ისტორია

სალადინის მდივანი – იმად ალ-დინი თავის პოემაში სალადინს ასე მიმართავს:

وإن بلاد رق مظلمة فخذ

وبعد الفرنج الكرك فاقصد بلاده م

خراسان والنهرين والدرك الفرسا

بعزمك وأملاً من دمائهم الرسا

,,აღმოსავლეთის ქვეყნები წყვდიადმა მოიცვა, მაშ, დაიკავე ხორასანი, მესოპოტამია, თურქეთი და სპარსეთი, ფრანგების (ჯვაროსნების) შემდეგ გაემართე შენი განზრახვით ქართველთა ქვეყნის წინააღმდეგ და აღავსე საფლავები მათი სისხლით“.

(თარგმანი – ბ.ჭ.).

საოცარი ტექსტია, ჯვაროსანთა დამარცხების შემდეგ პოლიტიკური ისლამური სამყაროს მთავარი მტრები ქართველები არიან და ფრანგების დამარცხების შემდეგ ჯერი მათზეა. თამართან დადებული ხელშეკრულების მიუხედავად, სალადინმა ეს პროპაგანდა მიიღო და ხალიფას მიმართ წერილშიც გააჟღერა.

იმად ად დინის თანამედროვე სომეხი ავტორი სომხური სახარების ერთ უნიკალურ მინაწერში ამავე რეალობას შემდეგნაირად გადმოგვცემს:

,,[დაიწერა] სომხური წელთაღრიცხვის ექვსას ორმოცდაცამეტ წელს

(1204 წ. 31/1 — 1205 წ. 28/I), უფალ იოჰანესის კათალიკოსობისას, ქრისტეს მიერ გვირგვინოსანი და ძლევამოსილი [კილიკიის – ბ. ჭ] სომეხთა მეფის – ლევონის, სტეფანეს ძის, მეფობის ჟამს, ბოროტსა და უკუღმართ დროში, როდესაც ქრისტიანთა მოდგმა გადაბუგული იყო ყოველგან, ვითარცა მინდვრის ძეძვი; [ისინი] უცხოთესლთაგან მრავალმხრივ შევიწროებული და გაწამებული იყვნენ, რადგან ფრიად მომძლავრებულიყო ცოფიანი და უსჯულო, მხევლის შთამომავალთა, აგარიანთა ტომი; მძლავრობით მიიტაცეს ყველა ქვეყანა… [ამ დროს] აღმოსავლეთში [სუფევდა] ქართველთა დედოფლის, სახელად თამარის, სახლი. მან დიდი სიმამაცე გამოიჩინა, [ურწმუნოთა – ბ. ჭ.] მრავალი გვარი დააქცია, ააოხრა და უცხო თესლნი ბასრი მახვილით მოსრნა, დარჩენილთ ხარკი დაადო, დაიმორჩილა. მის კარზე იყო ორი ძმა, სომხური მოდგმის მთავრები. უხუცესს ერქვა ზაქარე შაჰანშაჰი ; [იგი იყო] კაცი წმიდა და მხნე, ფრიად შემკული ღმრთის შიშით, იქამდე, რომ თითქმის ქვაბებში [მყოფ] ბევრ მეუდაბნოეს აღემატებოდა. უმრწემესს იოანე ერქვა. ისინი ორთავე ბედნიერი იყვნენ იმ დედოფლისაგან და ფრიად დაფასებული მისგან, იმდენად, რომ ისინი დაედგინა მთელი თავისი ლაშქრის და სამეფოს მეთაურად. [ზაქარია და ივანე] ჯვრის მტერთა წინააღმდეგ მხნე მებრძოლნი და მძლეველნი გამოდგნენ. ყოველგან აქებდნენ მათ სახელს. უკეთუ ყოვლისშემძლე უფალს არ მოეცა ჩვენთვის ამ ძლევამოსილ მეფეთა და ქრისტესმოყვარე მთავართა მანუგეშებელი მოდგმა, წინასწარმეტყველის სიტყვისამებრ, სოდომისა და გომორის მიმსგავსებული გავხდებოდით“ (ა. აბდალაძის თარგმანი).

ამ ორ ბრწყინვალე წყაროს ღრმა შინაგანი კავშირი აქვს, იმად ად დინის მიხედვით, აღმოსავლეთი წყვდიადმა მოიცვა, რის მიზეზსაც სომხური სახარების მინაწერი ასე განმარტავს: ,,ამ დროს აღმოსავლეთში [სუფევდა] ქართველთა დედოფლის, სახელად თამარის, სახლი. მან დიდი სიმამაცე გამოიჩინა [ურწმუნოთა – ბ. ჭ.] მრავალი გავარი დააქცია, ააოხრა და უცხო თესლნი ბასრი მახვილით მოსრნა, დარჩენილთ ხარკი დაადო, დაიმორჩილა“.

და ბოლოს, რა სახის წარმოდგენები არსებობდა თამარზე სალადინის სამეფოში, საუკეთესოდ ჩანს ეგვიპტური ეპიკური პოემიდან – ,,ალ ჰიმმა“:

,,ქართველებს ჰყავდათ დედოფალი… მან დასცა მამრნი და ბუმბერაზნი, დამორჩილებული ჰყავდა მძლავრი და მამაცი, რჩეული ჭაბუკები და მებრძოლები, ხელმძღვანელობდა იგი ლაშქრობებს თურქებისა და თურქომანების წინააღმდეგ, მას განრთხმული ჰყავდა ბიზანტიელები და ჯვრის მსახურნიც, უწია მისმა სიავემ ყველა ქვეყანას და შეურაცხყო ყველა არსება, მასთან იყო ხუცესი, რომელიც იყო ყველა მღვდელმთავრის ხელმძღვანელი და მეთაური ყველა ურწმუნოსა და ერეტიკოსისა, ერთ დღესაც, მან აუკრძალა მას ლაშქრობები თანამორწმუნეთა წინააღმდეგ და აწვია იგი იარაღის ასაღებად ისლამის ქვეყნებზე… მას ჰყავდა 400 000-ზე მეტკაციანი ლაშქარი, ყველანი დაფარული ჯაჭვითა და ჩაფხუტით (შეადარე ,,ქართლის ცხოვრება“ თამარის ლაშქრის აბჯარკეთილობაზე), კარგად მომზადებულები საბრძოლველად, ცხენითაც და ფეხითაც, მამაცნი ომებში და ასპარეზობებზე“ (თარგმანი – ბ.ჭ.).

შეადარე ,,ქართლის ცხოვრება“ – საუკეთესო სპარსელი მოასპარეზის – ამირ მირმანის გუნდის დამარცხება თამარის ყმათაგან.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

თა­მარ მე­ფი­სა და მისი კა­რის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი ამოკ­რე­ბი­ლია სხვა­დას­ხვა წყა­რო­დან თუ ზე­პირ­სი­ტყვი­ე­რი გად­მო­ცე­მე­ბი­დან, რომ­ლე­ბიც შე­მოგ­ვი­ნა­ხეს რო­გორც ქარ­თველ­მა, ისე ევ­რო­პელ­მა და ახ­ლო­აღ­მო­სავ­ლელ­მა ავ­ტო­რებ­მა.

თა­მარ მეფე ვი­საც ნა­ნა­ხი არ ჰყავ­და, ერთი მისი თა­ნა­მედ­რო­ვის თქმით, და­ბა­დე­ბი­დან ბრმად უნდა ჩათ­ვლი­ლი­ყო…

წყა­რო­თა თა­ნახ­მად, თა­მარს ლურ­ჯი თვა­ლე­ბი ჰქონ­და, იყო “გრე­მან­თუ­ა­ლი­თა”, სა­ბას დროს გრე­მანს ასე­თი მნიშ­ვნე­ლო­ბა ჰქონ­და – “[თუ­ალ­ნი] არც შავ­ნი და ცხო­ვარ­თა ფერი”, მაგ­რამ XII-XIII სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში ის აღ­ნიშ­ნავ­და “თუ­ალ­სა­ზღუ­ებრ ლურჯსა”. ალ­ბათ ამი­ტომ წერს თა­მა­რის მე­ო­რე ის­ტო­რი­კო­სიც, რომ დე­დო­ფალს ჰქონ­და “თუ­ალ­ნი ტბა­თა­ებრ მზი­სა შემ­ცხრო­მელ­ნი”. ის არ­ცთუ ისე მა­ღა­ლი ტა­ნი­სა ყო­ფი­ლა (“ტანი ზო­მი­ე­რი”), ჰქო­ნია თეთ­რი პი­რი­სა­ხე, მაგ­რამ ღაწ­ვე­ბი ვარ­დის­ფრად შე­ფაკ­ლუ­ლი (“ღა­წუ­თა­ვარ­დებ­რივ ფე­როვ­ნე­ბა”, “ღა­წუ­ნი­ვარ­დო­ვან­ნი”), იმა­ვეს წერს ჩახ­რუ­ხა­ძეც (“ღაწვმწყა­ზა­რი”), თით­ქოს მორ­ცხვი გა­მო­ხედ­ვა ჰქონ­და, თუმ­ცა მხი­ა­რუ­ლი პი­რი­სა­ხე აღ­ბეჭ­დი­ლი იყო სი­ლა­ღით (იმა­ვეს წერს ჩახ­რუ­ხა­ძე – “მზე მცი­ნა­რი, სა­ჩი­ნა­რი”), მაგ­რამ მე­ფეს ურ­ყე­ვი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბე­ბი და მწყობ­რი სა­უ­ბა­რი სჩ­ვე­ო­და (“ზრახ­ვი­სა უჩუკ­ნო­ბა და სი­ტყვი­სა სი­ნარ­ნა­რე”, და­ახ­ლო­ე­ბით ამა­ვეს წერს ჩახ­რუ­ხა­ძეც), ეს სიმ­ტკი­ცე გა­აფ­თრე­ბა­დაც შე­იძ­ლე­ბა ქცე­უ­ლი­ყო და “მო­ეწ­ვა და მო­ე­ოხ­რე­ბი­ნა ურჩნი მე­ფო­ბი­სა მი­სი­სა” სა­კუთ­რივ სა­ქარ­თვე­ლო­შიც, რო­გორც ეს ფხოვ­ში გა­ა­კე­თა, რის გა­მოც ბოლო დრომ­დე ფხო­ვურ/ხევ­სუ­რულ გად­მო­ცე­მებ­ში თა­მა­რი ლა­მის ეშ­მა­კე­ულ, ავ დე­და­კა­ცად მი­იჩ­ნე­ო­და. ამ უზა­დოდ მა­ღალ­მხატ­ვრუ­ლი და­ხა­სი­ა­თე­ბით მე­ფე­ქა­ლის თა­ნა­მედ­რო­ვე ავ­ტორ­მა “ხატი თა­მა­რი­სი ზე­და­მი­წევ­ნუ­ლად აღ­ძეგ­ლა”. მე­ფე­ქა­ლის­ვე თა­ნა­მედ­რო­ვე­ებს მისი მომ­თენ­თა­ვი სი­ნა­ზის წი­ნა­შე მუხ­ლე­ბი ეკ­ვე­თე­ბო­დათ, უმ­შვე­ნი­ე­რე­სი დე­დო­ფა­ლი იყო “მგუ­ე­მელ კდე­მი­თა”, მისი ნაკ­ვთე­ბი­სა და მა­ნე­რე­ბის სი­ნა­ტი­ფე ორ­ლე­სუ­ლი მახ­ვი­ლი­ვით წა­მა­ხუ­ლი იყოო.

XII-XIII სა­უ­კუ­ნე­ში მუს­ლი­მი სულ­თნე­ბი სა­ქარ­თვე­ლოს ძლე­ვა­მო­სილ მე­ფე­ებს უამ­რავ ეგ­ზო­ტი­კურ სა­ჩუ­ქარს, მათ შო­რის ცხო­ვე­ლებ­საც ჩუქ­ნიდ­ნენ, სპი­ლო­ე­ბი­სა და ლო­მე­ბის ჩათ­ვლით (ალა-ად-დინი, აღ­სარ­თა­ნი). შამ­ქო­რის ომში კი დავ­ლად ქარ­თვე­ლებს ორ­მო­ცი ავა­ზაც დარ­ჩათ. თა­მარ­ზე შეყ­ვა­რე­ბულ­მა შარ­ვან­შამ ლო­მის ბოკ­ვე­რი გა­მოგ­ზავ­ნა, პა­ტა­რა ბოკ­ვე­რი დე­დოფ­ლის კალ­თა­ში გა­ი­ზარ­და… დღე­საც ბევ­რს ჰყავს მო­ში­ნა­უ­რე­ბუ­ლი ლომი, სა­ერ­თოდ ისი­ნი პატ­რო­ნი­სად­მი დიდი სიყ­ვა­რუ­ლით გა­მო­ირ­ჩე­ვი­ან ხოლ­მე.წყა­რო­ე­ბის გად­მო­ცე­მით, ბოკ­ვე­რი გაზ­რდის შემ­დეგ ისე­თი თავ­ზარ­დამ­ცე­მი გახ­და, რომ “შე­სა­ხე­და­დაც ზა­რია”, დე­დო­ფალს ფე­სუ­ედს (ფეს­ვე­დი – ქა­ლის გრძე­ლი სა­მო­სე­ლი) ულო­კავ­და და რო­დე­საც ჯაჭ­ვით უკან გა­ზი­დავ­დნენ, შემ­ზა­რა­ვად ღრი­ა­ლებ­და. თა­ნა­მედ­რო­ვე­ე­ბი ამ შთამ­ბეჭ­დავ სა­ნა­ხა­ო­ბა­ში მრავ­ლის­მე­ტყველ სა­ხეს ხე­დავ­დნენ იმი­სას, თუ რო­გორ დნე­ბო­და დე­დოფ­ლის წი­ნა­შე უძ­რა­ვი გუ­ლიც, იდ­რი­კე­ბო­და ამ­პარ­ტა­ვა­ნი ქედი და მგლის მუხ­ლიც იჩო­ქებ­და.

თა­მარ მეფე. ყინ­წვი­სის ფრეს­კა­თა­მა­რის ოთხი ფრეს­კუ­ლი გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბი­დან პორ­ტრე­ტუ­ლი არც ერთი არ არის, ქა­ლის აქ გა­მო­სა­ხუ­ლი სახე – პირმრგვა­ლი, წარ­ბებ­გა­დაბ­მუ­ლი, პა­ტა­რა ტუ­ჩე­ბით, ერ­თგვა­რი კლი­შეა შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის აღ­მო­სავ­ლე­ლი ლა­მა­ზი ქა­ლი­სა და მისი სხვა­დას­ხვა ვა­რი­ა­ცი­ის ნახ­ვა უამ­რავ ძველ ქარ­თულ ხელ­ნა­წერ­შია შე­საძ­ლე­ბე­ლი. მაგ­რამ თა­მა­რის თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ქარ­თვე­ლო­ში მრა­ვა­ლი ნი­ჭი­ე­რი, ან­ტი­კუ­რი ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი და მხატ­ვრუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის მცოდ­ნე, მხატ­ვრულ სი­ტყვას სა­ფუძ­ვლი­ა­ნად და­უფ­ლე­ბუ­ლი ფარ­თო წარ­მო­სახ­ვი­სა და თვალ­სა­წი­ე­რის მქო­ნე ავ­ტო­რი წერ­და, მათ თა­მა­რის ფი­ზი­კუ­რი თვი­სე­ბე­ბი და მას­ში გა­მო­ხა­ტუ­ლი სუ­ლი­ე­რი მხა­რე­ე­ბი თა­ვი­ანთ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში ნი­ჭი­ე­რად ასა­ხეს.ის იყო სა­შუ­ა­ლო სი­მაღ­ლის, თეთ­რი სა­ხის, ლურჯთ­ვა­ლე­ბა, ღაწ­ვებ­შე­ფაკ­ლუ­ლი, მორ­ცხვი მზე­რის, მაგ­რამ სა­ხე­ნა­თე­ლი ქალი, შე­მო­სი­ლი იმ­დრო­ინ­დელ მსოფ­ლი­ო­ში სა­უ­კე­თე­სო ხა­რის­ხის ქსო­ვი­ლის­გან (იბნ ის­ფან­დი­ა­რი) ნამ­ზა­დი, ყინ­წვი­სის ლაჟ­ვარ­დის­ფე­რი (თა­ვის თვა­ლე­ბი­ვით) სა­იმ­პე­რა­ტო­რო პორ­ფი­რით, ძვირ­ფა­სი თვლე­ბით მო­ოჭ­ვი­ლი ოფა­ზის, ანუ ბა­ჯაღ­ლო ოქ­როს მა­ღა­ლი გვირ­გვი­ნით. მას­ში ჩას­მუ­ლი ზმი­რი­სა (ზურ­მუხ­ტის) და სმა­რაგ­დის თვლე­ბი მწვა­ნე შუქს ღვრიდ­ნენ. აღ­ზე­ვე­ბუ­ლი­ყო მა­ღალ სა­მე­ფო ტახ­ტზე, რომ­ლის “კე­დელ-ყუ­რე­ნი” ფიქლით იყო შე­ძერ­წი­ლი, მას­ში ელ­ვა­რე სარ­დი­ო­ნი, ხუ­რუმ­ზი, ბივ­რი­ლი­ო­ნი და ლიგ­ვი­რი­ო­ნი იყო “ურ­თი­ერ­თს შთა­თხზი­ლი” (იო­ა­ნე შავ­თე­ლი), რო­მელ­თა გა­მოც ტახ­ტი ძვირ­ფა­სი ქვე­ბის წარმ­ტა­ცი ფე­რა­დოვ­ნე­ბით ცი­ა­ლებ­და.სარ­დი­ო­ნი და ბივ­რი­ლი­ო­ნი იყო “თუ­ა­ლი ნაკ­ვერ­ცხლის ფერი, რო­მელ­სა აქუნ­და ღამე ცე­ცხლებ­რი­ველ­ვა­რე­ბაი”. ამი­ტომ შავ­თე­ლი წერს, რომ მე­ფის იგავ­მი­უწ­ვდო­მე­ლი ტახ­ტი თვა­ლის­მომჭრე­ლად ელავ­და, მას­ზე დაბ­რძა­ნე­ბუ­ლი სა­ხე­ნა­თე­ლი დე­დოფ­ლის თვითმხილ­ვე­ლე­ბი გად­მოგ­ვცე­მენ:

გე­გუ­თის სა­სახ­ლეს­თან და­მონ­ტა­ჟე­ბულ მი­ნის კონ­სტრუქ­ცი­ა­ზე გრა­ფი­კუ­ლი გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბაა, რო­მე­ლიც დამ­თვა­ლი­ე­რე­ბელს სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევს, ძეგლი პირ­ვან­დე­ლი სა­ხით აღიქ­ვას“უგავს ელო­ბა კრო­ნოს ცი­ერ­სა”. ალ ჰუ­სა­ი­ნი სა­უბ­რობს სა­ქარ­თვე­ლოს (“აბხა­ზის”) მე­ფის ოქ­როს მა­გი­დებ­ზე, სი­ნებ­ზე, თეფ­შებ­სა და ფი­ა­ლებ­ზე, რი­თაც მეფე სა­დი­ლობ­და (შავ­თე­ლი ახ­სე­ნებს უძ­ვირ­ფა­სე­სი ალის­ფე­რი ბა­დახ­შის სა­სა­დი­ლო ჭურ­ჭელ­საც), ვერ­ცხლის გე­ჯებ­ზე, რი­თაც მისი ცხე­ნე­ბი წყალს სვამ­დნენ, მე­ფის ხა­ზი­ნა­ზე – სავ­სე­ზე დი­დძა­ლი მარ­გა­ლი­ტით, სარ­დი­ო­ნი­თა და მარ­ჯნით, “რო­გორ­ზეც ალაჰ­მა ილა­პა­რა­კა ყუ­რან­ში და რო­გორ­საც მორ­წმუ­ნე­ებს შე­პირ­და სა­მო­თხე­ში”.მე­ფის სამ­ლოც­ვე­ლო სავ­სე ყო­ფი­ლა ბა­ჯაღ­ლო ოქ­როს, ძვირ­ფა­სი თვლე­ბით მო­ოჭ­ვი­ლი ჯვრე­ბით, ოქ­როსყდი­ა­ნი და ძვირ­ფას­თვლი­ა­ნი სა­ხა­რე­ბე­ბით, “რომ­ლის მსგავ­სიც არ­სად იყო და რომ­ლის ფა­სიც არა­ვინ იცო­და”. თა­მა­რის სა­ხა­რე­ბის მი­ნა­წე­რი­დან ირ­კვე­ვა, რომ დე­დოფ­ლის კა­რის ეკ­ლე­სი­ა­ში სა­ბაწ­მინ­დის შავმთუ­რი ტი­პი­კო­ნით ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დნენ.აჯა იბ ად-დუ­ნი­ას აღ­წე­რით, კე­თილ­მო­წყო­ბილ სა­მე­ფო სა­სახ­ლეს მრა­ვა­ლი კოშ­კი ჰქონ­და და­ტა­ნე­ბუ­ლი, ძირს კი ძა­ლი­ან ახ­ლოს წყა­ლი ჩა­უ­დი­ო­და. შავ­თე­ლის ცნო­ბით, თა­ღე­ბით შემ­კულ დი­დე­ბულ სა­მე­ფო სა­სახ­ლე­ში, რო­მე­ლიც “აზ­მა­თა” მი­ხედ­ვით “ყოვ­ლი­თურთ სა­მო­თხი­სა მსგავ­სია”, უამ­რა­ვი ბაღი (“მტილ-სა­მო­თხე­ნი”) და აუზი (ავა­ზა­ნი) იყო, აჯა იბ ად-დუ­ნია ქა­ლაქ­ში სხვა “სი­კე­თით სავ­სე ბა­ღებ­ზეც” ლა­პა­რა­კობს.სპარ­სე­ლი გე­ოგ­რა­ფის, ჰამ­დალ­ლაჰ ყაზ­ვი­ნის ცნო­ბით ირ­კვე­ვა, რომ აბხა­ზის (სა­ქარ­თვე­ლოს) მე­ფის შე­მო­სა­ვა­ლი მი­ნი­მუმ ორ­ჯერ მეტი იყო თა­ნად­რო­უ­ლი ინ­გლი­სი­სა და საფ­რან­გე­თის მე­ფის შე­მო­სა­ვალ­ზე.სა­ნამ რუ­მის სულ­თა­ნი რუქნ-ად-დინი სა­ქარ­თვე­ლოს წი­ნა­აღ­მდეგ გა­მო­ი­ლაშ­ქრებ­და, რუ­მის იმ­პე­რი­ა­ში იყო დიდი ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სი.

იბნ ბიბი გად­მოგ­ვცემს, რომ ხალ­ხს სულ­თა­ნი სა­ქარ­თვე­ლო­ზე ლაშ­ქრო­ბით აი­მე­დებ­და, რაც “ური­ცხვ ნა­დავლს” მო­ი­ტან­და:”ღმრთი­სა­გან აღ­თქმუ­ლი ური­ცხვი ნა­დავ­ლი(ს) (შოვ­ნა), აღ­სრულ­დე­ბა აბხა­ზის და­მორ­ჩი­ლე­ბით”. ასე, დიდი იმ­პე­რია ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სი­დან გა­მოს­ვლას სა­ქარ­თვე­ლოს და­ლაშ­ქვრით გეგ­მავ­და, რომ­ლის სიმ­დიდ­რე­ზე ლე­გენ­დე­ბი არა მხო­ლოდ მახ­ლო­ბელ რუ­მამ­დე, შო­რე­ულ გერ­მა­ნი­ამ­დეც კი აღ­წევ­და. “პარ­ცი­ფალ­ში” (XII სა­უ­კუ­ნის სა­რა­ინ­დო რო­მა­ნი) ლა­პა­რა­კია კავ­კა­სი­ის დიდ სა­მე­ფო­ზე (“ტრი­ბა­ლი­ბო­თი”), ოქ­როს მთებ­ზე, დი­დე­ბულ ოქ­რო­ქ­სო­ვი­ლებ­სა და ბრწყინ­ვა­ლე დე­დო­ფალ­ზე.ერთი უც­ნო­ბი წყა­რო­დან, რო­მე­ლიც ახ­ლა­ხან მო­ვი­პო­ვე, ირ­კვე­ვა, რომ ჯვა­როს­ნე­ბი ელო­დე­ბოდ­ნენ, რო­დის და­უბ­რუ­ნებ­და ქრის­ტი­ა­ნებს მუს­ლიმ­თა­გან და­პყრო­ბილ იე­რუ­სა­ლიმს – ღე­გი­ნა Pოტენ­ტი­სი­მა თა­მარ (“დე­დო­ფა­ლი ძლე­ვა­მო­სი­ლი თა­მა­რი”), რო­გორც პრეს­ვი­ტერ იო­ა­ნეს მემ­კვიდ­რე. ამის მერე გა­სა­გე­ბი ხდე­ბა, თუ რა­ტომ მო­ი­თხოვ­და სა­ლა­დი­ნი “ფი­ცის წიგნ­ში” თა­მა­რის­გან პი­რო­ბას, რომ მის ტე­რი­ტო­რი­ებს არ და­ი­პყრობ­და. თეთრყირ­მი­ზი, ლურჯთ­ვა­ლე­ბა თა­მა­რი, ლურ­ჯი პორ­ფი­რი­თა და ზმი­რის­თვლი­ა­ნი ოფა­ზის მა­ღა­ლი გვირ­გვი­ნით, თა­ვი­სი მწიგ­ნობ­რე­ბი­სა და კა­რის ბრწყინ­ვა­ლე პო­ე­ტე­ბის გა­რე­მოც­ვა­ში, თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა შე­ფა­სე­ბით “სწავ­ლის ებ­გუ­რია (გუ­შა­გი)”.გა­აგ­რძე­ლეთ კი­თხვა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

XIX საუკუნის მიწურულიდან I მსოფლიო ომამდე, რუსეთის იმპერიაში არსებული ფასებისა და შრომის ანაზღაურების შესახებ საყურადღებო ცნობებია დაცული საქართველოსა და რუსეთის სახელმწიფო არქივებში, ასევე, ქართველ პოლიტიკურ, სახელმწიფო და საზოგადო მოღვაწეთა თხზულებებში, მოგონებებსა და ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში.

ეს ბუნებრივიცაა, ვინაიდან იმპერიის შემადგენლობაში, სხვა ქვეყნებთან ერთად, იმხანად საქართველოც შედიოდა. აქვე განხილულია იმავე პერიოდის რუსული ფულადი სისტემაც.

მუშათა ანაზღაურება

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ფინანსთა და ვაჭრობა-მრეწველობის მინისტრ კონსტანტინე კანდელაკის (1883-1959) თხზულებაში “საქართველოს ეროვნული მეურნეობა” (ტ. II, პარიზი, 1960), მოყვანილია სტატისტიკური ცნობები 1914 წლის თებერვალში თბილისში არსებული საშუალო დღიური ხელფასებისა და პირველი მოთხოვნილების საგნების ფასების შესახებ.

ამ მონაცემების მიხედვით, საშუალო დღიური ანაზღაურების სახით მუშა იღებდა 2 რუბლსა და 39 კაპიკს. კონკრეტულად კი სხვადასხვა სპეციალობის მუშა დღიურად საშუალოდ იღებდა შემდეგ ხელფასს (რუბლებში): გამთბობი – 3,5; დურგალი, ხარატი და მლესავი – 3; ქვის მთლელი, მხურავი, მღებავი და ხურო – 2,5; მჭედელი – 2; მხერხავი – 1; ხოლო დღიური მუშა – 80 კაპიკს.

პირველი მოთხოვნილების საგნები იყიდებოდა გირვანქობით, რაც 409 გრამს შეადგენდა. ერთი გირვანქა ყველი თბილისში საშუალოდ ღირდა (კაპიკებში) 20; ერთი გირვანქა ზეთი – 18; ხორცი – 14; ბრინჯი – 11; ლობიო – 8; ხახვი – 5; პური – 4; მარილი – 4; კომბოსტო – 3,8; კარტოფილი – 1,7; ნავთი – 4; ერთი გირვანქა ნახშირი – 60 კაპიკი.

ამ მონაცემების მიხედვით, ზემოთ ჩამოთვლილი თორმეტივე დასახელების პირველი მოთხოვნილების საქონლის თითო გირვანქის შეძენა შეიძლებოდა საშუალოდ 1 რუბლად და 53,5 კაპიკად. ამდენად, მუშას საშუალო დღიური ანაზღაურებით – 2 რუბლითა და 39 კაპიკით, შეეძლო შეეძინა ყველა აქ დასახელებული პირველი მოთხოვნილების საქონელი თითო გირვანქის ოდენობით და თან დაუხარჯავი დარჩებოდა საშუალოდ 85,5 კაპიკი.

მეცნიერ-პედაგოგთა ანაზღაურება

ქვეყნის უპირველეს უმაღლეს სასწავლებელში – პეტერბურგის საიმპერატორო უნივერსიტეტში მოღვაწე მეცნიერთა და პედაგოგთა შრომის საშუალო ანაზღაურება, ბუნებრივია, უფრო მაღალი იყო.

ექვთიმე თაყაიშვილის (1863-1953) ცნობით, ნიკო მარს (1865-1934) “სტუდენტობაში მარტო სტიპენდია – 25 მანეთი ჰქონდა, სხვა არაფერი და ამით ცხოვრობდა, რასაკვირველია, ღარიბად. უნივერსიტეტში რომ დატოვეს, – 50 მანეთი ჰქონდა და როცა პრივატ-დოცენტი გახდა – 100 მანეთი”.

პეტერბურგის ცენტრალურ სახელმწიფო საისტორიო არქივში დაცული დოკუმენტიდან ნათელი ხდება, რომ ივანე ჯავახიშვილს (1876-1940) 1900 წლის იანვრიდან 1902 წლის ივლისამდე ეძლეოდა სამაგისტრო სტიპენდია თვეში – 50 რუბლი.

სამაგისტრო დისერტაციის დაცვის შემდეგ, 1903 წლის 1 იანვარს ივანე ჯავახიშვილი აირჩიეს პრივატ-დოცენტად და თვიურ ხელფასად 100 რუბლი დაუნიშნეს. ამ თანამდებობაზე ის 14 წლის განმავლობაში, სამშობლოში დაბრუნებამდე მუშაობდა. გაგრძელება

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”