მსოფლიო ისტორიული გამოცდილებიდან ჩვენთვის ცნობილია, რომ პოლიტიკური ლიდერები საკუთარი უსაფრთხოების დასაცავად, პირად საჯარისო შენაერთებს ქმნიდნენ. ისეთებს, როგორებიც იყვნენ: „უკვდავები“ – სპარსეთის იმპერიაში, „მეფის გვარდია“ – ტაილანდში, „საიმპერატორო გვარდია“- საფრანგეთის იმპერიაში. „მონასპა“ – საქართველოს სამეფოში და ა.შ. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ჩამოთვლილ შენაერთთა აბსოლუტური უმრავლესობა პასუხს საერო ხელისუფლის სიცოცხლეზე აგებდა. ამ თვალსაზრისით, ვატიკანის შვეიცარიული გვარდია სრულად განსხვავებული ფენომენია, რომლის მთავარ მოვალეობას, კათოლიკური სარწმუნოებაში უმაღლესი სასულიერო პირის – რომის პაპის დაცვა წარმოადგენს, ამასთან ერთად, მას ევალება სამოციქულო სასახლისა და ვატიკანის შესასვლელთა კონტროლი.
პაპის შვეიცარიული გვარდია არსებობის ისტორიას XV საუკუნიდან იწყებს. ჯერ კიდევ პაპმა სიქსტუს IV-მ (1471-1484, ერისკაცობაში ფრანჩესკო დელლა როვერე) ალიანსი შეკრა შვეიცარიის კონფედერაციასთან და დაიწყო სამხედრო ბარაკების მშენებლობა „ვია პელეგრინოსთან“, რომელშიც დაქირავებული ჯარისკაცები უნდა დაებინავებინა. გვარდიის წევრები გამოცდილი მებრძოლები უნდა ყოფილიყვნენ. დადებული ხელშეკრულება თავიდან გადაიხედა პაპ ინოკენტი VIII-ის მიერ (1484-1492, ერისკაცობაში ჯამბატისტა ჩიბო) იმ მოტივით, რომ შვეიცარიელებს ებრძოლათ მილანის დუკას წინააღმდეგ. პაპი ალექსანდრე VI (1492-1503, ბორჯია (ბორხა) იყენებდა შვეიცარიელ დაქირავებულებს საფრანგეთთან ალიანსის პერიოდში. აღნიშნული ნაბიჯების მიუხედავად, რომის ეკლესიის მიერ ვერ ხერხდებოდა შვეიცარიელების ერთ შენაერთში ინკორპორირება, რაც ქმნიდა პარადოქსულ სიტუაციას, დაქირავებული შვეიცარიელები ხშირად ერთმანეთს ებრძოდნენ საფრანგეთის, პაპის ოლქის, თუ საღვთო რომის იმპერიის სამხედრო რიგებიდან.
იტალიურმა ომებმა (1494-1559) ბიძგი მისცა პაპის გვარდიის ჩამოყალიბების აუცილებლობას. მაშინ, როდესაც საფრანგეთის მეფემ შარლ VIII-მ (1483-1498) გადაწყვიტა ნეაპოლზე შეტევა – დაქირავებული შვეიცარიელები ქალაქის დასაცავად შეიკრიბნენ. ყურადღებას იმსახურებს ამ პერიოდის ცნობილი პიროვნება კარდინალი ჯულიანო დელა როვერე – რომელიც შემდგომ პაპი იულიუსი გახდა. ნეაპოლში ყოფნისას იგი კარგად გაეცნო შვეიცარიელთა ბრძოლის მეთოდებს და გაუჩნდა სიმპათიები მათ მიმართ. სწორედ ამ ფაქტმა იქონია მთავარი ზეგავლენა მომავალ პაპზე, რომ შეექმნა საკუთარი გვარდია და დაეკომპლექტებინა იგი შვეიცარიელებით.
ალექსანდრე VI ბორჯიას შემდეგ, რომის პაპის ტახტზე – „მეომარი პაპი“, იულიუს II ავიდა (1503-1513) სახელი მას იულიუს კეისრის საპატივცემულოდ ეწოდა. 1503 წელს მან თხოვნით მიმართა შვეიცარიულ Tagsatzung-ს (საკანონმდებლო ორგანო) რომ გამოეყოთ მისთვის 200 შვეიცარიელი მეომარი. აღნიშნულ პროცესს ხელი შეუწყეს ბავარიელმა ბანკირებმა – ულრიხ და იაკობ ფუგერებმა, რომლებიც დაინტერესდნენ შესაბამისი ინვესტიციებით.
1505 წლის სექტემბერში, კასპარ ფონ სილენენის მეთაურობით, ურის კანტონიდან 150 შვეიცარიელი დაიძრა იტალიის მიმართულებით. მათი მარში რომზე იანვრამდე გაიწელა. 22 იანვარს მათ შეაბიჯეს რომში, გაიარეს ავრელიანეს კედელი და ეახლნენ პაპ იულიუს II-ს, რომელმაც დალოცა ისინი. ოფიციალურად, სწორედ ეს თარიღი ითვლება პაპის შვეიცარიული გვარდიის დაარსების დღედ.
იბადება კითხვა რატომ მაინცდამაინც შვეიცარიელები? ამისათვის საინტერესოა გავიაზროთ თუ რა შეხედულებები არსებობდა შვეიცარიელი მებრძოლების მიმართ XVI საუკუნის დასაწყისში.
ამ საკითხის კვლევისთვის მნიშვნელოვანი წყაროა ნიკოლო მაკიაველი, რენესანსის დროინდელი იტალიელი პოლიტიკური მოაზროვნე, ისტორიკოსი, სამხედრო თეორეტიკოსი, დიპლომატი, ფილოსოფოსი, მწერალი, ჰუმანისტი და მისი 1532 წელს გამოქვეყნებული ნაშრომი „მთავარი“, სადაც ახასიათებს შვეიცარიელ მებრძოლებს. მიუხედავად იმისა, რომ დაქირავებულ ლაშქრებს იგი არამყარ, უზნეო , მომხვეჭელობაზე ორიენტირებულ ბრბოდ წარმოგვიდგენს, იგი წერს, რომ შვეიცარიელები ყველაზე კარგად შეიარაღებული და ყველაზე მეტად თავისუფალი მეომრები არიან, თუმცა იგი არ ეთანხმებოდა საფრანგეთის მეფის ლუი XI -ის (1461-1483) სამხედრო პოლიტიკას, რომელმაც გააუქმა სავალდებულო სამსახური და „თავისუფალი მსროლელების“ კორპუსი და შვეიცარიელების დაქირავებას მიჰყო ხელი. შეიქმნა ერთგვარი შერეული ლაშქარი, რომელიც ვერაფერს ხდებოდა შვეიცარიელების დახმარების გარეშე. აქედან ნათელია, რომ შვეიცარიელი მექირავნეები უფრო მაღლა იდგნენ სიძლიერისა და სამხედრო ორგანიზაციის მხრივ. მაკიაველის არგუმენტებიდან უნდა ამოვიკითხოთ შემდეგი, რომ შვეიცარიელი მექირავნეები საკმაოდ კარგი მებრძოლები არიან, ისინი აღემატებიან ფრანგულ შენაერთებს. თუმცა მაკიაველი ითვალისწინებს შვეიცარიელების სისუსტეებსაც,მათ მთავარ პრობლემას ქვეითი ჯარი წარმოადგენს. მას მაგალითად მოჰყავს ესპანელების ფეხოსანთა ჯარი, რომელიც პირისპირ ბრძოლაში ჯაბნის შვეიცარიულს, თუმცა მისი ამგვარი მტკიცება არამყარია, რადგან იგი თვითონვე აღნიშნავს, რომ საომარ გამოცდილებას ჯერ ბოლომდე არ უთქვამს თავისი სიტყვა.
შვეიცარიელები საკუთარი ბრძოლისუნარიანობით, შემართებით საკმაოდ ცნობილნი იყვნენ იმდროინდელ ევროპაში, ჯარის წვრთნას, იარაღის მართვასა და დიდი ფორმირებების მანევრირებაზე საკმარისზე მეტი დრო იხარჯებოდა. ამის შედეგად შვეიცარიელთა ქვეითი ჯარი კავალერიის წინააღმდეგ საშიშ ძალად იქცეოდა. იყვნენ საკმაოდ კარგი ტაქტიკოსები, მათ არა ერთ ბრძოლაში გამოიჩინეს თავი მაგალითად: 1315 წლის 15 ნოემბერი – მორგარტენის ბრძოლა, 1339 წლის 21 ივნისი- ლაუპენთან ბრძოლა, 1386 წლის 9 ივლისი – ზემპახის ბრძოლა, 1476 წლის 2 მარტი – გრანდსონის ბრძოლა, 1476 წლის 22 ივნისი – მურტენთან ბრძოლა, 1477 წლის 5 იანვარი ნანსის ბრძოლა, აღსანიშნავია, რომ ერთადერთი სახელმწიფო, რომელთანაც შვეიცარიამ მძიმე მარცხი იწვნია იყო საფრანგეთი, 1516 წლის 29 ნოემბერს საფრანგეთსა და შვეიცარიას შორის დაიდო ე.წ. „საუკუნო ზავი“, რომლიც მიხედვითაც შვეიცარია აღარ მონაწილეობდა იტალიურ ომებში, ეს საფრანგეთის მაშინდელი მეფის ფრანსუა I-ის (1515-1547) დამსახურება იყო.
პაპმა იულიუს II-მ თავის გვარდიას „ეკლესიის თავისუფლების მცველების“ ტიტული მიანიჭა. შვეიცარიული გვარდიის ჩამოყალიბებიდან დაახლოებით 10 წლის შემდეგ დაიწყო მძლავრი რელიგიური რეფორმისტული მოძრაობა ევროპაში. აქვე აღსანიშნავია ერთი ფაქტი, პაპის კურიამ მარტინ ლუთერი ეკლესიიდან 1520 წელს განკვეთა, ხოლო შვეიცარიელ რეფორმისტ ულრიხ (ჰულდრაიხ) ცვინგლის სიფრთხილით ექცეოდა, რადგან მას შეეძლო შვეიცარიელების საჯარისო ნაწილების ამხედრება პაპის წინააღმდეგ, ამიტომაც ერიდებოდა პაპი ლეო X (1513-1521, ერისკაცობაში ჯოვანი დი ლორენცო დე მედიჩი) მასთან დაპირისპირებას.
შვეიცარიული გვარდია სერიოზული გამოწვევების წინაშე დადგა 1527 წელს, როდესაც პაპის ოლქს საღვთო რომის იმპერატორმა კარლოს V-მ (1519-1556) შეუტია. საფრანგეთთან დაპირისპირების შემდეგ 1526 წელს „მადრიდის ხელშეკრულებით“ კარლოსი დაუზავდა მეფე ფრანსუა I-ს, რამაც საშუალება მისცა აქცენტი რომზე გადაიტანა. პაპ კლიმენტ VII-ის (1523-1534, ერისკაცობაში ჯულიო მედიჩი) განკარგულებაში 189 გვარდიელი იყო, ასევე მას ეხმარებოდა 5.000 დაქირავებული კონდოტიერი. კარლოს V-მ რომი აიღო და გაძარცვა. 189 გვარდიელიდან 147 დაიღუპა, მათ შორის მეთაურიც. ეს იყო შვეიცარიული გვარდიის ისტორიაში ყველაზე ტრაგიკული მოვლენა. გადარჩენილი 40-იოდე მეომრით, პაპმა კლიმენტმა თავი პასეტო დი ბორჯოს შეაფარა.
გვარდიელების არსებობის საკითხი კითხვის ნიშნის ქვეშ იდგა მანამ, სანამ პაპმა პავლე III-მ (1534-1549, ერისკაცობაში ალესანდრო ფარნეზე) არ აღადგინა იგი უწინდებური ფორმით და სათავეში ჩაუყენა იოსტ ფონ მეგგენი. შვეიცარიული გვარდია არსებობას განაგრძობდა.
XVI საუკუნეში ევროპაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები ხდება, საკმაოდ აქტიურობდა ოსმალეთის იმპერია, რომელიც უკვე მსოფლიოს ერთ-ერთ უძლიერეს სახელმწიფოდ ყალიბდებოდა. ეს, რა თქმა უნდა , საფრთხეს წარმოადგენდა ქრისტიანული სამყაროსთვის.
1571 წლის 7 ოქტომბერს ლეპანტოსთან, ევროპულმა სახელმწიფოებმა ვენეციის, ესპანეთისა და გენუას მეთაურობით, საღვთო ლიგის ფარგლებში, საზღვაო ძალები შეაერთეს და ოსმალთა ფლოტს დაუპირისპირდნენ. ამ ეპოქალურ ბრძოლაში , რომელიც ევროპელთა გამარჯვებით დასრულდა – იბრძოდა პაპ პიუს V-ის (1566-1572, ერისკაცობაში ანტონიო გისლიერი) 12 გვარდიელი ადმირალ მერკანტონიო კოლონას მხარდამხარ, მათ ასევე ეხმარებოდათ პაპის მიერ გაგზავნილი 7 გალერა. ასევე საინტერესოა, რომ ამ ბრძოლაში მონაწილეობდა ცნობილი ესპანელი მწერალი მიგელ დე სერვანტეს საავედრა, რომელიც დაიჭრა კიდეც. ბრძლაში დაიღუპა ოსმალთა ფლოტის მეთაური სუფი ალი ფაშა.
საკმაოდ მძიმე ვითარება იყო XVIII საუკუნის მიწურულს, 1799 წელს შვეიცარიული გვარდია დაიშალა, პაპ პიუს VI-სთან (1775-1799, ერისკაცობაში ჯოვანი ანჯელო ბრასკი) ერთად მეთაურიც გადასახლებაში წავიდა. მაგრამ შემდგომ ვითარება შეიცვალა, 1801 წელს პაპმა პიუს VII-მ (1800-1823, ერისკაცობაში ბარნაბა ნიკოლო მარია ლუიჯი კიარამონტი) კვლავ აღადგინა გვარდია.
განსაკუთრებით საინტერესოა XIX-XX საუკუნეები შვეიცარიული გვარდიის განვითარებაში. ამ პერიოდში, გვარდია იქცა ცერემონიულ ელემენტად, იგი ნაკლებად მონაწილეობდა სამხედრო დაპირისპირებებში. ამას ემატებოდა მრავალიპრობლემა. მათ შორის ისიც, რომ გვარდიელთა დიდი ნაწილი იყო მოწვეული არა შვეიცარიიდან, არამედ , საკუთრივ , იტალიის ტერიტორიებიდან. განსაკუთრებით , დედაქალაქ რომიდან.
თანამედროვე შვეიცარიული გვარდიის სახე განსაზღვრა ჟიულ რეპონმა, რომელიც იყო გვარდიის მეთაური 1910-1921 წლებში. მან აღადგინა ძველი ტრადიცია შვეიცარიელების დაქირავების შესახებ და დაიწყო მათი სამხედრო გადამზადება. ის ცდილობდა ახალი ტენდენციებისთვის აეწყო ფეხი და თანამედროვე ცეცხლსასროლი იარაღით აღეჭურვა გვარდია, თუმცა პაპმა პიუს X-მ (1903-1914, ერისკაცობაში ჯუზეპე მელკიორე სარტო) ამ უკანასკნელი ჩანაფიქრის განხორციელება აუკრძალა. რეპონმა ასევე სცადა ფორმის მოდერნიზება და ეს გამოუვიდა კიდეც. თუმცა, უმნიშვნელოვანესი ძველი შტრიხები უცვლელად დატოვა. მან გადაახალისა გვარდიელთა ფორმა და შექმნა კლასიკური რენესანსული სტილის უნიფორმები. რეფორმა 1914 წლისთვის დასრულდა. ითვლება, რომ ყოფილიყვნენ პაპის გვარდიელებისთვის სამხედრო ფორმა შეკერა ცნობილმა იტალიელმა მხატვარმა და არქიტექტორმა რაფაელმა, ასევე არსებობს მეორე ვერსიაც, რომელიც უნიფორმების ავტორად მიქელანჯელო ბუანაროტის მოიაზრებს.
შვეიცარიელების სამოსს „გალა“ ეწოდება. იგი გვხვდება ორი ვარიანტით: გალა და გრანდ გალა. ეს უკანასკნელი გამოიყენება მნიშვნელოვანი ცერემონიებისას,როდესაც შვეიცარიელები მუზარადსა და მეტალის აბჯარს ირგებენ.
1929 წელს მოხდა მნიშვნელოვანი მოვლენა იტალიის ისტორიაში, 11 თებერვალს დაიდო ლატერანის ხელშეკრულება, ხელი მოაწერეს პრემიერ-მინისტრმა ბენიტო მუსოლინიმ იტალიის მეფე ვიქტორ ემანუელ III-ის მხრიდან და ვატიკანის სახელმწიფო მდივანმა პიეტრო გასპარიმ პაპი პიუს XI-ის (1922-1939, ერისკაცობაში აკილე ამბროჯო დამიანო რატი მხრიდან. იტალიის პრემიერმა მუსოლინიმ აღადგინა პაპის სახელმწიფო და იგი შემოსაზღვრა 44 ჰექტარით, რომის ტერიტორიაზე. პაპის სახელმწიფოს ეწოდა ვატიკანი და გახდა ანკლავი, სახელმწიფო-სახელმწიფოში. ვატიკანის სახელმწიფოს შექმნამ შვეიცარიულ გვარდიაზეც იქონია გავლენა. თუ ეს უკანასკნელი და მასთან ერთად პალატინის, დიდგვაროვანთა გვარდია უკვე ცერემონიულ ხასიათს ატარებდა, ვატიკანის უსაფრთხოების გარანტად გამოვიდა ჟანდარმერია, რომელმაც მოიპოვა რეალური უფლებები. პალატინისა და დიდგვაროვანთა გვარდია 1970 წელს გააუქმა პაპმა პავლე VI-მ (1963-1978, ერისკაცობაში ჯოვანი ბატისტა ენრიკო ანტონიო მარია მონტინი) შვეიცარიული გვარდია ვატიკანისა და პაპის ძალაუფლების ერთგვარ ცერემონიულ სიმბოლოდ იქცა. ამავდროულად, ჟანდარმერია ტრანსფორმირდა ცენტრალური დაცვის ორგანოდ. პავლე VI-მ ასევე შეამცირა გვარდიელების რაოდენობა 90 კაცამდე. შემდეგ პაპმაიოანე პავლე II-მ (1978-2005, ერისკაცობაში კაროლ იოზეფ ვოიტილა) 1979 წელს, გვარდიელების რაოდენობა 100-მდე გაზარდა.
1981 წლის 13 მაისის შემდეგ,რაც პაპ იოანე-პავლე II-ს თავს დაესხა ალი აღჯა, შვეიცარიულ გვარდიას მიეცა შედარებით მეტი უფლებები. გადაიხედა შეიარაღება, ისინი აღიჭურვნენ ცეცხლსასროლი იარაღით, ამ ღონისძიებების შედეგად საკმაოდ გამკაცრდა პაპის დაცვის სისტემა.
გამომდინარე იქედან, რომ ყველა ინსტიტუცია ეხვევა რაიმე სახის სკანდალში, გამონაკლისს არც შვეიცარიული გვარდია წარმოადგენს. 1998 წელს ვატიკანში მოკლეს ალიოზ ესტერმანი, რომელიც რამდენიმე დღის წინ გახდა შვეიცარიული გვარდიის მეთაური. ესტერმანი, თავის ცოლთან ერთად, სიცოცხლეს გამოასალმა ახალგაზრდა გვარდიელმა ჩედრიკ ტორნეიმ, რომელმაც შემდეგ თავი მოიკლა. ესტერმანის მკვლელობამ მალევე მიიქცია საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღება. დღევანდელი მონაცემებით, დასახელებულია დანაშაულის 4 ძირითადი ვერსია: რომ ის „შტაზის“ აგენტი იყო, მას ბრალი ედება სოდომისტობაში, ტორნეისთან. ვატიკანის მთავარი ეგზორცისტის, გაბრიელ ამორტას თქმით, ყოველივე ეშმაკის მზაკვრობის შედეგია. ეს მოვლენა იქცა ერთ-ერთ სკანდალად ვატიკანის და შვეიცარიული გვარდიის არსებობის ისტორიაში.
XXI საუკუნის შვეიცარიული გვარდიის ტენდენციები უნდა განისაზღვროს ორი პაპის – ბენედიქტე XVI-სა (2005-2013, ერისკაცობაში იოზეფ ალოიზ რაცინგერი) და ფრანცისკე I-ის (2013-დან დღემდე, ერისკაცობაში ხორხე მარიო ბერგოლიო) მოღვაწეობის მაგალითზე. 2006 წელს , გვარდიის 500 წლისთავის აღსანიშნავად, 80-მა შვეიცარიელმა გაიარა ის გზა, რომელიც 1506 წელს კაპიტანმა კასპარ ფონ სილენენმა, 150 კაცით. ამავე წელს მწუხარებით აღინიშნა კარლ V-ის ლაშქრობა რომში, რასაც გვარდიელთა უმრავლესობის სიკვდილი მოჰყვა. პაპ ფრანცისკესთან დაკავშირებით უნდა ვთქვათ, რომ 2014 წელს მან გადააყენა შვეიცარიული გვარდიის მეთაური დენიელ ანრიგი და მის მაგივრად შეირჩა ქრისტოფერ გრაფი, რომელიც დღემდე მეთაურობს ელიტურ რაზმს.
რაც შეეხება შვეიცარიული გვარდიის ორგანიზაციულ სტრუქტურას, საინტერესოა მისი შემადგენლობა: ობერსტი- პოლკოვნიკი, შვეიცარიული გვარდიის მეთაური. მას მოჰყვება ობერსტლეიტენანტი, ვიცე-მეთაური, შემდეგ კაპელანი, მაიორი და ჰაუპტმანი-იგივე კაპიტანი. რანგობრივად, მეორე კატეგორიას შეადგენენ უნტერ-ოფიცრები: ფელდბეფელი, ვოჩმაისტერი – უფროსი სერჟანტი, კაპრალი და ვიცე კაპრალი. ყველაზე დაბალის საფეხური ორგანიზაციაში არის ალებარდისტი.
ასევე საინტერესოა ვისაუბროთ კრიტერიუმებზე, რომლის მიხედვითაც ხდება შვეიცარიელების გვარდიაში რეკრუტირება. თუ შვეიცარიულ გვარდიაში მოხვედრა გსურთ თქვენ აუცილებლად უნდა იყოთ რომაელი კათოლიკე, შვეიცარიელი, 19-დან 30-წლამდე, მინიმუმ 1.74მ სიმაღლის, უცოლო, სამეცნიერო ხარისხით და შესაბამისი დიპლომით, კარგი ფიზიკური მონაცემებით.
ამასთან ერთად, აღსანიშნავია, რომ პაპის სახელმწიფოს ისტორიაში, შვეიცარიული გვარდიის გვერდით, ბევრი ელიტური რაზმი არსებულა, მაგალითად: პალატინის გვარდია, კორსიკული გვარდია, ზუავის საჯარისო შენაერთები, თუმცა ისინი სხვადასხვა დროს დაიშალნენ და დღეს აღარ არსებობენ. შვეიცარიული გვარდია კი დღესაც აქტიურად განაგრძობს ვატიკანში მოღვაწეობას. განსაკუთრებით ნიშანდობლივია, რომ გვარდიელებს გაცნობიერებული აქვთ თავიანთი მდგომარეობა, ზოგიერთი გვარდიელის წინაპარი ემსახურებოდა კიდეც სხვადასხვა პაპს, ახალი გვარდიელებისთვის კი ეს დიდი გამოწვევა, დიდი პატივია და შესაბამისად, ცდილობენ ღირსეულად შეასრულონ თავიანთი ისტორიული მოვალეობა.
მასალა მოამზადა: გიგა ჩალიგავამ, ვიტალი მაჭავარიანმა
ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”
გამოყენებული ლიტერატურა:
- მაკიაველი, ნიკოლო. „მთავარი“ შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში,თბილისი, 2014წ.
- სტოურტონი, ედუარდ. „იოანე პავლე II”, თბილისი, 2013 წ.
- ხოფერია, ნიკა. „კონდოტიერობა: ომის მეთოდები რენესანსულ იტალიაში (XIV-XVსს.)“, სამხედრო ისტორიის ბლოგი.
- კუტალია გურამ, მამისთვალიშვილი ელდარ, კალანდია ნარგიზა „დასავლეთ ევროპის შუა საუკუნეების ისტორია“, თბილისი 2015 წ.
- რედაქტორი მურმან პაპაშვილი „დასავლეთ ევროპის ისტორია (XVI ს)“ თბილისი 2015 წ.
- მურმან პაპაშვილი სალექციო კურსი -ომების ხელოვნება
- ru / “Несколько интересных фактов о швейцарской гвардии”,2016.
http://pikabu.ru/story/faktyi_o_shveytsarskoy_gvardii_4712726 - Wikipedia.org/ “Pontificial Swiss Guard”,
https://en.wikipedia.org/wiki/Pontifical_Swiss_Guard - Aif.ru/ “Личное войско Папы Римского: 8 фактов про Швейцарскую гвардию Ватикана” 2016.
http://www.aif.ru/dontknows/eternal/lichnoe_voysko_papy_rimskogo_8_faktov_pro_shveycarskuyu_gvardiyu_vatikana - http://angelusnews.com/ “The Swiss Guard is more than an army – it’s a school of faith”, 2017.
http://angelusnews.com/articles/the-swiss-guard-is-more-than-an-army-a-it-s-a-school-of-faith - En.Radiovaticana.va/ “Pope Francis welcomes new Swiss Guards recruits”, 2017.
http://en.radiovaticana.va/news/2017/05/06/pope_francis_welcomes_new_swiss_guards_recruits/1310442 - va / “Swiss Guard: History”.
http://www.vatican.va/roman_curia/swiss_guard/swissguard/storia_en.htm - com/ What is it like to be in the Swiss Guard?
https://www.quora.com/What-is-it-like-to-be-in-the-Swiss-Guard
