ორი ეს გიგანტური ძვალი (სურანგულარი) უნიკალური ფორმითა და სტრუქტურით“, — ამბობს მანჩესტერის უნივერსიტეტის პალეონტოლოგი დინ ლომაქსი.

ძვლის პირველი განმარხებული ნაწილი მკვლევარ პოლ დე ლა სალეს ჯგუფმა 2016 წელს აღმოაჩინა ინგლისში, სომერსეტში, ლილსტოკის სანაპიროზე. მეცნიერები სულ მალე მიხვდნენ, რომ მათ წინაშე რაღაც საინტერესო იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ის ყბის ძვლის მხოლოდ უკანა ნაწილი, სახელად სურანგულარი იყო, ზომა მიუთითებდა, რომ ეკუთვნოდა იქთიოზავრს, რომელიც ჩვენთვის ცნობილ ყველა სხვა იქთიოზავრზე დიდი უნდა ყოფილიყო. სხვა მტკიცებულებათა გარეშე, ამ მხეცის შესახებ უფრო მეტის გარკვევა ურთულესი აღმოჩნდა. მეცნიერებმა მას ზედმეტსახელად ლილსტოკის მონსტრი უწოდეს.

გარღვევა 2020 წელს მოხდა. კაცი, სახელად ჯასტინ რაინოლდსი და მისი 11 წლის ქალიშვილი რუბი, სომერსეტის სოფელ ბლუ-ანქორის პლაჟზე ნამარხებს ეძებდნენ; მოულოდნელად, რუბიმ ყბის ძვლის პირველი ნაწილი იპოვა. ისინი ლომაქსს დაუკავშირდნენ, რომელიც თავის მხრივ დე ლა სალეს დაუკავშირდა და ძებნა ერთად გააგრძელეს.

ძვლის ბოლო ნაწილი 2022 წლის ოქტომბერში იპოვეს. ამის შემდეგ, პალეონტოლოგებმა ფაზლის აწყობა დაიწყეს და გამოავლინეს არსება, რომელსაც ეს ყბა ეკუთვნოდა. დაადგინეს, რომ ახალ სურანგულარს ისეთივე უნიკალური მახასიათებლები ჰქონდა, რაც ლილსტოკის მონსტრის ყბის ძვალს.

ორივე ძვალს ერთნაირი ზომა და მორფოლოგია აქვს, ორივე სომერსეტის სანაპიროზე, გვიანდელი ტრიასული პერიოდის თიხის ქვის დანალექებში აღმოაჩინეს. თუმცა, ცოტა ხნის წინ აღმოჩენილი ფრაგმენტი უფრო სრულყოფილი და უკეთესად შენახული იყო, რამაც მეცნიერებს ამ გამოუცნობი არსების შესახებ მეტის გარკვევის საშუალება მისცა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

არქეოლოგებმა 2001 წელს ირანში აღმოჩენილი ძველი ფლაკონის შიგთავსი შეისწავლეს და დაასკვნეს, რომ მასში უძველესი ტუჩსაცხი ინახებოდა. სტატია ამ კვლევის შესახებ ჟურნალში Scientific Reports გამოქვეყნდა.

არსებული ინფორმაციით, არქეოლოგებმა ფლაკონი ირანის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ქალაქ ჯიროფტის მახლობლად იპოვეს. ის ქლორიტისგან არის დამზადებული. რადიონახშირბადულმა ანალიზმა აჩვენა, რომ კოსმეტიკური ნივთიერების ასაკი 3 600 წელს შეადგენს. კოსმეტიკური ნივთიერების ძირითადი კომპონენტი დაფქული ჰემატიტი იყო.

მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ჯიროფტში აღმოჩენილი არტეფაქტი დღეს ჩვენთვის ცნობილი უძველესი ტუჩსაცხია.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

90 წლის წინ, იტალიის ალპებში ადრეული პერმული ეპოქის უძველესი ნამარხი აღმოაჩინეს და მას შემდეგ, მეცნიერებას მსგავსი აღარაფერი უპოვია.

ის 1931 წელს აღმოაჩინეს, Tridentinosaurus antiquus-ი უწოდეს და ნამდვილად გამორჩეული აღმოჩენაა. არის 280 მილიონი წლის წინანდელი, დინოზავრებზე უფრო ძველი და მიიჩნეოდა, რომ წარმოადგენდა ამ დრომდე აღმოჩენილი ერთ-ერთ ყველაზე ძველ ხვლიკის ნამარხს.

კიდევ უფრო საოცარი ისაა, რომ ის განსაკუთრებით კარგადაა შენახული — ცხოველის სხეულის ანაბეჭდი ქვაზე, თავის რბილი ქსოვილით.

თუმცა, ახლა უკვე ვიცით, რატომ აღარ გვიპოვია მას შემდეგ მსგავსი ნამარხი: ახალი საგულდაგულო ანალიზების მიხედვით, ეს რბილი ქსოვილი სინამდვილეში სულაც არაა რბილი ქსოვილი, უბრალოდ, საღებავია.

აღმოჩენა კორკის უნივერსიტეტის კოლეჯის პალეობიოლოგის, ვალენტინა როსის ჯგუფმა გააკეთა, რომელმაც ამ უჩვეულო ნამარხის შესწავლისას, შეცდომაში შემყვან დეტალს მიაგნო.

„ერთი შეხედვით, ნამარხი ფრიად უცნაურად გამოიყურებოდა. კოლეგებმა მითხრეს, რომ მათაც იგივე რეაქცია ჰქონდათ. თუმცა, ნამარხები ყოველთვის ასე თუ ისე უცნაურია და ამიტომ, კვლევა ჩავატარე. მიკრონიმუშების მოლეკულური ანალიზის შედეგად გაირკვა, რომ ჩვენ წინაშე იყო არა კარბონიზებული რბილი ქსოვილი, არამედ შავი საღებავი“, — ამბობს როსი.

დიდი ხანია, Tridentinosaurus-ი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნამარხია. რბილი ქსოვილი იშვიათად ინახება, რადგან როგორც წესი, განმარხების ხანგრძლივი პროცესის დაწყებამდევე იხრწნება.

თუმცა, როცა ის შემონახულია, ბევრ რამეს გვეუბნება იმ ცხოველის შესახებ, რომელსაც თავის დროზე ეკუთვნოდა — მაგალითად, კანის ფერსა და ტექსტურას, ანატომიისა და შინაგანი ორგანოების განლაგებას.

მეცნიერებს გარკვეული თეორიებიც ჰქონდათ იმის შესახებ, თუ როგორ შემოინახა Tridentinosaurus-ის რბილი ქსოვილი, მაგრამ კანი დეტალებში არავის ჰქონდა შესწავლილი. სწორედ ამიტომ აიღეს ეს საქმე თავის თავზე როსიმ და მისმა კოლეგებმა.

პირველადმა ულტრაიისფერმა სკანირებამ მთლიანი ნამარხის გარშემო საფარი გამოავლინა, რაც ნამარხებისთვის სრულიად ნორმალურია. თუმცა, უფრო დეტალური ანალიზები იყო იმის დასადგენად, თუ რა იმალებოდა ამ საფარის ქვეშ.

კარბონიზებულ კანად მიჩნეული შავი მასალის ანალიზისთვის ჯგუფმა სხვადასხვა მეთოდი გამოიყენა. მათ შორის — ელექტრონული მიკროსკოპი, ენერგიის დისპერსიული სპექტროსკოპი, მიკრო რენტგენული დიფრაქცია, რამანის სპექტროსკოპია და Atr-Ftir სპექტროსკოპია.

შედეგები რამდენიმე სხვადასხვა მასალას შეადარეს. ნიმუშები შეესაბამებოდა არა ორგანულ მასალას, არამედ ძვლისგან დამზადებულ შავ პიგმენტს, რომელიც ხშირად გვხვდება ისტორიულ ნახატებში.

აღმოჩენა უკიდურესად მოულოდნელი იყო.

„შემიძლია ვთქვა, რომ ცოტა არ იყოს, შოკირებულები და დამწუხრებულები ვართ. დღეს უკვე შეგვიძლია გამოვიყენოთ უმძლავრესი ტექნოლოგიები, რომლებიც ნამარხების მოლეკულურ დონეზე შესწავლის საშუალებას გვაძლევს, რაც თუნდაც ათი წლის წინ შეუძლებელი იყო“, — ამბობს როსი.

ამას გარდა, მიუხედავად იმისა, რომ „კანი“ ყალბია, ნამარხის ზოგიერთი ნაწილი ნამდვილია. უკანა ფეხების ძვლები, რომლებზეც კანია დახატული, რეალურია. საღებავის ქვეშ ამ ძვლების შესწავლა უდავოდ რთული იქნება, მაგრამ ამაში შეიძლება 3D ვიზუალიზაცია დაგვეხმაროს.

შედეგად, მკვლევრებს რეალური Tridentinosaurus-ის შესწავლა შეეძლებათ. შეადარებენ იმ სხვა ნამარხებსაც, რომლებიც წარსულში ზედმეტად განსხვავებულად მიაჩნდათ, რათა ამავე სახეობის ან გვარისთვის მიეკუთვნებინათ.

პალეონტოლოგებმა შეიძლება ის ადგილიც მოინახულონ ხელახლა, სადაც ნამარხი აღმოაჩინეს, იმის იმედით, რომ იქნებ სხვა უფრო უკეთ შენახული ნიმუშებიც იპოვონ.

ამ კვლევამ შესაძლოა Tridentinosaurus-ის მთავარი საიდუმლო გამოავლინა, მაგრამ ერთი თვალსაჩინო მაინც რჩება.

„არ ვიცით, ვინ მოხატა ის და რატომ. გამომდინარე იქიდან, რომ ძვლების ნაწილი და წვრილი ძვლოვანი ქერცლები აშკარად ჩანს, აღმოჩენის ადგილის გათხრა ცდად ღირს, რადგან შეიძლება, იქ სხვა ძვლებიც ვიპოვოთ. ნამარხი სავარაუდოდ მის გასალამაზებლად მოხატეს“, — ამბობს როსი.

თუმცა, ალბათ მაინც ვერასოდეს გავიგებთ, ვინ და რატომ მოხატა ის.

მომზადებულია ScienceAlert-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”