close

ბიოლოგია

ბიოლოგიაეს საინტერესოაკვლევები

ახალი ინფორმაციის დამახსოვრების უნარი კარგ ძილთანაა დაკავშირებული

3.27K views on

ის, რომ კარგი ძილი აუცილებელია – არახალი ძველია. როგორც მეცნიერების ახალი ექსპერიმენტი იუწყება, ახალი ინფორმაციის დამახსოვრების უნარი კარგ ძილთანაა დაკავშირებული. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მეხსიერების გაუმჯობესებაც საკმაოდ მარტივად იქნება შესაძლებელი – მათ ვისაც კარგად და მშვიდად სძინავთ, უკეთესი მეხსიერება აქვთ.

დიდი ბრიტანეთში, იორკის უნივერსიტეტში, სამეცნიერო ექსპერიმენტის დროს, ადამიანები ზედსართავებსა და მასთან დაკავშირებულ ასოციაციებს წარმოთქვამდნენ. ამის შემდეგ – ექსპერიმენტის მონაწილეებს იგივე ზედსართავები ძილის დროს გაუმეორეს. ელექტროენცეფალოგრამის მონაცემებით კი, მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ახალი ინფორმაციის დამახსოვრების უნარი ძილთანაა დაკავშირებული.

წყარო: Current Biology

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეს საინტერესოაკვლევებიმედიცინამსოფლიო

ბავშვებისთვის ხილის წვენის დღიური ნორმა – პედიატრების რეკომენდაცია

3.4K views on

,,ნუ მისცემთ ბავშვებს დიდი რაოდენობის ხილის წვენს”,-  ამის შესახებ აშშ-ის პედიატრიის აკადემიამ განაცხადა.

ორგანიზაციის მიერ გავრცელებულ განცხადებაში აღნიშნულია, რომ სკოლის ასაკის (7-18 წლის) ბავშვებისთვის ხილის წვენის მიღების დღიური ლიმიტი, დაახლოებით, 230 გრამია, 4-6 წლის ასაკის ბავშვებისთვის -170 გრამი, ხოლო 1-3 წლის ასაკითვის – არაუმეტეს 115 გრამისა, რაც შეეხება ჩვილებს, მათთვის წვენის მიღება საერთოდ არაა რეკომენდებული.

„აღნიშნული რეკომენდაციები შემდეგ არგუმენტს ეფუძნება, ხილის წვენი გახლავთ ბოჭკოვანი ხილი, რომელიც გარკვეულ ვიტამინებს არ შეიცავს და აზიანებს კბილებს,“ – განმარტავს ტეხასის უნივერსიტეტის პედიატრი სტივენ აბრამსი, რომელიც აშშ-ის პედიატრიის აკადემიის მიერ გავრცელებული განცხადების ერთ-ერთი ავტორია.

მისივე თქმით, ბევრ პედიატრი საკითხს ზედმეტად რადიკალურად უდგება და მშობლებს აფრთხილებვს, ხილის წვენი თავიანთ შვილებს საერთოდ არ დაალევინონ. „საუკეთესო გამოსავალი ზომიერების დაცვაა“, განაცხადა ოჯახის ექიმმა გარი ლეროიმ, რომელმაც სპეციალური ჯანმრთელობის ცხრილი  – 5-2-1-0 შექმნა, სადაც 5 არის ხილისა და ბოსტნეულის დღიური პორციის დაოდენობა, 2- არის ეკრანთან პატარების ხდომის 2 საათიანი ლიმიტი, 1 – ფიზიკური აქტივობის დრო და 0 – შაქრიანი სასმელის დღიური დოზა.

ჯერჯერობით უცნობია, რამდენად გაითვალისწინებენ მშობლები აღნიშნულ რეკომენდაციებს, რომელიც გასულ წელს გავრცელდა. აღსანიშნავია, რომ რეკომენდაციების გავრცელების შემდეგ, ბევრმა კომპანიამ საბავშვო ხილის წვენის წარმოება შეაჩერა.

 

წყარო :https://www.sciencealert.com

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტინა”

 

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეს საინტერესოაკვლევებიმედიცინამსოფლიო

დადასტურებულია – წითელ ღვინოსა და შოკოლადს ანტივირუსული ეფექტი აქვს

3.96K views on

წითელ ღვინოსა და შოკოლადს ანტივირუსული ეფექტი აქვს – ამაზე ალბათ აქამდეც გსმენოდათ, თუმცა, ახლა, საბოლოოდ, დადასტურებულად შეიძლება ითქვას, რომ ეს ნამდვილად ასეა. 

სულ ახლახან, დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ამერიკული ცენტრის მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ყურძენი და კაკაო, შესაბამისად, წითელი ღვინო და შოკოლადი, შეიცავს ქიმიურ ნივთიერება რესვერატროლს, რომელსაც  ანტივირუსული ეფექტი აქვს.

 სპეციალისტებმა ექსპერიმენტი ჩაატარეს – რესვერატროლი ადამიანის უჯრედებს დაუმატეს, იმ უჯრედებს -რომლებიც დავირუსებული იყო. კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ ამ ნაერთის არსებობა არ აძლევდა მათ გამრავლების საშუალებას.

მეცნიერები ამაზე არ შეჩერდნენ და რესვერატროლი უჯრედების გაახალგაზრდავებისთვის გამოიყენეს და აღადგინეს ფისკალური ციკლი -გაიზარდა ტელომერების სიგრძე. როგორც ცნობილია, სიბერე სწორედ ტელომერების სიგრძის შემცირებასთან ერთად მოდის. თუკი ასე ვიმსჯელებთ, საკმაოდ სენსაციურ დასკვნამდე მივდივართ.

რესვერატროლს, ყველა სხვა სიკეთესთან ერთად, ანტისიმსივნური ეფექტიც აქვს და თრგუნავს სიმსივნური უჯრედების გამრავლებას.

წყარო:   MedicalXpress

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეს საინტერესოაკვლევებიმედიცინა

რა ზიანს აყენებს თამბაქო თქვენს ორგანიზმს

1.93K views on

ნიშვნელობა არ აქვს, რა სიხშირით ეწევით, მოწევა თქვენს ჯანმრთელობას მრავალ პრობლემას უქმნის. როდესაც სიგარეტს დიდი ხნის მანძილზე არ მიიღებ, ხდები აღელვებული და გაღიზიანებული. ამ სიმპტომებზე პასუხისმგებელი ნიკოტინია. მოწევა მნიშვნელოვნად ასუსტებს ადამიანის იმუნურ სისტემას, რაც უამრავი ინფექციის გავრცელებას უწყობს ხელს.

  • ყვითელი ან ყავისფერი ლაქები კბილებზე დიდი ხნის მანძილზე რეგულარული მოწევის შედეგია. თამბაქოს მოხმარება ასევე ზრდის პირის ღრუში ინფექციის გაჩენის რისკს. ამან შესაძლოა კბილის დაკარგვაც გამოიწვიოს.
  • მწეველები ხშირად ავადდებიან ბრონქიტით. ბრონქების ანთებითი დაავადება განსაკუთრებით მწეველ მოზარდებშია გავრცელებული. თამბაქოს პროდუქტის ხელში დაჭერა ფრჩხილებისა და თითების გაყვითლებას იწვევს.
  • მოწევა ის ერთ–ერთი ჩვევაა, რომელიც უდიდეს როლს ასრულებს გულის დაავადების განვითარებაში. ორივე, რეგულარული და იშვიათი მწეველები – გულის შეტევის განვითარების მაღალი რისკის ქვეშ დგანან.

წყარო:  Harvard business review

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეკოლოგიამსოფლიო

პაპუა-ახალი გვინეის სანაპიროსთან გიგანტური მედუზების ახალი სახეობა აღმოაჩინეს

392 views on

პაპუა-ახალი გვინეის სანაპიროსთან მყვინთავმა დორიან ბორჩერდსმა გიგანტური ნახევრად გამჭვირვალე მედუზა გადაიღო.

ABC News-ის ცნობით, ზღვის ბიოლოგმა ლიზა-ენ გერშვინმა ჩანაწერი შეისწავლა და დაასკვნა, რომ ბორჩერდსმა აქამდე უცნობი სახეობის მედუზა გადაიღო.

ახალი სახეობის მედუზა ფეხბურთის ბურთის ზომისაა და Chirodectes maculatus-ს ჰგავს, რომელიც ბოლოს 1997 წელს ავსტრალიის სანაპიროსთან ნახეს. ახალ სახეობას ჯერჯერობით სახელწოდება არ აქვს. ლიზა-ენ გერშვინის აღმოჩენა მისმა კოლეგებმა უნდა დაადასტურონ.

სრულად ნახვა
ბიოლოგია

მეცნიერები გადაშენებული ტასმანიური ვეფხვის აღორძინებას აპირებენ

400 views on

მეცნიერები თითქმის 100 წლის წინ გადაშენებული ტილაცინის, იგივე ტასმანიური ვეფხვის პოპულაციას აღდგენას გეგმავენ. ამის შესახებ CNN-ი იტყობინება.

ტელეარხის ცნობით, პროექტს მელბურნის უნივერსიტეტი კომპანი Colossal-თან ერთად ახორციელებს, მისი ბიუჯეტი კი 15 მილიონ დოლარს შეადგენს. პირველ ეტაპზე მეცნიერებმა მუზეუმში შენახული ახალგაზრდა ტილაცინის გენომის სეკვენირება მოახდინეს. მას ცხოველის ყველაზე ახლო ნათესავის გენომსშეადარებენ – ჩანთისებრთა სახეობის მღრღნელს, რომელსაც მსუქანკუდადუნარტი ჰქვია. შემდეგ დუნარტის ღეროვანი უჯრედების გენომს გენური ინჟინერიის გამოყენებით დააკორექტირებენ ისე, რომ ის ტასმანიური ვეფხვის ანალოგიური გახდეს. უჯრედის დაპროგრამების შემდეგ კი დუნარტები ტასმანიური ვეფხვების სუროგატები გახდებიან. პროექტის საბოლოო მიზანი ტასმანიური ვეფხვის ავსტრალიის ველურ ბუნებაში დაბრუნებაა.

ტასმანიური ვეფხვები მტაცებელი ცხოველები იყვნენ და მათი უკანასკნელი წარმომადგენლები ავსტრალიის კუნძულ ტასმანიაზე ბინადრობდნენ. 1800-იან წლებში ევროპელმა კოლონიზატორებმა ეს ცხოველი საქონლის დახოცვაშიდაადანაშაულეს, მათზე ნადირობა დაიწყეს და გადაშენებამდე მიიყვანეს.

უკანასკნელი ტასმანიური ვეფხვი სახელად ბენჯამინი ტასმანიის ზოოპარკში, 1936 წელს მოკვდა. ცოტა ხნით ადრე კი ავსტრალიის მთავრობამ ტილაცინებს, მათი გადარჩენის მიზნით, „დაცული ცხოველების“ სტატუსი მიანიჭა.

ამასთან, ეს გადაშენებული ცხოველის აღორძინების პირველი პროექტი არ არის. 2021 წელს ცნობილი გახდა, რომ Colossal-ის სპეციალისტები მამონტების გაცოცხლებაზე მუშაობენ.

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაკვლევებიმედიცინა

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ბაქტერიები, რომებიც ანტიბიოტიკებიდან თავის დაღწევისთვის აქამდე უცნობ ხრიკს იყენებენ

389 views on

მკვლევარებმა ცოტა ხნის წინ დააფიქსირეს ბაქტერიები, რომლებიც გვერდს უვლიან ანტიბიოტიკებით მკურნალობას მეცნიერებისთვის აქამდე უცნობი ხრიკით.
ბაქტერიების  „ნიჭი”, განავითაროს ანტიბიოტიკების მიმართ რეზისტენტობა ჯანმრთელობისთვის სწრაფად მზარდი საფრთხეა. ბაქტერიების ეს უნარი საშუალებას აძლევს წამლებისადმი რეზისტენტულ ბაქტერიულ ინფექციებს, როგორიცაა მეტიცილინ-რეზისტენტული ოქროსფერი სტაფილოკოკი (MRSA) და გონორეა, ყოველწლიურად 1,3 მილიონი ადამიანი მოკლას მსოფლიოში.
Telethon Kids Institute-ს მიკრობიოლოგმა კალინდუ როდრიგომ და მისმა კოლეგებმა იმ დროს, როცა იკვლევდნენ, თუ როგორ რეაგირებს A ჯგუფის სტრეპტოკოკები ანტიბიოტიკებზე, ახალი მექანიზმი აღმოაჩინეს.
ეს ბაქტერია ჩვეულებრივ იწვევს ყელის ტკივილს და კანის ინფექციებს, მაგრამ  ასევე შეუძლია გამოიწვიოს სისტემური ინფექციები, როგორიცაა სკარლეტის ცხელება და ტოქსიკური შოკის სინდრომი.
„აღმოვაჩინეთ რეზისტენტობის მექანიზმი, სადაც, პირველად, ბაქტერიებმა აჩვენეს უნარი, მიიღონ ფოლატები უშუალოდ მასპინძელი ადამიანიდან, როდესაც საკუთარის წარმოქმნისგან დაბლოკილი არიან”, – აცხადებენ კვლევის ავტორები.
ასე რომ, სტრეპტოკოკი უკვე დამუშავებულ ფოლატს იძენს საკუთარი უჯრედების გარედან; ეს მოლეკულები უხვად არის ჩვენს სხეულში.
პროცესი მთლიანად გვერდს უვლის სულფამეთოქსაზოლის მოქმედებას, ანტიბიოტიკის, რომელიც აფერხებს ფოლიუმის სინთეზს ბაქტერიებში, რითაც წამალს არაეფექტურს ხდის.
როდრიგომ და ჯგუფმა დაადგინეს მინიმუმ ერთი ჩართული გენი: thfT. ის შიფრავს ფოლიუმის აღების სისტემის ნაწილს, არა ჩვენისგან განსხვავებით, რადგან ჩვენ ასევე არ შეგვიძლია ფოლიუმის წარმოება და ის საკვებიდან უნდა მივიღოთ.
ამრიგად, ამ გენის მქონე სტრეპტოკოკმა ბაქტერიამ იპოვა ფოლიუმის მჟავის შეწოვის და სულფამეთოქსაზოლის შეწოვის საშუალება.
ლაბორატორიაში A ჯგუფის სტრეპტოკოკები ემორჩილება სულფამეთოქსაზოლის ანტიბიოტიკებს, რადგან მას არ გააჩნია ფოლიუმის სხვა ხელმისაწვდომი წყარო.
ეს მექანიზმი იძლევა იმის ვარაუდოს საფუძველს, რომ ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტობა ბევრად უფრო მრავალფეროვანია, ვიდრე მკვლევარები აქამდე ფიქრობდნენ და ხაზს უსვამს ბაქტერიების წინააღმდეგ უფრო მრავალფეროვანი მკურნალობის ჩამოყალიბების აუცილებლობას.

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეს საინტერესოამედიცინა

მე-18 ქრომოსომის ტრისომია ანუ ედვარდსის სინდრომი

7.56K views on

ედვარდსის სინდრომი წარმოადგენს ერთ-ერთ ქრომოსომულ დაავადებას, რომელიც ვლინდება შემდეგი ნიშნებით:  შინაგანი ორგანოების მრავალმხრივი დარღვევა, პატარა სახე, სახსრების კონტრაქტურა – რაც მე-18  ქრომოსომის ტრისომიითაა გამოწვეული.

ეს სინდრომი პირველად  ედვარდსმა აღწერა  თანამშრომლებთან ერთად 1960 წელს.

ძირითადი სიმპტომები: საშვილოსნოში ზრდის შეფერხება, პატარა სახე, ახალშობილის წონა 2200გ, პატარა ქვედა ყბა, დაბლა დაწეული და მარტივი აგებულების ყური ნიჟარები და ა.შ გარდა ამისა, გვხვდება თირკლმის განვითარების მანკები, განსაკუთრებით, ნალისებრი თირკმელი. სიხშირე 1:3000. თითქმის ყოველთვის აღინიშნება მე-18 ქრომოსომის ტრისომია, იშვიათია მოზაიციზმი და ტრანსლოკაცია. სიკვდილიანობის შემთხვევა – 30% იღუპება დაბადებიდან 1 თვეში, 50% პირველ 3 თვეში ხოლო 20% კი 1 წლამდე.

 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგია

ადამიანის უჯრედის აგებულება

12.2K views on

უჯრედი  ცოცხალი ორგანიზმის სტრუქტურულ და ფუნქციონალურ ერთეულია. ადამიანის ორგანიზმში 100 ტრილიონი (1014) უჯრედია. ტიპური უჯრედის ზომა დაახლოებით 10 მიკრონი (µm), მასა კი 1 ნანოგრამია. ყველაზე დიდი ზომის უჯრედს სირაქლემას კვერცხი წარმოადგენს.

უჯრედული თეორია 1839 წელს შლეიდენმა და შვანმა ჩამოაყალიბეს. მისი მიხედვით, ყველა ცოცხალი ორგანიზმი უჯრედებისგან შედგება და მისი ცხოვრებისეული პროცესები უჯრედებში ან უჯრედების საშუალებით ხორციელდება. ყველა უჯრედი უჯრედისგან ვითარდება და ყველა უჯრედი შეიცავს მემკვიდრეობით ინფორმაციას მისი ფუნქციების რეგულირებისათვის და უჯრედების შემდეგი თაობისათვის გადასაცემად.

უჯრედის სტრუქტურა ასეთია:

ბირთვი

ეუკარიოტული უჯრედი ორმაგი მემბრანითშემოსაზღვრულ ერთ ან რანმდენიმე ბირთვს შეიცავს,რომელშიც დნმ–ის ძირითადი ნაწილია თავმოყრილი.დმნ მჭიდროდაა დაკავშირებული ცილებთან და მათჰისტონურ ცილებს უწოდებენ, დნმ-სთან ერთად ისინიქრომატინს ქმნიან. ქრომატინის სპირალიზაციისშედეგად მიიღება ქრომოსომა. ბირთვი ამოვსებულიაბირთვის წვენით, მატრიქსით. მატრიქსში ერთი ანრამდენიმე ბირთვაკია , რომელიც შედგება რ–რნმ+ცილა. ბირთვაკები წარმოქმნიან რიბოსომის მცირე და დიდ სუბერთეულებს.ბირთვის გარსში არის ფორები, რომლის მეშვეობითაც ბირთვის მატრიქსსა დაციტოპლაზმას შორის მუდმივად მიმდინარეობს ნივთიერებათა ცვლა.

ენდოპლაზმური ბადე

ენდოპლაზმური ბადე ბირთვთან ახლოს მდებარეობს და ის ყველაზე დიდი ორგანოიდია. არსებობს ხორკლიანი და გლუვი ენდოპლაზმური ბადე, რომლებიც ერთმანეთის გაგრძელებებს წარმოადგენენ. ენდოპლაზმური ბადეები არიან ერთმემბტანიანი სტრუქტურები.
გლუვი ენდოპლაზმურ ბადეშიჩაშენებული ფერმენტები ასინთეზებს სხვადასხვა ცხიმებს (ფოსფოლიპიდს, ცხიმოვან მჟავებს, სტეროიდებს) დამონაწილეობენ ნახშირწყელბის გარდაქმნაში. ღვიძლის შემადგენელი გლუვი ენდოპლაზმური ბადე შეიცავს დეტოქსიკაციურ ფერმენტებს, რომლებიცაუვნებლებს ბაქტერიებს, როგორ უჯრედში ქიმიური გარდაქმნების დროს ასევე მედიკამენტებსა და ეგზოტოცინებს. ფერმენტები ტოქსიკურ ნივტიერებებს ჰიდროფილურ ნივთიერებებად გარდაქმნის. ისინი წყალში აბსოლიტურად ხსნადები ხდებიან და თირკმელებით ადვილად გამოიდევნებიან. გლუვი ენდოპლაზმური ბადე წარმოადგენს კალციუმის დეპოს. კალციუმი ორგანიზმის ნორმალურ ფუნქციონირებას განაპირობებს, ის ფერმენტების აქტივობაზე კუნთის შეკუმშვაზე და ანტიგენების მოქმედებაზე ზემოქმედებს. კალციუმი დეპოდან გაადვილებული დიფუზიით გადადის ციტოპლაზმაში, ხოლო მისი უკან, კონცენტრაციული გრადიენტის საწინააღმდეგოდ, გადატუმბვა Ca++ატფ-აზა განაპირობებს.
ხორკლიან (გრანულარული) ენდოპლაზმური ბადე რიბოსომებითაა დაფარული, მაგრამ ისინი ძლიერ კავშირს არ წარმოქმნიან. ენდოპლაზმური ბადეს მხოლოდ მაშინ უერთქდება, როდესაც ცილების სინთექს აწარმოებენ. ასე რომ გრანულარული ენდოპლაზმური ბადის ფუნქციაა ცილების სინთეზი.

რიბოსომა

რიბოსომა უჯრედის ყველაზე მცირე ზომის ორგანოიდიდია. მისი დიამეტრი 20ნმ-ს არ აღემატება. ის უმემბრანო სტრუქტურაა და დიდი და მცირესუბერთეულისგან შედგება, რომლებიც ბირთვაკებში წარმოიქმნება. შედგება რ-რნმ+ცილა, მთავარი ფუნქციაა ცილის სინთეზი (იგი ცილის პირველად სტრუქტურის პოლიპეპდიდს აწყობს). რიბოსომები არიან გრანულარულ ენდოპლაზმურ ბადეზე (ბმული რიბოსომები) და თავისუფლად ციტოპლაზმაში, პოლისომის სახით (მრავალი რიბოსომა ერთად). თავისუფალი რიბოსომები ასინთეზებენ ციტოპლაზმის შემადგენლობაში შემავალ ცილებს (გლიკოლიზის კატალიზური ფერმენტები ან ჰემოგლობინი), ხოლო ბმული რიბოსომები სეკრეტორულ და მემბრანულ ცილებს ასევე ლიზოსომის ჰიდრულიზურ ფერმენტებს.

გოლჯის აპარატი

ენდოპლაზმურ ბადეებში წარმოქმნილი ვეზიკულები გოლჯის აპარატისკენმიემართება და მათი მიღება შენახვა დახარისხება და ტრანსპორტირება გოლჯის აპარატის ფუნქციაა. გოლჯის აპარატი ერთი მემბრანით შემოსაზღვრული ცისტერნების დასტებს წარმოადგენს რომელიც ერთმანეთზეა დალაგებული. მას 2 მხარე აქვს მიმღები და გამგზავნი მხარე. მიმღები მხარე ენდოპლაზმური ბადისკენაა მიმართული, ისინი ვეზიკულებს ერწყმიან, ცისტერნებში ხდება დახარისხება და შენახვა და სახეცვლილება (ტრანსფოტმაცია) ნივთიერებები საბოლოოდ აქ ყალიბდება. ტვირთი გამგზავნი მხარისკენ გადაადგილდება, და შიგთავსს გარეთ გამოყოფს. გოლჯის აპარატს აქვს ასევე შემდეგი ფუნქციები: მემბრანების განახლება, ლიზოსომების წარმოქმნა ნახშირწყლების და ცხიმების სინთეზი.

ლიზოსომა

ლიზოსომები (ლიზის-დაშლა) წარმოიქმნებიან გოლჯის კომპლექსში და მათ პირველადი ლიზოსომები ქვიათ. შიგნით ძლიერი მჟავე არეა, სწორედ ასეთ არეშია აქტიური ლიზოსომის ჰიდროლიზური ფერმენტები. ლიზოსომები უმარტივებესებისთვის უჯრედშიგა მონელებას უზრუნველყოფს. მაგალითად, ამებაში ფაგოციტოზის გზით მოხვედრილი საკვები მემბრანაშია შეფუთული, პირველადი ლიზოსომები მიემართება მისკენ, შეერწყმება და მომნელებელ ვაკუოლს წამოქმნის. ლიზოსომის ფერმენტები საკვებს შლის და საკვები ნივთიერებები ციტოპლაზმაში გამოიყოფა. მოუნელებელი ნივთიერებები ეგზოციტოზით გამოიდევნება.
ლიზოსომის ფუნქცია უჯრედის დაზიანებული ორგანოიდების მონელებაა. პირველადი ლიზოსომა ერწყმის დაზიანებულ ორგანოიდს და წარმოიქმნებამეორეული ლიზოსომა, სადაც დაშლის პროცესები მიმდინარეობს. ამასაუტოფაგია ეწოდება. დაშლის პროდუქტებს უჯრედი ახალი სტრუქტურების ასაწუყობად გამოიყენებს.
ცალკელული ლიზოსომების დაზიანება უჯრედს საფრთხეს არ უქმნის რადგანაც ციტოპლაზმაში სუსტი ტუტე, თითქმის ნეიტრალური არეა, ამიტომ ჰიდროლიზური ფერმენტების მოქმედება იზღუდება. მაგრამ ზოგჯერ რამდენიმე ლიზოსომა ერთმანეთს ერწყმის, შემდეგ მათი შემომსაზღვრელი მემბრანა იშლება და დამშლელი ფერმენტები მთელ უჯრედს მოინელებენ. ამას აუტოლიზი ქვია.(ამ გზით ხდება თავკომბალის კუდის უკუგდება). აუტოლიზის ორი ფორმა არსებობს, აპოპტოზი და ნეკროზი.
აპოპტოზი უჯრედის პროგრამული სიკვდილია. ამ დროს ლიზოსომა ისე ინელებს უჯრედს რომ მეზობელ უჯრედებს საფრთხეს არ უქმნის და უჯრედის პლაზმური მემბრანა არ ზიანდება, შესაბამისად, შიგთავსი გარეთ არ გადმოიღვრება და ანთებითი პროცესი არ მიმდინარეობს.
ნეკროზი კი უჯრედის იძულებითი სიკვდილია და აპოპტპზოს შებრუნებული პროცესია.

მიტოქონდრია

მიტოქონდრია ორმემბრანიანი სტრუქტურაა, გარეთა გლუვი და შიგა დანაოჭებული. მათი რაოდენობა და სიდიდე დამოკიდებულია უჯრედის აქტივობაზე. გარეთა გლუვი მემბრანა დიდი რაოდენობით არხებს შეიცავს, რომელშიც თავისუფლად მოძრაობს შაქრები და ამინომჟავები, თუმცა დიდი ზომის მოლეკულები სპეციალური გადამტანების, ტრანსლოკაზებისმეშვეობით აღწევს მემბრანთშორის უჯრედის სივრცეში. შიგა მემბრანა მრავალრიცხოვან ქედებს – კრისტებსშეიცავს. კრისტებში ფერმენტებია ჩაშენებული, რომლებიც უჯრედულ სუნთქვაში მონაწილეობენ.
კრისტებს შორის მიტოქონდრიის თხევადი შიგთავსი – მატრიქსიამოთავსებული. მატრიქსში რიბოსომები და დნმ-ს მცირე ზომის წრიული მოლეკულა მდებარეობს.
  • მონაწილეობენ უჯრედულ სუნთქვაში
  • ასინთეზებენ ატფ-ს, ანუ ენერგიის ძალურ სადგურებს უწოდებენ
  • ხდება მცირე რაოდენობით ცილის სინთეზი (რიბოსომების არსებობის გამო)
  • მრავლდებიან გაყოფით (აქვს საკუთარი დნმ) და ასევე დაკვირტვით

პლასტიდები

პლასტიდები მხოლოდ მცენარეული უჯრედისთვის არის დამახასიათებელი. ქლოროპლასტების ორმემბრანიანი გარსი გლუვია, რომელიც ციტოპლაზმისგან მიჯნავს მის შიგთავს. ქლოროპლასტოს შიგნით, მემბრანით შემოსაზღვრული პატარა ტომსიკები –თილაკოიდებია, რომელშიც ქლოროფილი და სხვა პიგმენტებია მოთავსებული. თილაკოიდების ერთობლიობა გრანებს ქმნის.
გრანებს შორის კავშირი ხორციელდება არხების – ლამელების საშუალებით. შიგნითა შიგთავსი ჩაძირულია თქხევად მატრიქსში , რომელსაც სტრომა ქვია. მიტოქონდრიების მსგავსად შიეცავს რიბოსომებსა და წრიულ დნმ-ს. ძირითადი ფუნქცია ფოტოსინთეზი, რომლის დროსაც სინთეზდება ატფ, რომელიც ხმარდება ნახშირწყლების აწყობას.
ქლოროპლასტები – მწვანე ფერის პიგმენტი, რომელიც ფოტოსინთეზს ახორციელებს.
ლეიკოპლასტები – უფერო, რომელიც პიგმენტს არ შეიცავს და სამარაგო ფუნქციისაა.
ქრომოპლასტები – შეიცავს წითელი და ყვითელი ფერი პიგმენტებს.
  • ახორციელებენ ფოტოსინთეზის პროცესს.
  • მცირე რაოდენობით ასინთეზებს ატფ-ს და ცილას.
  • ასინთეზებს ნახშირწყლებს
  • მრავლდება გაყოფით. (აქვს საკუთარი დნმ)

ციტოჩონჩხი

ციტოჩონჩხი ცილოვანი ძაფების ქსელია და მთელ ციტოპლაზმას მოიცავს. ის იგივე საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემაა უჯრედისთვის, რომელიც 3 სახის ძაფს შეიცავს: მიკრომილაკები, მიკროფილამენტები და შუალედური ფილამენტები.


მიკრომილაკი ყველაზე დიდი ზომისაა. იგი 25ნმ დიამეტრის მილია და კედლებიცილა ტუბულინს შეიცავს. მიკრომილაკები მთავარი როლი უჯრედის ორგანოიდების გადაადგილებაა, ისინი ქმნიან „ბილიკებს“, რომელთა გასწვრივ სხვადასხვა სტრუქტურა მოძრაობს. მაგალითად, გოლჯის აპარატიდან წამოსული ვეზიკულები.

მიკროფილამენტებს სხვაგვარად მას აქტინისფილამენტებსაც უწოდებენ, რადგანაც ისინი ბოჭკოვანი ცილა აქტინისგან შედგება, რომელიც გლობულარული აქტინის პოლიმერიზაციით მიიღება. მიკროფილამენტებს აქვს მინუს (-) და პლიუს (+)ბოლოები. მას მინუს ბოლოდან სცილდება აქტინის გლობულები რის გამოც იგი მოკლდება, ხოლო პლიუს ბოლოს ემატება და გრძელდება. აქტინის ძაფების სიგრძის ასეთი ცვლილება უჯრედის ფორმის ცვლილებას და მის მოძრაობას უზეუნველყოფს. აქტინის ძაფების დაგრძელება-დამოკლებით ამება და ლეიკოციტები გადაადგილდება.

შუალედური ფილამენტიუჯრედის ნამდვილი ჩონჩხია. მისი მტკიცე და ამავდროულად ელასტიური ცილოვანი ძაფები უკავშირდება ბირთვს, ენდოპლაზმურ ბადეს და სხვა. და აფიქსირებს და განსზაღვრავს მათ ადგილს ციტოპლაზმაში. ამ ცილების დამსახურებაა, რომ ორგანოიდები თავისუფლად არ დაცურავს. მიუხედავად იმისა რომ ეს ბადე ძალიან მტკიცეა, ისინი მარტივად იშლება მიტოზის დროს.

დასკვნის სახით ციტოჩონჩხის ფუნქციებია:

  • ქმნის უჯრედის საყრდენს, კარკასს, რომელიც უჯრედს ფორმას უნარჩუნებს. ხელს უწყობს პლაზმურ მემბრანასა და ორგანოიდებს შორის კავშირს. ცოტოჩონჩხი მუდმივად ცვალებადი სტრუქტურაა, რომელიც გარემო პირობების ცვლილებასთან ერთად მუდმივად ახლდება
  • მონაწილეობენ უჯრედის ნებისმიერი სახის მოძრაობაში მაგ., შოლთებით. უჯრედის გაყოფის დროს ქრომოსომების გადაადგილებასა და ციტოკენეზში.
  • ასრულებს ლიანდაგის ფუნქციას, რომლის გასწვრივ გადაადგილდებიან უჯრედის ორგანოიდები და სხვა რთული კომლექსები (მაგ., ფაგოციტური ბუშტუკები)

ვაკუოლი

ცენტრალური ვაკუოლი მხოლოდ მცენრეული და სოკოს უჯრედებისთვის არის დამახასიათებელი. იგი მემბრანით შემოსაზღვრული უჯრედის წვენით სასვსე პარკია. უჯრედის მოცულობა მის ზრდაზეა დამოკიდებული. ცენტრალური ვაკუოლი გოლჯის აპარატიდან გამოსული ვაკუოლების შერწყმის შედეგად წარმოიქმნება.

  • ნაწილობრივ ლიზოსომის ფუნქცია, შეიცავს ჰიდროლიზურ ფერმენტებს.
  • ნაყოფის და გვირგვინის ფურცლის ვაკუოლში გროვდება პიგმენტები.
  • დამცველობითი, ზოგიერთი ფოთლის ვაკუოლი შხამიანია.
  • წამოადგენს K(კალიუმი) და Cl(ქლორი) იონების საცავს.

უჯრედის გარსი


უჯრედის კედელი მცენარეული უჯრედის გარსია. იგი პლაზმურ მემბრანაზე სქელია დაცელულოზისგან შედგება, რომელსაც პლაზმური მემბრანა გამოიმუშავებს.
მისი გრძელი ბოჭკოები მატრიქსშია ჩალაგებული, რომელიც პოლისაქარიდებისა დაცილებისგან შედგება, მთავარი ფუნქცია კი უჯრედის ფორმის შენარჩუნება და დაცვაა. კედელი იცავს მცენარეულ უჯრედს დიდი რაოდენობით წყლის შეღწევისგან. უჯრედის კედელი გააჩნიათ სოკოებსაც და პროკარიოტებსაც. სოკოების უჯრედის კედლის შემადგენლობაში შედის ნახშირწყალი ქიტინი, რომელიც ცხოველური წარმოშობისაა და ფეხსახსრიანთა გარეგანი ჩონჩხში შედის.

გლიკოლალიქსი ცხოველური უჯრედის გარსია და უჯრედის კედელზე გაცილებით თხელია. მისი შემადგენელი კომპონენტი გლიკოპროტეინი კოლაგენია, რომელოც სხვა გლიკოპროტეინებისგან წარმოქმნილ მატრიქსშია მოთავსებული. გლიკოკალიქსი მემბრანული ცილების – ინტეგრინებისსაშუალებით ციტოჩონჩხს (მიკროფილამენტებს) უკავშირდება და უჯრედგარე სივრცეში მომხდარ ცვლილებებს გადასცემს ბირთვს. გლიკოკალიქსი ცხოველების სასიცოცხლო პროცესების რეგულაციაში მონაწილეობს. გლიკოკალიქს აქვს რეცეპტორული ფუნქციაც. სპეციალური რეცეპტორების მეშვეობით უჯრედები ცობენ ერთმანეთს, რასაც დიდი მნიშვნელობა აქვს ქსოვილების ჩამოყალიბებაში.

 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

 

სრულად ნახვა
ბიოლოგიადედამიწაეს საინტერესოაკვლევები

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს არსება, რომელსაც ჟანგბადის გარეშე სიცოცხლე შეუძლია

2.07K views on

თელ-ავივის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა ორაგულში აღმოაჩინეს მედუზას მსგავსი პარაზიტი, რომელსაც მიტოქონდრიალური გენომი არ აქვს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის არ სუნთქავს, ანუ შეუძლია ისეთ გარემოში ცხოვრობა, სადაც ჟანგბადი არ არის .

ჰენიგუია სალმინიკოლა (Henneguya salminicola) გახლავთ დღემდე აღმოჩენილი პირველი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმი მიტოქონდრიალური გენომის გარეშე.

მეცნიერები აცხადებენ, რომ უცნაური პარაზიტის აღმოჩენა არა მარტო ცვლის ჩვენს წარმოდგენებს დედამიწაზე არსებული სიცოცხლის შესახებ, არამედ ზეგავლენას ახდენს დედამიწის მიღმა სიცოცხლის ძებნის პროცესზეც.

ჰენიგუია სალმინიკოლა ჰიდროიდია – ანუ განეკუთვნება ცოცხალი ორგანიზმების იმავე კატეგორიას,  რომელსაც განეკუთვნებიან მედუზები, ფრინტები და მარჯნები. აღსანიშნავია, რომ მას ადამიანის ჯანმრთელობისთვის ზიანი არ მოაქვს.

მეცნიერებმა ჰენიგუია სალმინიკოლა დნმ-ის თანმიმდევრობის ანალიზისა და ფლუორესცენტული მიკროსკოპიის საშუალებით შეისწავლეს და აღმოაჩინეს, რომ მას დაკარგული ჰქონდა მიტოქონდრული გენომი, აერობული სუნთქვის უნარი და ასევე ყველა ნუკლეარული გენი, რომელიც მიტოხონდრიის ტრანსკრიპციასა და რეპლიკაციაშია ჩართული.

კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ დედამიწაზე არსებობს სულ მცირე ერთი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმი, რომელსაც სიცოცხლისთვის ჟანგბადი არ სჭირდება.

კვლევის შედეგები სამეცნიერო ჟურნალ PNAS-ში გამოქვეყნდა.

წყარო : sciencealert.com

მასალა მოამზადა : თამარ ტაბატაძემ 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
1 2 3 4 5 6 … 12
Page 4 of 12