ტექნოლოგიები

დანიის ტექნიკური უნივერსიტეტის მკვლევართა მტკიცებით, მათ ხელოვნური ინტელექტის (AI) მოდელი შექმნეს, რომელსაც ადამიანთა მომავლის პროგნოზირება შეუძლია, მათ შორის სიკვდილის დროსიც.

„მოდელი გამოვიყენეთ, რათა პასუხი გაგვეცა ფუნდამენტური კითხვისთვის: რამდენად ზუსტად შეგვიძლია მომავლის წინასწარმეტყველება იმ პირობებსა და მოვლენებზე დაყრდნობით, რომლებიც წარსულში მოხდა?” — განაცხადა სუნე ლემანმა, ნაშრომის ავტორმა და დანიის ტექნიკური უნივერსიტეტის პროფესორმა.

ნაშრომი ჟურნალში Nature Computational Science გამოქვეყნდა.

მეცნიერებმა დანიის 6 მილიონი მოქალაქის მონაცემები გამოიყენეს, რომელიც მათ ჯანმრთელობასა და სამუშაოს უკავშირდებოდა. ასე შექმნეს life2vec, “გარდამქმნელი მოდელი”, რომელსაც შეუძლია, კონტექსტი გაიგოს და მიწოდებული ერთი ტიპის ინფორმაციიდან სხვა მონაცემები დაგვიბრუნოს.

ამ შემთხვევაში საწყისი ინფორმაცია ადამიანთან დაკავშირებული სხვადასხვა დეტალია: დაბადების დრო და ადგილი, განათლება, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, საქმიანობა, ანაზღაურება. მეორე მხრივ, კვლევას თუ დავუჯერებთ, დაბრუნებული მონაცემები ყველაფერს პროგნოზირებს, “ნაადრევი სიკვდილი” იქნება ეს თუ “პიროვნული ნიუანსები”.

“ამაღელვებელი ისაა, რომ ადამიანის ცხოვრებას იგი მოვლენათა გრძელ თანმიმდევრობად აღიქვამს იმის მსგავსად, როგორც ენაში წინადადება შედგება სიტყვათა სერიისგან”, — განმარტა ლემანმა.

პერსპექტივა მართლაც ძალიან საინტერესოა, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ჯერჯერობით არანაირი ინფორმაცია არ გვაქვს იმის შესახებ, თუ რამდენად ზუსტია ეს პროგნოზები.

ამას გარდა, ნაშრომის ავტორი აღიარებს, რომ ეთიკური პრობლემები ნამდვილად შეიქმნება, თუკი მოდელი ზუსტი აღმოჩნდა — მსგავს პროგნოზებს ხომ უკვე არაერთი კომპანია იყენებს, რათა ჩვენგან მოგება მიიღოს.

“ცხოვრებისეული მოვლენებისა თუ ადამიანის ქცევის პროგნოზირებისთვის მსგავს ტექნოლოგიებს უკვე იყენებენ ტექნოლოგიურ კომპანიებში, რომლებიც სოციალურ ქსელებში ჩვენს ქცევას ადევნებს თვალს, ჩვენს ზუსტ პროფილებს ქმნის და ამ პროფილებს იყენებს, რათა ჩვენი ქცევა წინასწარ განსაზღვროს და გავლენა იქონიოს ჩვენზე”, — განაცხადა მეცნიერმა.

კიდევ არაერთი კვლევა უნდა ჩატარდეს იმის დასაზუსტებლად, მართლა შეუძლია თუ არა AI-ს, მონაცემებზე დაყრდნობით სიკვდილის დრო იწინასწარმეტყველოს.

რადგან ასეთი რამ პერსპექტივის დონეზე მაინც გაჟღერდა, ლემანის აზრით, კაცობრიობამ უნდა გადაწყვიტოს, საით მივყავართ ამ ტექნოლოგიას და რამდენად მისაღებია იგი ჩვენთვის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

იაპონიაში მდებარე ოკინავას მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის ინსტიტუტში (OIST) მომუშავე სპეციალისტებმა ლევიტაციის დემონსტრირება შეძლეს ისე, რომ ენერგიის გარე წყარო არ გამოუყენებიათ. ამისთვის მათ ახალი მატერია შექმნეს, რაც სამომავლოდ გრავიტაციისგან თავისუფალ ტექნოლოგიას უხსნის გზას.

მაგნიტების ზემოთ ასეთი “ლივლივი” ზეგამტარი და დიამაგნიტური მასალებისგან დამზადებულ ობიექტებს შეუძლია. ეს მაგნიტური ლევიტაციისას გამოიყენება, სადაც ზეგამტარები ძლიერ მაგნიტურ ველს ქმნის, დიამაგნიტები კი ლევიტაციას აღწევს.

მსგავსი მეთოდით საშუალება გვეძლევა, მაღალი სიჩქარით მოძრავი ლევიტაციური მატარებლები შევქმნათ, სენსორები დავამზადოთ და ა.შ. მეცნიერთა ზემოხსენებული ჯგუფი სწორედ ისეთ ოსცილატორებზეა(პერიოდული სიგნალების წარმომქმნელი მოწყობილობები) კონცენტრირებული, რომლებიც ზემგრძნობიარე სენსორებში შეიძლება, გამოვიყენოთ. გარე ენერგიის გარეშე ამის გაკეთება საქმეს საგრძნობლად ამარტივებს, მაგრამ გამოწვევაც ბევრია.

კერძოდ, OIST-ის გუნდის მაგნიტური სისტემა დროთა განმავლობაში ენერგიას კარგავდა, რადგან მას გარე ძალები ახშობდა. მეორე პრობლემა, რომელთანაც გამკლავება მოუწიათ, პლატფორმის კინეტიკური ენერგიის მინიმუმამდე დაყვანა იყო, რადგან ეს მის სენსორულ მგრძნობელობას აძლიერებს.

თუ კინეტიკურ მოძრაობას გაცივებით ისეთ მდგომარეობაში გადავიყვანთ, რომ დომინანტობა კვანტურმა ეფექტებმა მოიპოვოს, ეს მეტი სიზუსტის მიღწევაში დაგვეხმარება. ამისთვის მკვლევრებმა ახალი მატერია გრაფიტისგან შექმნეს, რომელიც ნახშირბადის ერთ-ერთი ყველაზე სტაბილური ფორმაა და ელექტრობას კარგად ატარებს. მისი ფრაგმენტების სილიციუმის დიოქსიდით დაფარვითა და ცვილში შერევით სპეციალისტებმა გრაფიტი იზოლატორად გარდაქმნეს. მსგავსი ცვლილება ენერგიის დანაკარგს ამცირებს და ვაკუუმში ობიექტის ლევიტაციას იწყობს ხელს.

საექსპერიმენტო გარემოში ავტორებმა ზემოხსენებული პლატფორმის მოძრაობა მაგნიტური ძალის მეშვეობით ჩაახშეს და “გააცივეს”, შესაბამისად, მოძრაობას შენელდა,

“სითბო მოძრაობას განაპირობებს, მაგრამ სისტემის მუდმივი კონტროლითა და რეალურ დროში მასში ცვლილებების შეტანით, ამ მოძრაობის შენელება შეგვიძლია”, — აცხადებენ ისინი.

მსგავსი ცვლილებებით კინეტიკური ენერგია მცირდება. მეცნიერები ამბობენ, რომ “გაცივების” ეფექტის გაძლიერებით მათმა პლატფორმამ შესაძლოა, ყველაზე მგრძნობიარე ატომურ გრავიმეტრებსაც კი აჯობოს, რომელთა მეშვეობითაც გრავიტაციულ ველს ზომავენ.

ამისთვის სისტემა ვიბრაციებისგან, მაგნიტური ველებისგან და ელექტრული სიგნალებისგან უფრო მეტად იზოლირებული უნდა იყოს. გუნდს მისი სრული პოტენციალის გამოვლენა სურს.

მათი ნაშრომი გამოცემაში Applied Physics Letters გამოქვეყნდა.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

იანვარში ცნობილი გახდა, რომ ილონ მასკის კომპანია Neuralink-მა ტვინის უსადენო ჩიპი ადამიანის ორგანიზმში პირველად ჩანერგა. ამას მოჰყვა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ამ ცდის პირმა პროცედურის შემდეგ მაუსის კურსორი ეკრანზე გონების ძალით აამოძრავა.

ახლა კი ერთ-ერთი ასეთი პაციენტის პირველი ვიდეო გამოქვეყნდა, რომელშიც მისი შესაძლებლობების დემონსტრაციას ვხედავთ.

ილონ მასკმა სოციალურ ქსელში გააზიარა პირდაპირი ტრანსლაცია, რომელშიც Neuralink-ის წარმომადგენელი პარალიზებულ პაციენტთან ერთად ჩანს. 29 წლის კაცი, ნოლანდ არბო, რომელსაც ტვინში იმპლანტი ჩაუნერგეს, ლეპტოპში ჭადრაკს თამაშობს, თუმცა ამისთვის ხელებს სულაც არ იყენებს. კურსორს ის “ტელეპათიურად” ამოძრავებს, რაც სწორედ ჩიპის დამსახურებაა.

Neuralink-ის მიზანი ადამიანის ტვინისა და კომპიუტერის ერთმანეთთან დაკავშირებაა, რასაც ნეიროკომპიუტერული ინტერფეისი ეწოდება. მისი მეშვეობით სხვადასხვა მძიმე ნევროლოგიური პრობლემის მქონე ინდივიდებს საშუალება ექნებათ, რომ სხვებთან ნორმალური კომუნიკაცია შეძლონ.

რაც შეეხება ნოლანდ არბოს, მას პარაპლეგია, ანუ კიდურების დამბლა, დაივინგის დროს მიღებული დაზიანების გამო განუვითარდა. ის ერთ-ერთია იმ 6 ადამიანიდან, რომლებიც Neuralink-ის ნეიროკომპიუტერული ინტერფეისის ცდაში ჩართეს.

პაციენტი ზემოხსენებულ ტექნოლოგიას ტრანსფორმაციულს უწოდებს.

„კურსორის ამოძრავება მაშინ შემიძლია, როცა მოვინდომებ. ამისთვის ეკრანზე რომელიმე წერტილს უნდა ვუყურო და კურსორი სასურველი მიმართულებით გადავაადგილო. ეს ძალიან მაგარია”, — აცხადებს არბო.

კომპანია გეგმავს, რომ ცდებში მეტი ადამიანი ჩართოს. Neuralink-ისგან უნდა ველოდოთ არდოს პროგრესისა და ტექნოლოგიური წინსვლების შესახებ ინფორმაციასაც.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

და აი ისიც, მეცნიერებმა 3D პრინტერის გამოყენებით ადამიანის ტვინის ქსოვილი დაბეჭდეს. მკვლევრებს ეს ადამიანის ტვინის ფუნქციის შესწავლაში გამოადგებათ.

ვისკონსინ-მედისონის უნივერსიტეტის ექსპერტების თქმით, დაბეჭდილ ქსოვილს შეუძლია “იზრდებოდეს და ფუნქციონირდეს ტიპური ტვინის ქსოვილის მსგავსად”.

3D პრინტერით დაბეჭდილი ტვინის ქსოვილი, შესაძლოა, სასარგებლო იყოს სხვადასხვა ნევროლოგიური და ნეიროგანვითარების პრობლემების შესასწავლად, მათ შორის ალცჰაიმერის და პარკინსონის დაავადების.

„ეს შეიძლება იყოს ისეთი მოდელი, რომელიც დაგვეხმარება გავიგოთ, თუ როგორ ურთიერთობენ ტვინის უჯრედები და ტვინის ნაწილები ადამიანებში. ამას შეუძლია შეცვალოს ღეროვანი უჯრედების ბიოლოგიის, ნეირომეცნიერებისა და მრავალი ნევროლოგიური აშლილობის პათოგენეზის აღქმა”, – თქვა სუ-ჩუნ ჟენგმა, ნეირომეცნიერებისა და ნევროლოგიის პროფესორმა.

ჰორიზონტალური 3D ბეჭდვის მიდგომის გამოყენება
ჩვეულებრივი ვერტიკალური ფენების მეთოდის გამოყენების ნაცვლად, მკვლევრებმა ინოვაციურ ჰორიზონტალურ 3D ბეჭდვის მიდგომას მიმართეს.

ინდუცირებული პლურიპოტენტური ღეროვანი უჯრედებისგან წარმოქმნილი ნეირონები რბილი ბიო-მელნის გელის მასალაში მოათავსეს. ეს მათი ზრდისთვის უფრო ხელსაყრელ გარემოს ქმნის.

შემქმნელები აღნიშნავენ, რომ მათ განზრახ შეინარჩუნეს ქსოვილის სიმკვრივე, რათა უზრუნველყონ ჟანგბადისა და საჭირო ნივთიერებების ოპტიმალური გამომუშავება ნეირონებისთვის.

მრავალშრიანი ბეჭდვა საშუალებას აძლევდა უჯრედებს შეექმნათ კავშირები, რის შედეგადაც გაჩნდა ისეთი ქსელები, როგორიც ადამიანის ტვინშია.

ამ ქსელებში ნეირონები აქტიურად ურთიერთობენ ერთმანეთთან სიგნალების გაგზავნის სახით. ეს კომუნიკაცია ხდება ნეიროტრანსმიტერების, ქიმიური მესენჯერების მეშვეობით, რომლებიც ხელს უწყობენ სიგნალების გადაცემას ნეირონებს შორის.

„ის რაც შედეგად აღმოვაჩინეთ გასაოცარია. მაშინაც კი, როდესაც ვბეჭდავდით სხვადასხვა უჯრედებს, რომლებიც მიეკუთვნებოდნენ ტვინის სხვადასხვა ნაწილს, მათ მაინც შეეძლოთ ერთმანეთთან კონტაქტი განსაკუთრებული და სპეციფიკური გზით”, – თქვა ჟენგმა პრესრელიზში.

ავტორები ხაზს უსვამენ, რომ ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა გაკონტროლდეს უჯრედების ტიპები და განლაგება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ცოტა ხნის წინ შევიტყვეთ, რომ ილონ მასკის კომპანიამ ადამიანის ტვინში პირველი ჩიპი ჩადგა.

როგორც ცნობილია, ყველაფერმა კარგად ჩაიარა. პაციენტის პირველადმა გამოკვლევამ ნეირონული აქტიურობა და იმპულსები გამოავლინა. პროცედურის შემდგომ ის თავს კარგად გრძნობდა.

პროდუქტს Telepathy ჰქვია. მისი მეშვეობით ადამიანები ტელეფონისა თუ კომპიუტერის გაკონტროლებას გონებით შეძლებენ, პირველი ცდის პირები კი ის ინდივიდები იქნებიან, რომლებიც კიდურებს ვერ ამოძრავებენ.

და აი ახლა, მასკი ამბობს, რომ იმპლანტის მიმღები ადამიანი მაუსის კურსორს გონებით მართავს.

„პროგრესი აშკარაა. ოპერაციის შემდეგ პაციენტი სრულად გამოჯანმრთელდა, ნერვული ეფექტები აღდგენილია და ახლა მას ეკრანზე მაუსის კურსორის გადაადგილება მხოლოდ ფიქრით შეუძლია”, — თქვა მასკმა.

Neuralink-ის მიზანი ადამიანის ტვინისა და კომპიუტერის ერთმანეთთან დაკავშირებაა, რასაც ნეიროკომპიუტერული ინტერფეისი ეწოდება. მისი მეშვეობით სხვადასხვა მძიმე ნევროლოგიური პრობლემის მქონე ინდივიდებს საშუალება ექნებათ, რომ სხვებთან ნორმალური კომუნიკაცია შეძლონ.

ჯერ კიდევ 2021 წელს ჩვენ ვნახეთ მაიმუნი, რომელიც Neuralink-ის ტვინის იმპლანტით Pong-ს გონებით თამაშობდა.

მაშინ ვიდეოს დიდი გამოხმაურება მოჰყვა. მაიმუნმა თავდაპირველად ჯოისტიკის გამოყენებით ისწავლა თამაში, რისთვისაც ბანანის სასმლით აჯილდოებდნენ. ამ დროს კი, Neuralink-ის მოწყობილობა იწერდა ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რომელი ნეირონები აქტიურდებოდა თამაშისას. ამ ინფორმაციის საფუძველზე მეცნიერებმა შეძლეს მაიმუნის კიდურების მოძრაობის პროგნოზირება. ნიმუშების შესწავლის შემდეგ, ჯოისტიკი, რომელსაც პეიჯერი იყენებდა, კომპიუტერიდან გამოაერთეს, მაიმუნმა კი მხოლოდ თავისი გონების გამოყენებით გააგრძელა თამაში.

და აი ახლა, როგორც ჩანს, ადამიანის ჯერიც მოვიდა.

ცნობისთვის, ამ მიმართულებით სხვა კომპანიებიც აქტიურად მუშაობენ. ასეთია, მაგალითად, Blackrock Neurotech, რომელმაც ადამიანის ტვინში ჩიპი ჯერ კიდევ 2004 წელს ჩანერგა. ასევე, Neuralink-ზე ნაკლებად არაინვაზიური პროცედურა შეიმუშავა Precision Neuroscience-მა. როგორ შედეგებს აჩვენებს Neuralink-ის ინტერფეისი, მომავალში გავიგებთ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”