ეს საინტერესოა

შვეიცარიაში ნაწილაკების ყველაზე დიდი ამაჩქარებლის მკვლევრებმა ახალი, უფრო მსხვილი სუპერკოლაიდერის Future Circular Collider აშენების გეგმა წარადგინეს. ამის შესახებ BBC წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, ახალი მოწყობილობა სპეციალისტებს ახალი ნაწილაკების აღმოსაჩენად სჭირდებათ, რომლებიც ფიზიკაში რევოლუციას გამოიწვევენ და მეტ ინფორმაციას მოგვცემენ სამყაროს შესახებ.

გეგმის მიხედვით, ახალი მოწყობილობა დიდ ადრონულ კოლაიდერმა სამჯერ უფრო დიდი უნდა იყოს, თუმცა პრობლემა მის ასაშენებლად ფინანსირების მოძიებაა. მშენებლობის პირველი ეტაპისთვის დაახლოებით 15 მილიარდი დოლარი იქნება საჭირო. თანხა სუპერკოლაიდერის ასაშენებლად ევროპის ბირთვული კვლევების ორგანიზაციის წევრმა ქვეყნებმა უნდა გამოყონ, თუმცა ექსპერტების ნაწილი ეჭვი ეპარება პროექტის ეკონომიკურ მნიშვნელობაში.

თუმცა მეცნიერები განმარტავენ, რომ ახალი კოლაიდერი მათ ბნელი მატერიისა და ბნელი ენერგიის უკეთესად შესწავლის საშუალებას მისცემთ.

დიდ ადრონული კოლაიდერი ჟენევის მახლობლად არის განთავსებული. ეს მიწისქვეშა გვირაბია, რომლის დიამეტრიც 27 კილომეტრს შეადგენს. მასში ატომურ ნაწილაკებს თითქმის სინათლის სიჩქარემდე აჩქარებენ და შემდეგ ერთმანეთთან აჯახებენ. შედეგად გამოთავისუფლებული სუბატომური ნაწილაკები მეცნიერებს ატომების მოწყობისა და მათი ნაწილაკების ერთმანეთთან ურთიერთობის უკეთ გაგებაში ეხმარება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

აფხა­ზე­თის წყლებ­ში პირ­ვე­ლად, თით­ქმის, 60 წლის შემ­დეგ მე­თევ­ზე­ებ­მა თევ­ზი, რუხი ზურგრქო­სა­ნა (Balistes capriscus) აღ­მო­ა­ჩი­ნეს. ამის შე­სა­ხებ “რია ნო­ვოს­ტის“ რუ­სე­თის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ის სამ­ხრეთ სა­მეც­ნი­ე­რო ცენ­ტრის აზოვ-შავი ზღვის აუ­ზის იქთი­ო­ფა­უ­ნის შემ­სწავ­ლე­ლი სექ­ტო­რის ხელ­მძღვა­ნელ­მა, და­ნილ ბუხ­მინ­მა გა­ნუ­ცხა­და.

“სო­ხუმ­ში რუხი ზურგრქო­სა­ნას და­ჭე­რის შემ­თხვე­ვა და­ფიქ­სირ­და. ის პირ­ვე­ლად, თით­ქმის, 60 წლის შემ­დეგ მე­თევ­ზე­ე­ბის ად­გი­ლობ­რივ­მა ბრი­გა­დამ და­ი­ჭი­რა და გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლა,“ – აცხა­დებს ბუხ­მი­ნი.

რუსი მეც­ნი­ე­რის ვა­რა­უ­დით, თევ­ზი, რომ­ლის ბი­ნად­რო­ბის არე­ა­ლი ატ­ლან­ტის ოკე­ა­ნეა, შე­საძ­ლოა, ხმელ­თა­შუა ზღვის მხრი­დან სო­ხუ­მის ყუ­რე­ში შემ­თხვე­ვით მოხ­ვედ­რი­ლი­ყო. გა­ნაგ­რძეთ კი­თხვა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

პლანეტების წიაღში უცნაური ამბები ხდება, სადაც ჩვენთვის ცნობილი ნივთიერებები უკიდურესი წნევისა და ტემპერატურის ზემოქმედების ქვეშ არიან.

დედამიწის მყარ შიდა ბირთვში სავარაუდოდ რკინის ატომები „ცეკვავენ“. წყლით მდიდარ გაზის გიგანტებში, ურანსა და ნეპტუნში კი დიდი ალბათობით წარმოიქმნება, ცხელი, შავი, მძიმე ყინული, რომელიც ერთდროულად მყარიც არის და თხევადიც.

ხუთი წლის წინ, მეცნიერებმა ეს ეგზოტიკური ყინული, სახელად სუპერიონური ყინული ისტორიაში პირველად შექმნეს ლაბორატორიული ექსპერიმენტით; ოთხი წლის წინ, მეცნიერებმა მათ მისი არსებობა და კრისტალური სტრუქტურა დაადასტურეს.

ამის შემდეგ, შარშან, აშშ-ის რამდენიმე უნივერსიტეტის მკვლევრებმა სუპერიონური ყინულის ახალი ფაზა აღმოაჩინეს.

აღმოჩენა აღრმავებს ჩვენს წარმოდგენას იმის შესახებ, თუ რატომ აქვთ ურანსა და ნეპტუნს ასეთი უჩვეულო მაგნიტური ველები პოლუსებთან.

დედამიწაზე ჩვენი საცხოვრებელი გარემოს გადმოსახედიდან, ალბათ ფიქრობთ, რომ წყალი მარტივი, იდაყვის ფორმის მოლეკულაა, რომელიც წყალბადის ორ ატომთან დაკავშირებული ჟანგბადის ატომისგან შედგება და რომლებიც, წყლის გაყინვისას ფიქსირებულ მდგომარეობაში არიან.

სუპერიონური ყინული უცნაურად განსხვავებულია, მაგრამ შეიძლება სამყაროში წყლის ყველაზე გავრცელებულ ფორმას წარმოადგენდეს — ავსებდეს არა მხოლოდ ურანისა და ნეპტუნის წიაღს, არამედ სხვა ასეთი ეგზოპლანეტებისასაც.

ამ პლანეტებზე უკიდურესად დიდი წნევაა, 2-მილიონჯერ მაღალი, ვიდრე დედამიწის ატმოსფეროში; წიაღი კი ისეთივე ცხელია, როგორც მზის ზედაპირი. სწორედ აქ იწყება მთელი რიგი უცნაურობები.

2019 წელს მეცნიერებმა დაადასტურეს ის, რასაც ფიზიკოსები ჯერ კიდევ 1988 წელს პროგნოზირებდნენ — სტრუქტურები, რომლებშიც სუპერიონური ყინულის ჟანგბადის ატომები ჩაჭედილია მყარ კუბურ მესერში, იონიზებული წყალბადის ატომები კი კი თავისუფლდებიან და ამ მესერში ისე დაცურავენ, როგორც ელექტრონები ლითონებში.

ეს კი სუპერიონურ ყინულს გამტარის თვისებებს აძლევს. ამავე დროს, მისი დნობის წერტილს იმდენად მაღლა სწევს, რომ გაყინული წყალი მაინც მყარი რჩება ძალზე მაღალ ტემპერატურაზე.

უახლეს კვლევაში, სტენფორდის უნივერსიტეტის ფიზიკოსმა არიანა გლისონმა და მისმა კოლეგებმა ალმასის ორ ფენას შორის მოქცეული წყლის თხელი „ნაჭრები“ რამდენიმე წარმოუდგენლად ძლიერი ლაზერით „დაბომბეს“.

ამის შედეგად წარმოქმნილმა შოკურმა ტალღებმა წნევა 200 გიგაპასკალამდე (2 მილიონი ატმოსფერო) აწია, ტემპერატურა კი დაახლოებით 4727 გრადუს ცელსიუსამდე — უფრო მაღლა, ვიდრე 2019 წლის ექსპერიმენტებში, მაგრამ უფრო დაბალ წნევაზე.

„ბოლო პერიოდში ნეპტუნის მსგავსი წყლით მდიდარი ეგზოპლანეტების აღმოჩენა მოითხოვს წყლის ფაზური დიაგრამის უფრო დეტალურ გაგებას წნევა-ტემპერატურის ისეთ გარემო პირობებში, რომლებიც ამ პლანეტათა წიაღისას შეესაბამება“, — წერენ გლისონი და მისი კოლეგები.

ამის შემდეგ, რენტგენულმა დიფრაქციამ გამოავლინა ყინულის ცხელი, მკვრივი კრისტალური სტრუქტურა იმის მიუხედავად, რომ ტემპერატურა და წნევა მხოლოდ წამის რაღაც ნაწილში იყო შენარჩუნებული.

შედეგად მიღებულმა დიფრაქციულმა მახასიათებლებმა დაადასტურა, რომ სინამდვილეში ყინულის კრისტალები 2019 წელს სუპერიონურ ყინულში შემჩნეულისგან განსხვავებულ, ახალ ფაზაში იყო. ახლად აღმოჩენილი სუპერიონურ ყინულს, სახელად ყინული XIX-ს, სხეულ-ცენტრირებული კუბური სტრუქტურა აქვს და უფრო მაღალი გამტარობა, ვიდრე მის წინამორბედს, 2019 წლის ყინული XVIII-ს.

გამტარობა აქ მნიშვნელოვანია, რადგან დამუხტულ ნაწილაკთა მოძრაობა მაგნიტურ ველს წარმოქმნის. ეს კი დინამოს თეორიის საფუძველია, რომელიც აღწერს, როგორ წარმოქმნის მაგნიტურ ველებს გამტარი სითხეების მოძრაობა, მაგალითად, დედამიწის მანტიის ან სხვა პლანეტათა წიაღების.

თუკი ნეპტუნის მსგავს ყინულის გიგანტებში უფრო მეტი ასეთი მყარი შიგთავსია, ვიდრე მბრუნავი სითხე, მაშინ იცვლება მაგნიტური ველის წარმოქმნის სახე.

და თუკი ასეთ პლანეტას ბირთვისკენ სხვადასხვა გამტარობის ორი სუპერიონური შრე აქვს, როგორსაც გლისონი და მისი კოლეგები ნეპტუნის შემთხვევაში ვარაუდობენ, მაშინ, გარე თხევადი შრის მიერ წარმოქმნილი მაგნიტური ველი თითოეულ მათგანთან სხვადასხვანაირად უნდა ურთიერთქმედებდეს, რაც ყველაფერს კიდევ უფრო უცნაურს გახდიდა.

გლისონისა და მისი კოლეგების დასკვნით, სუპერიონური ყინულის, ყინული XIX-ის შრის გაზრდილი გამტარობა ხელს უნდა უწყობდეს არამდგრადი, მულტიპოლარული მაგნიტური ველების წარმოქმნას, როგორებიც აქვთ ურანსა და ნეპტუნს.

თუ მართლაც ასეა, დამაკმაყოფილებელი შედეგი იქნება NASAS-ხომალდ ვოიაჯერ 2-ის მიერ მზის სისტემის ყინულის ორი გიგანტის თავზე გადაფრენიდან 30 წლის შემდეგაც კი, რომლებმაც მათი უჩვეულო მაგნიტური ველები გაზომეს. ეს ხომალდები კოსმოსში 1977 წელს გაუშვეს და უკვე დატოვეს მზის სისტემა.

მომზადებულია ScienceAlert-ის მიხედვით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

არსებობს პროდუქტები, რომლებშიც (კერძებში) ხელმეორედ გაცხელებისას, ბაქტერია ისე მრავლდება, რომ ის მომწამვლელი ხდება ჩვენი ორგანიზმისთვის. აბა, ყურადღებით გაეცანით ამ სიას და გაითვალისწინეთ.

აიურვედას (ხალხური მედიცინა ინდოეთში) ექსპერტი – არუნ ხათრი, რომელსაც უკვე სასარგებლო რჩევებით ყველა ვიცნობთ, იმ საკვებთა ჩამონათვალზე საუბრობს, რომლებიც მომზადებისას უნდა შევჭამოთ, ან აღარ უნდა გავაცხელოთ.

არუნ ხათრი: სასარგებლო პროდუქტები, რომლებიც გაცხელების შემთხვევაში ტოქსიკური ხდება.

გაცხელებისას ისევ ისე გროვდება და სწრაფად იზრდება საჭმელში ბაქტერია, როგორც ის მომზადებამდე იყო.

ისპანახი – სასარგებლო პროდუქტია, ვიცით. მაგრამ გაცხელებისას რკინა, რომელიც მასშია, ტოქსიკური ხდება. ის კანცეროგენული ხდება. ჩვენს უჯრედებს ჟანგბადი სჭირდება. კიბოს ერთ-ერთი მიზეზი, სხეულში ჟანგბადის ნაკლებობაა. მოკლედ, ფხალეული მეორედ ჭამისას ცივად უნდა მიიღოთ. ისპანახიანი კერძი ან იმდენი მოამზადეთ, რომ ახალ გაკეთებული მიირთვათ, ან აღარ გააცხელოთ.

კვერცხი – კერძები, რომელიც კვერცხს შეიცავს, მეორედ არ უნდა გაცხელდეს. მაიონეზის გაცხელება მის შემცველობაში კვერცხის არსებობის გამო არ შეიძლება. კვერცხში არის ბაქტერია სალმონელა. ამ ბაქტერიის საჭმელში მატება საშიშია – ორსულთათვის, ბავშვებისთვის და ხანდაზმულთათვის.

სალმონელა კვერცხში მაშინაც იმატებს, როდესაც კვერცხის ტემპერატურა იცვლება. მაცივარში შენახვის შემდეგ, თუ კვერცხი გამოიღეთ, ის უკან აღარ დააბრუნოთ, თორემ მასში ბაქტერია იმატებს. გამოღებული კვერცხი ან უნდა მოამზადოთ, ან უნდა გადააგდოთ.

კარტოფილი – ამ პროდუქტში არის ბაქტერია ქლოსტრიდიუმ ბოტილიუმი. როდესაც ის იხარშება ან იწვება, ეს ბაქტერია კვდება. მაგრამ როდესაც ცივდება, ის ისევ მრავლდება. მეორედ გაცხელებისას, უფრო და უფრო მრავლდება ეს ბაქტერია. სახლში არასდროს გააცხელოთ რესტორნიდან წამოღებული ფრი. ეს ტოქსიკურია. არასდროს გააცხელოთ ფრი ან შემწვარი კარტოფილი მეორედ.

თევზეული – არ გააცხელოთ არასდროს.

ხორცეული – მზადდება 170 გრადუსზე. ხორცეულის კერძების გაცხელება შეიძლება, მაგრამ 170-ზე ან ზევით, რომ მაღალ ტემპერატურაზე გაცხელდეს. ხშირ შემთხვევაში შიგნით ცივად რჩება და გარედან ცხელდება. აუცილებლად მთლიანად კარგად უნდა გაცხელდეს ხორციანი კერძები.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

პირის ღრუს კიბო არის სიმსივნე, რომელიც რბილ ქსოვილებში ვითარდება – ენაზე, ლოყის შიდა ზედაპირზე, სასაზე, ტუჩებზე ან ღრძილებზე. სიმსივნე შეიძლება, ისეთ უბანში იყოს ლოკალიზებული, სადაც მისი აღმოჩენა ვერ მოხერხდეს.

სიმპტომები შეიძლება, მრავალფეროვანი იყოს, შეუხორცებელი წყლულების ჩათვლით. თუმცა ყველაზე მეტად ყურადღება უნდა მივაქციოთ ხანგრძლივად არსებულ კვანძებს პირის ღრუსა და კისრის მიდამოში, კბილების მორყევას.

ასევე, საყურადღებოა დაბუჟებული ან მგრძნობელობა დაკარგული უბნის გაჩენა ტუჩზე ან ენაზე, მეტყველებაში ცვლილებები. ასეთი ნიშნების აღმოჩენისას აუცილებლად უნდა მიმართოთ ექიმს.

განსაკუთრებით საყურადღებოა ის წყლულები, რომელიც 3 კვირის განმავლობაში არ ხორცდება. მტკივნეული წყლული, ასევე, შეიძლება კიბოს ნიშანს წარმოადგენდეს.

ასევე, განსაკუთრებით საყურადღებოა ენის გამოკვლევა – უნდა გაისინჯოს ენის ორივე გვერდითი ზედაპირი და პირის ღრუს ფსკერი. თეთრი ან წითელი ბალთები, კვანძები, დაქვეითებული შეგრძნების უბნები – ეს ის ცვლილებებია, რომელიც უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს.

რეკომენდებულია ლოყის ლორწოვანი გარსისა და ენის გვერდითი ზედაპირების დათვალიერება სარკის წინ კვირაში ერთხელ. ყურადღება მიაქციეთ ლორწოვანის შეფერილობის ნებისმიერ ცვლილებას.

უჩვეულო კვანძები – ლოყის სისქეში შეიძლება არსებობდეს კვანძები, რომელიც ვიზუალურად არ ჩანს. გასინჯვის დროს ცერა და საჩვენებელ თითს შორის მოაქციეთ ლოყის გარეთა და შიგნითა ზედაპირები. უმჯობესია გამოკვლევა ორივე მხარეს ერთდროულად ჩატარდეს, ორივე ლოყის სისქის უკეთ შედარების მიზნით. თუ უჩვეულო შემაგრებებს ან კვანძებს აღმოაჩენთ, მიმართეთ ექიმს.

პირის ღრუს კიბოს ყოველთვის ახლავს შეშუპება. მისი აღმოჩენა თითებით გასინჯვით არის შესაძლებელი. გაისინჯეთ თითებით ქვედა ყბისქვეშა მიდამო და ყელი, შეადარეთ ორივე მხარე ერთმანეთს. ასიმეტრიისა და ცვლილებების აღმოჩენის შემთხვევაში აუცილებლად მიმართეთ ექიმს.

ხმის ჩახლეჩა შეიძლება, პირის ღრუს კიბოს უკავშირდებოდეს, თუმცა ზამთრის სეზონური ვირუსების პერიოდში აღნიშნული სიმპტომი ხშირად გვხვდება. ასეთი სიმპტომის უმიზეზოდ გაჩენის შემთხვევაში, საჭიროა ექიმთან კონსულტაცია.

კბილების მორყევა, ისევე როგორც კბილის ამოღების შემდეგ კბილბუდის შეხორცების შეფერხება, შეიძლება პირის ღრუს კიბოს ერთ-ერთი ნიშანი იყოს.

კვანძების, ბალთების, შეშუპებისა და სხვა ცვლილებების გამოსავლენად ზემოთ აღწერილი მარტივი თვითგამოკვლევითა და დათვალიერებით ადვილადაა შესაძლებელი ენის, ლოყების, ღრძილების, სასის, ნუშურა ჯირკვლების, ტუჩების, პირის ღრუს ფსკერისა და კისრის შემოწმება. საეჭვო სიმპტომის აღმოჩენის შემთხვევაში კი შესაბამისი რეაგირებაა საჭირო.

წყარო: tbiliselebi.ge

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

არიზონას უნივერსიტეტის ფილოსოფოსმა ათასწლეულის კამერა დაამონტაჟა. ეს მოწყობილობაა, რომელიც ქალაქ ტუსონის ერთ კადრს ათასი წლის განმავლობაში გადაიღებს.

შემქმნელი ჯონატონ კიტსი ამბობს, რომ მას სურს ადამიანები კაცობრიობის წარსულზე, აწმყოსა და მომავალზე უფრო ღრმად დააფიქროს. ის ფიქრობს იმაზე, თუ როგორი შეიძლება იყოს ჩვენი საზოგაოება 31-ე საუკუნეში.

“ადამიანთა უმეტესობას მომავალზე საკმაოდ ბუნდოვანი ხედვა აქვს. თუმცა, ფაქტია, რომ ჩვენ გვაქვს ფანტაზია და შევიძლია წარმოვიდგინოთ თუ როგორი იქნება მომავალი. კონკრტულ შემთხვევაში კი ტუსონის მომავალი”, — თქვაკიტსმა.

კამერა ფოლადის ბოძისა და მის თავზე დაყენებული სპილენძის ცილინდრისგან შედგება. როდესაც სინათლე ცილინდრში ხვდება, ის 24-კარატიანი ოქროს თხელი ფურცლის ქინძისთავის ზომის ხვრელში გადის, შემდეგ კი ეცემა ზედაპირს. ზედაპირი ზეთის საღებავის პიგმენტითაა დამუშავებული, რომელსაც ვარდის ენდროთია ეწოდება.

ტუმამოკის გორაზე საფეხმავლო ბილიკის მახლობლად, კამერაზე შეტყობინება შეგხვდევათ, რომელიც გამვლელებს მომავალზე დაფიქრებისკენ მოუწოდებს.

როდესაც სურათი საბოლოოდ გამომჟღავნდება, ლანდშაფტის ყველაზე სტატიკური ნაწილები იქნება შედარებით მკაფიო, ხოლო რეგულარულად ცვალებადი ადგილების ფორმები უფრო ჩრდილისებრი.

სავარაუდოა, რომ ბუნებრივი ლანდშაფტი ეფექტურად იქნება აღბეჭდილი, ხოლო კადრში შენობების რაოდენობა და დიზაინი შეიცვლება საუკუნეების განმავლობაში.

როგორი იქნება სამყარო ათასი წლის შემდეგ, ძნელი წარმოსადგენია, თუმცა ეს საინტერესო სააზროვნო ექსპერიმენტია. თუ ათასწლეულით უკან გავიხედავთ, დავინახავთ შუა საუკუნეებს. ეს ის დროა, როდესაც ადამიანი ხმლებითა და ცულებით იბრძვის.

კიდევ ერთი ათასი წლის შემდეგ, კლიმატის ცვლილება, ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგია და მრავალი სხვა ფაქტორი უდავოდ ძირეულად შეცვლის პლანეტას. ცალსახაა, გარემო და ხედი, რომელსაც ახლა ყოველ დილით ფანჯრიდან ვხედავთ, კარდინალურად შეიცვლება.

კიტსი აღიარებს, რომ არსებობს “ბევრი მიზეზი”, რის გამოც ათასწლეულის კამერამ შეიძლება ვერ გაძლოს. მსგავსი კამერა აქამდე არავის შეუქმნია, თუმცა მიზანი ერთია, კამერამ 3023 წელს ათასწლეულის ფოტო უნდა გაამჟღავნოს..

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ჩინელი მეცნიერები მაიმუნების კლონირებას აგრძელებენ და ამასობაში, ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიის მკვლევართა ჯგუფი აცხადებს, რომ მათ მიერ კლონირებული ერთ-ერთი მაკაკა უკვე ორი წელია, ცოცხალია.

შედეგად, ის ყველაზე დღეგრძელია სხვა კლონირებულ რეზუს მაკაკებს (Macaca mulatta) შორის.

საშვილოსნოში გადანერგილი კლონირებული მაკაკების ემბრიონების ნახევარი მაკეობის დაახლოებით მე-60 დღისთვის დაიღუპა. ზოგიერთმა კლონმა კვირების და თვეების განმავლობაში იცოცხლა, ზოგმაც მხოლოდ რამდენიმე საათს ან დღეს, თუკი საერთოდ ცოცხლები დაიბადებოდნენ. ამის მიზეზი დიდწილად არის განვითარების დროს გენების ექსპრესიის პრობლემა.

ორი წლის რეზუსი მაკაკა იმედისმომცემი გამონაკლისია. ის ჩინეთში, ახალი მეთოდით გამოიყვანეს, რომელიც კლონირებული ემბრიონის განვითარებადი პლაცენტის გასაუმჯობესებლად შეიმუშავეს.

ნაყოფის ზრდა-განვითარებასთან ერთად იცვლება მისი პლაცენტის გენეტიკური ექსპრესიის პროფილიც. თუმცა, კლონირებულ ნაყოფებში პლაცენტა ყოველთვის შესაბამის დროს არ გამოხატავს (ექსპრესია) შესაბამის გენეტიკურ პროფილებს.

მკვლევართა ჯგუფმა მათი მოდელი ცხოველების გადარჩენის მაჩვენებლის გაუმჯობესების გზას მიაგნო.

როგორც ჩანს, პრობლემა მომდინარეობს კლონირებული ემბრიონის სომატური უჯრედებიდან. უფრო კონკრეტულად კი, ემბრიონის გარე შრეში არსებული ტროფობლასტური უჯრედებისგან, რომლებიც განვითარებად ემბრიონს საკვები ნივთიერებებით ამარაგებენ და მოგვიანებით, ემბრიონების გადანერგვის შემდეგ, წარმოქმნის პლაცენტის დიდ ნაწილს; ეს ყველაფერი მოგვიანებით განაპირობებს დისფუნქციურ ან დეფექტიან პლაცენტას.

ამ ხარვეზების გამოსასწორებლად, გადანერგვამდე, კლონირებული ემბრიონების შიდა ფენები მკვლევრებმა სათუთად ჩაამაგრეს არაკლონირებულ ტროფობლასტებში, რითაც მისი განვითარება გადაარჩინეს.

ტროფობლასტებით ჩანაცვლების მეთოდის პრინციპი ასეთია — კლონირებული ემბრიონის შიდა უჯრედული მასა მეორე, არაკლონირებულ, ინ-ვიტრო პროცესის შედეგად შექმნილ ემბრიონში შეჰყავთ. შედეგად მიიღება ტროფობლასტების „ჰიბრიდი“ ემბრიონი, რომელიც კლონირებული არ არის.

თავდაპირველი ემბრიონი შექმნეს პროცესით, რომელსაც სომატური უჯრედების ბირთვების ტრანსფერს (SCNT) უწოდებენ; ის კვერცხუჯრედის ბირთვს სომატური უჯრედითა და სხვა ინდივიდის დნმ-ით ანაცვლებს.

SCNT იგივე მოწინავე მეთოდია, რომლითაც 1996 წელს ისტორიაში პირველი კლონირებული ცხოველი, ცხვარი დოლი შექმნეს და წარმატებით გამოიყენეს ღორებში, ძაღლებში, თაგვებში, მსხვილფეხა რქოსან საქონელსა და კურდღლებში, მაგრამ გაცილებით რთულია ასეთივე წარმატების მიღწევა პრიმატებში. ამ მეთოდით მაკაკების კლონირება ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიის მეცნიერებმა მხოლოდ 2018 წელს შეძლეს — როდესაც ორი კიბორჩხალაჭამია მაკაკა, (Macaca fascicularis) ჟონგ-ჟონგი და ჰუა-ჰუა დაიბადა.

მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში კლონირებული მაკაკების წარმატების მაჩვენებელი და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუმჯობესდა, ასეთი მაკაკები იშვიათად ცოცხლობენ დიდხანს. როგორც მოსალოდნელი იყო, ამან გარკვეული ეთიკური უთანხმოება წარმოშვა კვლევების ამ დარგში.

პრიმატების კლონირების მომხრეები ირწმუნებიან, რომ ადამიანის ამ უახლოეს ნათესავებში ასეთი კვლევების შესაძლებლობა ძლიერ ღირებულია დაავადებათა მოდელირებისთვის. სკეპტიკოსთა მტკიცებით კი, ასეთი შედეგები გარანტირებული არ არის და ცხოველთა კეთილდღეობის საფრთხეები ძლიერ მაღალია.

ჩინელი მეცნიერები აცხადებენ, რომ ისინი საერთაშორისო ეთიკურ სახელმძღვანელოს მიჰყვებიან და მათი კვლევა, რომელიც სრულიად ლეგალურია ჩინეთში, 2018 წლიდან დღემდე შეუჩერებლად გრძელდება.

მიუხედავად იმისა, რომ ტროფობლასტებით ჩანაცვლების მეთოდმა ცოცხალი, ჯანმრთელი, ორი წლის მაიმუნი მოგვცა, აქამდე მისვლას ბევრი ცდა და შეცდომა დასჭირდა.

სომატური უჯრედების ბირთვების ტრანსფერს (SCNT) ყოველ 113 გააქტიურებულ ემბრიონზე მეცნიერებმა მხოლოდ ერთი ცოცხალი ნაყოფი მიიღეს. საშვილოსნოში გადანერგილი ყოველი 11 ემბრიონიდან მხოლოდ ერთმა წარმოქმნა ცოცხალი ნაყოფი.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

შვედეთში მომუშავე მეცნიერებმა ელექტროგამტარი მიწა შექმნეს, რომლითაც მცენარეების გაზრდა ტრადიციული ნიადაგის გარეშე შეიძლება. ამისათვის მათ მეთოდი, სახელად ჰიდროპონიკა, გამოიყენეს.

ჰიდროპონიკა მცენარეების გაზრდის ერთ-ერთი ტექნიკაა. ამ დროს ნიადაგის ნაცვლად წყლის ბაზაზე შექმნილი ხსნარი გამოიყენება, რომელიც საკვებ ნივთიერებებს შეიცავს. ეს მიდგომა წყლის მოხმარებას მინიმუმამდე ამცირებს და სისტემაში საჭირო ნუტრიენტების შენარჩუნებას უზრუნველყოფს, რაც ტრადიციულ ფერმერობაში შეუძლებელია.

ჰიდროპონიკას ვერტიკალურ ფერმებშიც იყენებენ სალათის, მცენარეებისა თუ ბოსტნეულის გასაზრდელად.

მეცნიერთა მიერ შექმნილი მიწა, სახელად eSoil, ელექტრობას ატარებს და სპეციალურად მცენარეების უნიადაგოდ გაზრდისთვისაა შექმნილი. ექსპერიმენტის ფარგლებში ამ მიწაში ქერი 15 დღეში ჩვეულებრივზე 50%-ით სწრაფად გაიზარდა, როდესაც ფესვებში ელექტრულ სტიმულს აძლევდნენ.

„ასე შეგვიძლია, ნათესები უფრო სწრაფად გავზარდოთ ნაკლები რესურსით”, – განაცხადა ელენი სტარვრინიდუმ, კვლევის მთავარმა ავტორმა და ლინკოპინის უნივერსიტეტის ასოცირებულმა პროფესორმა – “ჯერ ზუსტად არ ვიცით, რა პრინციპით მუშაობს ეს, რომელი ბიოლოგიური მექანიზმებია ჩართული. აღმოვაჩინეთ ის, რომ ნათესები აზოტს უფრო ეფექტიანად ამუშავებს, თუმცა ჯერ დაზუსტებული არაა, როგორ ზემოქმედებს ელექტრული სტიმულაცია ამ პროცესზე”.

მკვლევართა განცხადებით, ჰიდროპონიკაში ხშირად მინერალურ შალს იყენებენ მცენარეების გასაზრდელად. ეს გარემოსთვის საზიანოა და ბევრ ენერგიას მოითხოვს.

მეორე მხრივ, eSoil ცელულოზისა და გამტარი პოლიმერისგანშედგება. ეს ნარევი ახალი სულაც არაა, თუმცა იგი მცენარეების გასაზრდელად პირველად გამოიყენეს.

მანამდე მკვლევრები მაღალ ძაბვას მიმართავდნენ, რათა ზრდისთვის ხელი შეეწყოთ. მიუხედავად ამისა, eSoil მცირე ენერგიას მოიხმარს და უსაფრთხო მეთოდია. კვლევის ავტორები ფიქრობენ, რომ მათი ნაშრომის გავლენით ჰიდროპონიკის კუთხით კიდევ არაერთი კვლევა ჩატარდება.

მსოფლიოში მოსახლეობის ზრდისა და კლიმატის ცვლილების გამო მწვავე კრიზისია. გონივრულია ვივარაუდოთ, რომ საჭირო რაოდენობით საკვების უზრუნველსაყოფად მხოლოდ ტრადიციული მეურნეობა არ იქნება საკმარისი.

მეორე მხრივ, ჰიდროპონიკის მეშვეობით ქალაქშიც შესაძლებელია საკვების მოყვანა, მკაცრად კონტროლირებად პირობებში. შეიძლება, იგი საკვებთან დაკავშირებული ყველა პრობლემის გადაჭრაში ვერ დაგვეხმაროს, თუმცა იმ ადგილებში მაინც იქნება გამოსადეგი, სადაც მეურნეობისთვის ცოტა ადგილი ანდა შეუსაბამო ამინდია.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეტი სიცხადისთვის, თუ რას ნიშნავს ბოლო დროს პოპულარული ეგრეთწოდებული ქოუჩინგი, აუცილებელია რაც შეიძლება მეტი ვისაუბროთ, მოეწყოს დისკუსია-განხილვები და ვიფიქროთ ამ საკითხებზე. შესაბამისად, – მეტი სარგებელი მივიღოთ. აღნიშნული განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ხელოვნური ინტელექტის ე.წ. Artificial Intelligence (AI) პირობებში, რომლსაც თანამედროვე ადამიანის ცხოვრება, შრომისა და საქმიანი ურთიერთობების, ასევე ადამიანის ყოველდღიური საქმიანობის კულტურა სხვა რეალობასა და გარემოებებში გადაჰყავს.

ე.წ. ქოუჩინგი წვრთნის პროცესია, – მიუხედავად პროფესიისა, თუ ნებისმიერი მიმართულებისა, სადაც ვსაქმიანობთ. Life Coaching ეგრეთწოდებული „ლაიფქოუჩინგი“ გახლავთ ცხოვრების წვრთნის პროცესი და ჩვენი ყოველდღიურობის ყველა ასპექტს ფარავს . Life Coaching შესაძლებელია ჩვენი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპთან, გადაწყვეტილების მიღების პროცესთან იყოს დაკავშირებული და მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს ჩვენს წარმატებაში.

როგორც უკვე ჩვენთვის კარგად არის ცნობილი, მწვრთნელს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს კონკრეტული ინდივიდის თუ სპეციფიკური ჯგუფების წარმატების პროცესში. დღეს, როგორც წესი, ისტორიულად, მწვრთნელის ასოცირება უმეტესწილად სპორტის სახეობების მიმართულებით ხდება. დიახ, არ გეშლებათ, სწორედ იგივე პროცესი გახლავთ.

საქართველოში ეს კულტურა არსებობდა და ისტორიულად მეფეები თუ დიდგვაროვნები, სხვადასხვა შეძლებული პირები თავის შვილებსა თუ ახლობლებს შესაბამისი ცოდნა-გამოცდილების და უნარ-ჩვევების ადამიანებს მიაბარებდნენ ხოლმე და ამას საზოგადოებისთვის თავისი მასშტაბური დადებითი მნიშვნელობის შედეგებიც მოჰყვებოდა ხოლმე ხშირად.

დღეისთვის წვრთნისა და აღზრდის ამ მიდგომამ, რომელიც ფუფუნებად ითვლებოდა უკვე ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების თითქმის ყველა ასპექტში გადმოინაცვლა, უფრო ხელმისაწვდომიც გახდა და საჭიროებაც ყოველ დღე მატულობს. გაიმარჯვებს ის საზოგადოება, რომელიც სწრაფად აუღებს ალღოს და ეფექტურად ადაპტირდება ამ მიმართულებით.

საჭიროების შესაბამისად, გამოარჩევენ სხვადასხვა კონკრეტულ მიმართულებებს, სადაც ადამიანები შედარებით უფრო ხშირად საჭიროებენ თანადგომას და მხარდაჭერას. მეტი სიცხადისთვის რამდენიმე მოთხოვნად ნიშას გამოვარჩევდით:

Career Coaching (ე.წ. კარიერის მწვრთნელი): ინდივიდებს ეხმარება განსაზღვრონ კარიერული მიზნები, შეიმუშაონ მიზნების მიღწევის გეგმა და გეგმის განხორციელების პროცესში გადალახონ წინააღმდეგობები.

Relationship Coaching (ურთიერთობების მწვრთნელი): ინდივიდებს ეხმარება პირადი და პროფესიული ურთიერთობების მოწესრიგებაში – იგულისხმება როგორც რომანტიკული, ასევე მეგობრული და ოჯახური ურთიერთობები.

Health and Wellness Coaching (ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის მწვრთნელი): ეხმარება ინდივიდებს გაიუმჯობესონ ჯანმრთელობის მდგომარეობა როგორც ფიზიკურ, ისე ემოციურ დონეზე. აქ შედის წონის კლება, სტრესის მართვა, ავადობის პრევენცია და მასთან გამკლავება და ა.შ.

Executive Coaching (ლიდერობის მწვრთნელი): ეხმარება ლიდერებსა და აღმასრულებელი თანამდებობის პირებს გაიუმჯობესონ ლიდერული უნარ-ჩვევები, მართონ ჯგუფები მეტი ეფექტურობით და ადვილად, გართულებების გარეშე შეძლონ დასახული მიზნების მიღწევა.

Financial Coaching (ფინანსური კეთილდღეობის მწვრთნელი): ეხმარება ინდივიდებს გაიუმჯობესონ ფინანსების მართვის ხედვა, მართონ ეფექტურად ბიუჯეტი და ფინანსური ნაკადები და მიაღწიონ ფინანსური კეთილდღეობის მიზნებს.

Success Coaching (წარმატების მწვრთნელი): ეხმარება ადამიანებს მიაღწიონ დასახულ მიზნებს ძირითადად განათლების, პროფესიული საქმიანობის, ფინანსური წარმატების და ცვლილებების დროს. მუშაობა შესაძლოა ეხებოდეს კონკრეტულ პროექტს, გამოწვევას, ან ცვლილებების პროცესს. წარმატების მწვრთნელი ადამიანს მხარს უჭერს გამორკვევის პროცესში, საკუთარ თავზე მუშაობისა და ეფექტური გადაწყვეტილებების მიღების დროს.

როგორც წესი, კონკრეტულ ნიშაში დარგის კონკრეტული პროფესიონალები როგორც ექსპერტები ახდენენ პოზიციონირებას და ახორციელებენ შესაბამის დარგობრივ პროფესიულ საქმიანობას.

ზემოთ მოვიყვანეთ მხოლოდ რამდენიმე მაგალითი, რომელიც მომავლის საქმიანობასთან და ხელოვნური ინტელექტის ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში შემოსვლასთან აქტიურად იქნება დაკავშირებული. მოგეხსენებათ, ხელოვნური ინტელექტის გაძლიერება პირდაპირაა დაკავშირებული მეოთხე ინდუსტრიულ რევოლუციასთან. აღნიშნული, თავის მხრივ, გულისხმობს, წარმოებისა თუ მომსახურების სფეროში ადამიანის ფიზიკური შრომის ჩანაცვლებას თანამედროვე ტექნოლოგიებით და რობოტებით. ეს კი, თავის მხრივ, გამოათავისუფლებს უფრო მეტ ადამიანს, რომლებიც ეფექტურად უნდა ადაპტირდნენ საზოგადოებაში. ამ მასიურ და ძალიან სწრაფ პროცესში ეფექტური მწვრთნელის როლი, რომელიც ადამიანებს სიახლეების მიღებაში, გამოწვევების ადაპტაციის პროცესში მხარს დაუჭერს და მისი თანამებრძოლი იქნება, – უმნიშვნელოვანესია.

რატომ მატულობს მწვრთნელის საჭიროება ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში?

პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ადამიანების წარმატებისა და ადაპტაციისთვის მხოლოდ პროფესიული უნარ-ჩვევები და დარგობრივი განათლება არ არის საკმარისი. არ აქვს მნიშვნელობა ეს იქნება სპორტი, ხელოვნება, მეცნიერება, ზოგადად ბიზნესი და სახელმწიფო სერვისები თუ სხვა. თანამედროვე განათლებული საზოგადოება მარტივად ამჩნევს, რომ აუცილებელი გახდა მაღალი ემოციური ინტელექტი, რომ ადამიანებმა შეძლონ გარემოში ადაპტაცია, საკუთარ თავზე მუშაობა, საკუთარი პოტენციალის მაღალი კვალიფიკაციით გამოვლენა და რეალიზაცია. არიან გარკვეული კატეგორია ადამიანების, რომლებიც თანამედროვე ცვალებად გარემოში გამოწვევებს დამოუკიდებლადაც კარგად ართმევენ თავს. თუმცა, ისტორიულადაც არსებობს ბევრი ნიჭი და პოტენციალი, რომელიც სამწუხაროდ ვერ რეალიზდა და კონკრეტულმა საზოგადოებამ თუ კაცობრიობამ დაკარგა შანსი მიეღო მეტი სარგებელი. ნაკლები რისკისა და მიზნის სწრაფად და იოლად მიღწევისთვის მწვრთნელთან კოორდინაციაში ყოფნა საუკეთესო, მეტად გარანტირებული საშუალება და ზოგ შემთხვევაში ძვირი სიამოვნებაცაა. სწორედ ამ მიზეზების გამო, ქოუჩინგს 21 საუკუნის საქმიანობას ეძახიან და სულ უფრო პოპულარული და ხელმისაწვდომი ხდება.

ფსიქოლოგი თუ Life Coach?

როგორც მოგეხსენებათ ფსიქოლოგია არის მეცნიერება ადამიანის ფსიქიკურ კანონზომიერებებთან დაკავშირებით. ფსიქოლოგი გახლავთ პროფესიონალი ადამიანი, რომელსაც აქვს მიღებული შესაბამისი განათლება კარგად ერკვევა ადამიანებში, მათ ხასიათებსა და განცდებში. რაც შეეხება ქოუჩს,  კარგი ქოუჩი შესაძლებელია და უნდა ფლობდეს ადამიანური ფსიქოლოგიის ასპექტებს, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ის ფსიქოლოგია და მზადაა გასწიოს ფსიქოლოგიური მომსახურებებს. მეორეს მხრივ, კარგი ფსიქოლოგი შესაძლოა იყოს კარგი ქოუჩი და ამის მეტი შანსია, რასაც ვერ ვიტყვით პირიქით. სწორედ ამიტომ, ადამიანებს უფრო ეადვილებათ ქოუჩობა და თავს უფლებას აძლევენ და შესაბამისი განათლებისა და კვალიფიკაციების გარეშე თავს მწვრთნელს უწოდებენ და კავდებიან ამ საქმიანობით. ყურადღება უნდა მიექცეს, რომ კონკრეტულ სიტუაციაში ქოუჩის როლი შესაძლებელია იკისროს, ოჯახის წევრმა, მეგობარმა, სასულიერო პირმა, ტელევიზიით, რადიოთი, სოციალური მედიით მიღებულმა ინფორმაციამ, ვიდეომ ან გზავნილმა, – რომელიც თქვენი ინსპირაციის წყარო გახდება. თუმცა პირადი ქოუჩის დაქირავების შემთხვევაში თქვენ ნაკლებად ხართ დამოკიდებული ალბათობებზე და აქ უკვე ადამიანები ფიქორბენ და მუშაობენ თქვენი ყოველდღიური კეთილდღეობის და ცხოვრების ხარისხის ამაღლებაზე. როგორც წესი წინა პლანზე ამ სფეროშიც ბაზრის პრინციპი გამოდის და მომხმარებელი თავად წყვეტს ვისთან აქვს მეტი შედეგი და ვის უნდა მიმართოს. თუ საქმე ფსიქოლოგიურ გამოწვევებთან გვაქვს უპირობოდ უნდა მიმართოთ ფსიქოლოგს. წარმატების ასპექტების შემთხვევაში კარგი ქოუჩი თქვენი საუკეთესო მეგობარი და ცხოვრების თანამგზავრი გახდება.

როგორ მივიღოთ მაქსიმალური სარგებელი?

მოცემული ეტაპისთვის, პოპულარობის პარალელურად, აღნიშნული საქმიანობა ნაკლებად რეგულირდება, არ გახლავთ ლიცენზირებადი და არ საჭიროებს ნებართვებს. სწორედ აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკმაოდ საფრთხილო და საყურადღებოა ვის დაუკავშირებთ თქვენს მომავალ წარმატებებს. ერთის მხრივ, არსებობენ დარგის პროფესიონალები, რომელთაც უჭირთ ადამიანებთან კომუნიკაცია და საკუთარი ცოდნისა და წარმატების სხვებისთვის გაზიარება და მეორეს მხრივ, არსებობენ ადამიანები, რომელთაც კონკრეტული მიმართულების დარგობრივი ცოდნა და გამოცდილება არ გააჩნიათ, თუმცა სხვადასხვა მეთოდებითა და მიდგომებით ადამიანი წარმატების გზაზე გაჰყავთ. ამიტომ, მარკეტინგლი ორიგინალურობების, PR ხრიკებისა და მანიპულაციების მიღმა სახელმძღვანელო მთავარი ფაქტორი ხდება – რას ვგრძნობ, როგორ ვარ მე და მაქვს თუ არა სასურველი შედეგი მე?!

დამატებითი კითხვებისა და სერვისების შესახებ ინფორმაციისთვის შეგიძლიათ ეწვიოთ ვებ-გვერდს   mikanadze.com

გისურვებთ წარმატებებს

გიორგი მიქანაძე
ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი
ბიზნეს საქმიანობისა და წარმატების ქოუჩი

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”