კვლევები

მსოფლიო მეტეოროლოგიური ორგანიზაციის (WMO) ახალი ანგარიშის თანახმად, ჩვენს პლანეტაზე არსებულ მდინარეებში წყლის დონე საგანგაშო ტემპით იკლებს. გასაკვირი არაა, რომ ეს კლიმატის ცვლილების გამო ხდება, რომლის შედეგებიც უკვე დედამიწის ყველა რეგიონში იგრძნობა.

მაგალითად, გასული წელი დოკუმენტირებულთა შორის ყველაზე მშრალი იყო. მაგრამ მსგავსი პრობლემა მხოლოდ შარშან არ გამოვლენილა, არამედ მდინარეებში წყლის დონე ბოლო 5 წლის განმავლობაში განსაკუთრებულად სწრაფად იკლებს. ცნობილია, რომ 2023-ში მდინარის აუზების 50%-ზე მეტში წყლის ანომალიური დეფიციტი დაფიქსირდა, რაც რეკორდულ სიცხესა და ბუნებრივ კატასტროფებს დაემთხვა. ეს მიანიშნებს, რომ ამ ორ მოვლენას შორის პირდაპირი კავშირია.

მეცნიერები ამბობენ, რომ წყალთან ასოცირებული ცვლილებები, როგორიცაა დატბორვები, უხვი ნალექი და გვალვა, გლობალური დათბობის დასტურია. ეს ეკოსისტემას, მოსახლეობასა და სახელმწიფოების ეკონომიკას სერიოზული საფრთხის წინაშე აყენებს. ასევე, ტემპერატურის მატება პლანეტის ჰიდროლოგიურ ციკლს აჩქარებს ისე, რომ სიტუაცია უკვე არაპროგნოზირებადი ხდება.

ერთი მხრივ, ამაში მნიშვნელოვან როლს ოკეანის ზედაპირის ტემპერატურის ცვლილებით გამოწვეული ურთიერთსაწინააღმდეგო ბუნებრივი ფენომენები, ლა ნინია და ელ ნინიო, იწვევს. მეორე მხრივ, კლიმატის ცვლილება მათ გავლენას საგრძნობლად აძლიერებს.

ახალი ანგარიშის მიხედვით, 2023 წელს მდინარე ამაზონის აუზში წყლის დონემ ყველაზე დაბალ ნიშნულს მიაღწია მათ შორის, რაც 1902 წლიდან დაფიქსირებულა. ამბობენ, რომ ამაში წვლილი 2022-ის მიწურულსა და 2023-ის დასაწყისში ლა ნინიადან ელ ნინიოზე გადასვლას მიუძღვის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ  ტვინი ქმნის მოგონებების მრავალ ასლს, რაც საშუალებას აძლევს მას დაარეგულიროს, თუ როგორ იცვლება ისინი დროთა განმავლობაში.

ადრე მეცნიერები თვლიდნენ, რომ ეს პლასტიურობა გამოწვეულია ტვინის უჯრედებში ცვლილებებით, რომლებიც თავდაპირველად ახდენენ მეხსიერების კოდირებას, და მათ სჯეროდათ, რომ ეს უჯრედები ინახავდნენ ტვინში თითოეული მეხსიერების მხოლოდ ერთ ასლს. თუმცა, ახალი კვლევა ვარაუდობს, რომ ეს შეიძლება ასე არ იყოს.

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ მღრღნელებში, მაგალითად, ტვინი ინახავს მოცემული მეხსიერების სულ მცირე სამ ასლს, დაშიფრავს მას ორგანოს რამდენიმე ადგილას.

ეს ასლები დაშიფრულია ნეირონების სხვადასხვა ჯგუფის მიერ ჰიპოკამპში. ეს არის ტვინის არეალი, რომელიც კრიტიკულია სწავლისა და მეხსიერებისთვის. ასლები განსხვავდება მათი შექმნის დროით, ხანგრძლივობით და რამდენად იცვლება დროთა განმავლობაში.

აღმოჩენამ შეიძლება გამოიწვიოს გარკვეული დარღვევების მკურნალობის ახალი მეთოდების შემუშავება, თქვა მკვლევარმა. მაგალითად, პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის შემთხვევაში, ადამიანები განიცდიან ინტრუზიულ გამობრუნებებს, რაც არასასურველი, შემაშფოთებელი მოგონებებია ტრავმული მოვლენის შესახებ. შესაძლოა შესაძლებელი იყოს ისეთი წამლის შემუშავება, რომელიც უპირატესად ააქტიურებს გვიან დაბადებულ ნეირონებს, რომლებიც უფრო პლასტიკურია და, შესაბამისად, უფრო რეაგირებენ ფსიქოთერაპიაზე, თქვა მან.

იმავდროულად, იმ ადამიანების შემთხვევაში, რომლებსაც აქვთ მეხსიერების დაქვეითება დემენციის გამო, სხვა ტიპის წამალმა შეიძლება გამოიწვიოს ადრეული ნეირონების აქტივობის სტიმულირება, რომელთა მონაცემები უფრო ძლიერად ინახება. ზოგადად, ასეთი მკურნალობა მეხსიერების თვისებებზე მანიპულირებას მოახდენს იმის არჩევით, თუ რომელი ტიპის ნეირონი იქნება გამოყენებული მის ტვინში კოდირებისთვის, განმარტა დონატომ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ახალმა კვლევამ შეიძლება ფიზიკაში ფუნდამენტური პრობლემა გადაჭრას.

საუბარია შავ ხვრელებზე, რომლებსაც ჩვენ იდუმალ კოსმოსურ ობიექტებად აღვიქვამთ. მიიჩნევა, რომ მათ ცენტრში უსასრულო სიმკვრივის წერტილია. ამ წერტილს სინგულარობას ვეძახით. სწორედ აქ იწყება ფიზიკის პრობლემები.

შავი ხვრელების კოლოსალური გრავიტაციის გამო, გარე საზღვრის მიღმა, რომელსაც მოვლენათა ჰორიზონტს უწოდებენ, ვერაფერი — სინათლეც კი — ვერ აღწევს თავს. აქედან მომდინარეობს სახელიც — შავი ხვრელი.

და, აი, ახლა ახალი კვლევის თანახმად, შეიძლება ყველაფერი ასე რთულად არ იყოს. ჟურნალ Physical Review D-ში გამოქვეყნებულ კვლევაში აღნიშნულია, რომ შავი ხვრელები, შესაძლოა, “გაყინული ვარსკვლავები” იყოს.

თუ ეს სიმართლეა, თეორია ბევრ რამეს ახსნის და რაც მთავარია, გადაჭრის სტივენ ჰოკინგის მიერ შემოთავაზებულ შავი ხვრელის ინფორმაციის პარადოქსს.

“გაყინული ვარსკვლავი ულტრაკომპაქტური, ასტროფიზიკური ობიექტია, რომელიც სინგულარობისგან თავისუფალია, არ აქვს ჰორიზონტი, მაგრამ შავ ხვრელთან დაკავშირებული თვისებებით გამოირჩევა. თუ ასეთი ობიექტები მართლა არსებობს, ეს ნიშნავს, რომ აინშტაინის ფარდობითობის თეორიას მნიშვნელოვანი და ფუნდამენტური ცვლილებები სჭირდება”, — განუცხადა Live Science-ს კვლევის ავტორმა, რემი ბრუსტეინმა.

ინფორმაციის კონსერვაცია

ჰოკინგმა გამოავლინა, რომ შავი ხვრელები რადიაციას ასხივებს. ეს ნიშნავს, რომ ეტაპობრივად შავი ხვრელიც კარგავს მასას და საბოლოოდ, მისი აორთქლება ხდება — თუმცა, ეს პროცესი ძალიან ნელია და მას ტრილიონობით წელი სჭირდება.

შეიძლება ითქვას, რომ შავი ხვრელის აორთქლების შემდეგ ინფორმაცია დაიკარგება — თუმცა, ეს ფიზიკის კანონებთან მოდის წინააღმდეგობაში, რის მიხედვითაც ინფორმაცია შეიძლება გარდაიქმნას, მაგრამ არა განადგურდეს.

ცივი გაანგარიშება

თუ შავი ხვრელი მართლაც გაყინული ვარსკვლავია აღარ არის საჭირო ისეთი ფენომენის შემოტანა, როგორიცაა სინგულარობა და მოვლენების ჰორიზონტი. ასეთ შემთხვევაში საქმე გვექნება ძალიან მკვრივ კოსმოსურ ობიექტთან, მაგრამ არა უსასრულოდ მკვრივთან. ასეთი ულტრა შეკუმშული ობიექტი ჩვენთვის შავი ხვრელივით გამოჩნდება და ეს მისი თერმული გამოსხივებიდან გამომდინარე.

ამისთვის საჭირო იქნება სიმების თეორია, რათა ასეთ მკვრივ მდგომარეობაში სინგულარობა არ მივიღოთ. შესაბამისად, ამით ინფორმაციის განადგურებასაც ავიცილებთ თავიდან.

მკვლევრებით თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთ ობიექტს არ ექნება მოვლენათა ჰორიზონტი, ის მაინც შთანთქავს თითქმის ყველაფერს, რაც მის ახლოს მოხვდება.

“ჩვენ ვაჩვენეთ, თუ როგორ შეიძლება იქცეოდეს ასეთი ობიექტი. მას არ ექნება მოვლენათა ჰორიზონტი, თუმცა შთანთქავს მატერიას, რომელიც მიუახლოვდება”, —განუცხადა ბრუსტეინმა Live Science-ს.

მკვლევრების თქმით, ასეთი ობიექტები გრავიტაციული ტალღების ერთგვარი წყარო იქნება და შესაბამისი კვლევები ამ მიმართულებით ბევრ ახალს გვეტყვის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

კალიფორნიის უნივერსიტეტში მომუშავე მეცნიერთა კვლევის თანახმად, საჰარის უდაბნოს მტვერი წყლის ბინადარ ფიტოპლანქტონებს საკვებით ამარაგებს. კერძოდ, რაც უფრო დიდი რაოდენობითაა იქ მსგავსი ნაწილაკები და რაც უფრო დიდ მანძილზე გადაადგილდება, მით უკეთ გარდაიქმნება მტვრის შემადგენელი რკინა საკვებად ვარგისად, რათა ამ ორგანიზმებისთვის მარტივად ხელმისაწვდომი იყოს.

“ეს კვლევა ადასტურებს, რომ შესაძლოა, რკინის შემცველ მტვერს მისი წყაროდან შორს არსებულ სიცოცხლეზე ჰქონდეს გავლენა”, — აცხადებს ბიოგეოქიმიკოსი ტიმოთი ლიონსი.

ჩრდილოეთ აფრიკა ჰაერში არსებული ნაწილაკების უდიდესი წყაროა. ქარის მეშვეობით ყოველწლიურად დასავლეთისკენ დაახლოებით 800 მილიონი მეტრული ტონა ასეთი მატერია გადაადგილდება, რომელშიც რკინის იზოტოპები გვხვდება. ამ ლითონს დიდი როლი აქვს ბიოქიმიურ პროცესებში, რომელთა შედეგადაც ატმოსფერული ნახშირბადისგან ორგანული მოლეკულები მიიღება. ამის მიუხედავად, ეს ელემენტი შეზღუდული რაოდენობითაა, რის გამოც, გარკვეულწილად, ის განკარგავს იმას, თუ სად “ყვავის” სიცოცხლე.

მნიშვნელოვანია, რა ფორმითაა რკინა წარმოდგენილი, რათა ცოცხალმა ორგანიზმებმა ის გამოიყენონ. მისი სასურველი ფორმის წარმოსაქმნელად ატმოსფეროში სათანადო პირობებია, სადაც მტვრის ნაწილაკები ხვდება, გარდაიქმნება და ოკეანის ზედაპირზე ჩაედინება. ამაზონის დაბლობსა და ბაჰამის კუნძულებზე ყველაზე კარგად ხსნადი და გამოსადეგი რკინის მარაგია, რადგან ის იქამდე დიდ მანძილს გადის და ატმოსფეროში ხანგრძლივადაა დაყოვნებული.

სპეციალისტებმა ოკეანის ფსკერიდან ამოღებული ნიმუშები გააანალიზეს და დაადგინეს, რომ მანძილთან ერთად მტვრის რაოდენობა მცირდებოდა, მაგრამ მარტივად ხსნადი და სასარგებლო რკინისა — იზრდებოდა. ეს მიანიშნებს, რომ ატმოსფეროში ნაკლებად ბიორეაქციული ლითონი უფრო ხელმისაწვდომ ფორმად გარდაიქმნება. მას ფიტოპლანქტონები და ისეთი მცენარეები იყენებენ, რომლებიც ჩვენთვის აუცილებელი ჟანგბადის უდიდეს ნაწილს წარმოქმნიან. ეს ცხადყოფს, რამდენად მნიშვნელოვანია ამგვარი მტვერი დედამიწაზე მიმდინარე ბიოლოგიური პროცესებისთვის.

ახალი ნაშრომი გამოცემაში Frontiers in Marine Science გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეცნიერები მიიჩნევენ, რომ სიბერის ბიოლოგიური პროცესების შესწავლა დაგვეხმარება უფრო დიდხანს ვიცხოვროთ და ვიყოთ ჯანმრთელები ხანდაზმულ ასაკში. ილინოისის უნივერსიტეტისა და ნებრასკა-ლინკოლნის უნივერსიტეტის მკვლევარებმა 65-დან 75 წლამდე ასაკის ადამიანებში ჩაატარეს კვლევა, რომლის შედეგები ჩვენი ტვინის დაბერების სიჩქარეს ჩვენი კვების რაციონში არსებულ საკვებ ნივთიერებებთან აკავშირებს.

მკვლევარებმა, რომლებიც ეძებდნენ კავშირს გარკვეულ საკვებსა და  ტვინის ნელ დაბერებას შორის, ტვინის სკანირების შემდეგ სქემა შეადგინეს და ტვინის დაბერების ორი განსხვავებული ტიპი გამოავლინეს – და უფრო ნელი ტემპით დაბერება ასოცირდებოდა საკვები ნივთიერებების მიღებასთან, რასაც მიიღებდით ხმელთაშუა ზღვის კვების რაციონთან.

ცხიმოვანი მჟავები, როგორიცაა თევზისა და ზეითუნის ზეთი, და ანტიოქსიდანტები, როგორიცაა ვიტამინი E, რომელსაც შეიცავს ისპანახი და ნუში, სასარგებლო ბიომარკერებს შორის გამოვლინდა, ისევე როგორც კაროტინოიდები, მცენარეული პიგმენტები, რომლებიც აღმოაჩინეს სტაფილოსა და გოგრაში. კიდევ ერთი სასარგებლო ბიომარკერი, რომელიც დაკავშირებულია ნელ დაბერებასთან ამ კვლევაში იყო ქოლინი, რომელსაც მაღალი კონცენტრაციით შეიცავს კვერცხის გული, ხორცი და სოიო.

მკვლევარებმა შეაფასეს ტვინის დაბერება როგორც მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით, ასევე კოგნიტური შეფასებებით.

მეცნიერები გეგმავენ, რომ მომავალში მნიშვნელოვანი დროის განმავლობაში დააკვირდნენ  კლინიკურ კვლევებს, რათა დაინახონ, როგორ შეიძლება კვების რაციონმა და საკვებმა გავლენა იქონიოს ტვინის დაბერებაზე.

შესაძლებელია, კვების რაციონში მცირე ცვლილების შეტანაც კი დაგვეხმაროს ისეთი ნეიროდეგენერაციული დაავადებების რისკის შემცირებაში, როგორიცაა ალცჰეიმერი.

კვლევა npj Aging-ში გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მაღალი ქოლესტერინის შემცველი ცხოველური პროდუქტი, რომელსაც მილიარდობით ადამიანი მიირთმევს, არ არის ისეთი საზიანო თქვენი ჯანმრთელობისთვის, როგორც ამას ხშირად ამბობენ. მეტიც, ეს შეიძლება კარგიც კი იყოს თქვენთვის.

კალიფორნიის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა გააანალიზეს 890 ადამიანის ჯანმრთელობის მონაცემები და დაადგინეს, რომ კვირაში ორი-ოთხი კვერცხის მირთმევა დაკავშირებულია სისხლში ქოლესტერინის დონის შემცირებასთან.

ანალიზი ეფუძნება ჯანსაღი დაბერების კვლევას, რომელმაც შეისწავლა კოგნიტიური ფუნქციის სამი ასპექტი.

მას ვინც კვერცხს ჭამდა, მოკლევადიანი და გრძელვადიანი მეხსიერების ნაკლები დაქვეითება აღენიშნებოდა.

სხვა კვლევებმა დაადგინა, რომ კაცები, რომლებიც მეტ კვერცხს ჭამდნენ, უკეთეს ქულებს იღებდნენ კოგნიტიურ ტესტებში.

“მიუხედავად ქოლესტერინის მაღალი დონისა, ჩვენი შედეგები აჩვენებს, რომ კვერცხს არ აქვს მავნე ეფექტი და შესაძლოა, დროთა განმავლობაში კოგნიტიური ფუნქციის შენარჩუნებაშიც კი დაგვეხმაროს”, — აღნიშნეს კვლევის ავტორებმა.

თითქმის ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ადამიანებს ურჩევდნენ მორიდებოდნენ ქოლესტერინის მაღალი შემცველობის მქონე ცხოველურ პროდუქტებს, როგორიცაა კვერცხი, კარაქი და ნაღები, რადგან ითვლებოდა, რომ ეს საკვები ზრდის ქოლესტერინის დონეს სისხლში. მეორე მხრივ, ეს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკებზე აისახება.

ეს რჩევა შეიძლება ჯერ კიდევ იყოს აქტუალური გარკვეული ჯანმრთელობის მდგომარეობის მქონე ადამიანებისთვის, როგორიცაა დიაბეტი. ახალი მტკიცებულებები უფრო იმისკენ იხრება, რომ გაჯერებული ცხიმები, შაქარი და ნატრიუმი არის არტერიებში ფენების დაგროვების მთავარი ხელშემწყობი და არა დიეტური ქოლესტერინი.

პრობლემა ის არის, რომ ქოლესტერინით მდიდარი ბევრი საკვები ასევე შეიცავს გაჯერებული ცხიმების დიდ დოზას. კვერცხი და მოლუსკები ორი ძირითადი გამონაკლისია, იმისდა მიხედვით, თუ როგორ მზადდება ისინი.

მეტიც, კვერცხი არის უცხიმო, მაღალი ცილოვანი, საკვები ნივთიერებებით მდიდარი საკვები, რომელსაც შეუძლია რეალურად შეამციროს თქვენი სხეულის ქოლესტერინის დონე და როგორც ჩანს, დადებითად მოქმედებს ტვინზეც.

კრიც-სილვერშტეინი და ბეტანკური თავიანთ ნაშრომში აღნიშნავენ, რომ კვერცხი მდიდარია ცილებით, ამინომჟავებითა და ქოლესტერინით. მათი თქმით, ეს ფაქტორები იცავს ჩვენს ნეირონებს და მათ ჯანსაღ ფუნქციონირებაში ეხმარება.

კვერცხები ასევე შეიცავს კაროტინოიდებს, რომლებიც დაკავშირებულია გაუმჯობესებულ კოგნიტიურ ფუნქციებთან.

კვლევა ჟურნალ Nutrients-ში გამოქვეყნდა.

რო­გორც აღ­მოჩ­ნდა, ჩვე­ნი ტვი­ნი არ არის ერ­თა­დერ­თი ად­გი­ლი, სა­დაც მო­გო­ნე­ბე­ბი იქ­მნე­ბა და ინა­ხე­ბა.

ნიუ-იორ­კის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის (NYU) მკვლევ­რებ­მა აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, რომ მახ­სოვ­რო­ბა­ზე შე­იძ­ლე­ბა თი­თო­ე­უ­ლი უჯრე­დი იყოს პა­სუ­ხის­მგე­ბე­ლი.

“მეხ­სი­ე­რე­ბა­ზე პა­სუ­ხის­მგე­ბე­ლი მხო­ლოდ ტვი­ნი არ არის. სწავ­ლა და და­მახ­სოვ­რე­ბა ძი­რი­თა­დად და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია მხო­ლოდ ტვინ­თან და ტვი­ნის უჯრე­დებ­თან, მაგ­რამ ჩვე­ნი ახა­ლი კვლე­ვა აჩ­ვე­ნებს, რომ სხე­უ­ლის სხვა უჯრე­დებ­საც შე­უძ­ლი­ათ ის­წავ­ლონ და შექ­მნან მო­გო­ნე­ბე­ბი“, – ამ­ბობს ნე­ი­რო­მეც­ნი­ე­რი ნი­კო­ლაი კუ­კუშ­კი­ნი.

პრო­ცე­სის უკეთ შეს­წავ­ლის შემ­თხვე­ვა­ში, შე­საძ­ლოა მეც­ნი­ე­რებ­მა მეხ­სი­ე­რე­ბის პრობ­ლე­მე­ბის სამ­კურ­ნა­ლო უფრო ეფექ­ტუ­რი გზე­ბი შე­ი­მუ­შა­ონ.

• კვლე­ვის ავ­ტო­რე­ბის თქმით, ქი­მი­უ­რი აქ­ტი­ვო­ბის მრა­ვალ­ჯე­რა­დი ციკ­ლი (გან­მე­ო­რე­ბი­თი ქცე­ვა) არის ის, რაც ნე­ი­რო­ნებს შო­რის მეხ­სი­ე­რე­ბის ფორ­მი­რე­ბის პრო­ცესს იწ­ვევს. ამ ფე­ნო­მენს “მა­სობ­რი­ვი სივ­რცის ეფექტს“ უწო­დე­ბენ და თით­ქმის ყვე­ლა ცო­ცხალ ორ­გა­ნიზ­მში არ­სე­ბობს.

კუ­კუშ­კინ­მა და კო­ლე­გებ­მა პირ­ვე­ლად აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, რომ “მა­სობ­რი­ვი სივ­რცის ეფექ­ტი“ გე­ნე­ბის გარ­და გა­აქ­ტი­უ­რე­ბუ­ლია გე­ნე­ბის ქვეპ­რო­დუქ­ტის ზო­მებ­ზე, რო­მელ­საც ლუ­ცი­ფე­რა­ზა ეწო­დე­ბა.

“გან­მე­ო­რე­ბით სწავ­ლის უნა­რი არ არის ტვი­ნის უჯრე­დე­ბის უნი­კა­ლუ­რი ფუნ­ქცია. ეს შე­იძ­ლე­ბა იყოს ყვე­ლა უჯრე­დის ფუნ­და­მენ­ტუ­რი თვი­სე­ბა. მეხ­სი­ე­რე­ბა არ­სე­ბობს არა მხო­ლოდ ტვინ­ში, არა­მედ მთელ ჩვენს სხე­ულ­ში და ამ “სხე­უ­ლის მეხ­სი­ე­რე­ბას” შე­უძ­ლია დიდი როლი შე­ას­რუ­ლოს და­ა­ვა­დე­ბე­ბის გან­კურ­ნე­ბა­ში”, – გან­მარ­ტავს კუ­კუშ­კი­ნი.

კვლე­ვის ავ­ტო­რი გვირ­ჩევს, რომ “ჩვენს სხე­ულს უფრო მე­ტად მი­ვენ­დოთ.“

“მა­გა­ლი­თად, იფიქ­რეთ იმა­ზე, თუ რა ახ­სოვს ჩვენს პანკრე­ასს ჩვე­ნი წარ­სუ­ლი კვე­ბის გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან. ახა­ლი მახ­სოვ­რო­ბის გა­ა­ქი­უ­რე­ბამ შე­იძ­ლე­ბა მოგ­ცეთ სის­ხლში გლუ­კო­ზის ჯან­სა­ღი დო­ნის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა და სხვა და­დე­ბი­თი ტენ­დენ­ცი­ე­ბი,“ -წერს მეც­ნი­ე­რი.

წყა­რო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ცხოვრებაში ყველას გვქონია შეგრძნება, როდესაც ერთი კონკრეტული ფაქტი ჩვენში ერთმანეთის საპირისპირო ემოციებს აღძრავს. მაგალითად, შვილი, რომელიც გაიზარდა და დამოუკიდებლად საცხოვრებლად გადადის. ამ მომენტში თქვენ ერთი მხრივ გეუფლებათ ბედნიერების შეგრძნება, რომ ბავშვი გაზარდეთ, ის დამოუკიდებელია და ახლა მარტო იცხოვრებს. მეორე მხრივ, ის თქვენ გტოვებთ, ის თქვენთან ერთად აღარ იცხოვრებს, რაც სევდიანია.

ეს მხოლოდ ერთი უხეში მაგალითია და ასეთი ბევრი არსებობს. სანამ წინ წავიწევდეთ, მოდით დავფიქრდეთ იმაზე, თუ რა არის ზოგადად ემოცია.

მეცნიერები განმარტავენ ემოციებს, როგორც ტვინისა და სხეულის მდგომარეობებს, რომლებიც მოქმედების მოტივაციას გვაძლევს. კლასიკური გაგებით, ემოცია შეიძლება იყოს პოზიტიური ან უარყოფითი.

თუ ტყეში სეირნობთ და უეცრად გარეულ მტაცებელს ხედავთ, თქვენი გულისცემა და სუნთქვა ჩქარდება, გასაქცევად ხართ მზად — თქვენ ახლა უნდა მიიღოთ გადაწყვეტილება, რომელიც გადარჩენაში დაგეხმარებათ. ბევრი მეცნიერი ამ რეაქციას “შიშის” ემოციას უწოდებს.

მეორე მხრივ, საყვარელი ადამიანების ირგვლივ ყოფნა თქვენში დადებით ემოციებს იწვევს და ეს მათთან დარჩენისკენ გიბიძგებთ. სწორედ ეს გეხმარებათ გაიძლიეროთ თქვენი სოციალური სტატუსი და გყავდეთ ისეთი ადამიანები, რომლებიც საჭიროების შემთხვევაში თქვენს გვერდით იქნებიან. ესეც ევოლუციური ფენომენია.

ეს ყველაფერი გვეხმარება იმის ახსნაში, თუ რატომ განვითარდა ემოციები და როგორ მოქმედებს ისინი გადაწყვეტილების მიღებაზე. თუმცა, ამ ორი ემოციის მიღმა კომპლექსური პროცესებია — მაგალითად, ორგვარი ემოცია.

ორგვარი ემოციები არ ჯდება ამ ჩარჩოში. თუ საპირისპირო ბიოლოგიური სისტემები თრგუნავენ ერთმანეთს და თუ ემოციები ბიოლოგიურია, თქვენ არ უნდა განიცდიდეთ საპირისპირო ემოციებს ერთსა და იმავე მომენტში.

ასეთ მსჯელობას მივყავართ იქამდე, რომ შეუძლებელია ერთდროულად ორი საპირისპირო ემოციის შენარჩუნება. ერთი შეხედვით, თქვენ ასეთ დროს მალევე უნდა იღებდეთ გადაწყვეტილებას, მაგრამ ცხოვრებაში ეს ასე არ ხდება.

საპირისპირო ემოციების ბიოლოგია

ემოციების გაზომვის კლასიკური მეთოდები ჯერ კიდევ განიხილავს დადებითსა და უარყოფითს, როგორც სპექტრის საპირისპირო მხარეს, თუმცა ბოლო აღმოჩენები სულ უფრო ხშირად მიუთითებს შერეულ ემოციებზე.

მაგალითად, ადამიანები ნოსტალგიასა და შიშს ზოგჯერ ერთდროულად დადებითადა და უარყოფითად აღიქვამენ.

მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ მოხალისეების ფიზიოლოგიური რეაქციები — როგორიცაა გულისცემა და კანის ელექტრული აქტივობა — აჩვენებს უნიკალურ ნიმუშებს, რა დროსაც ადამიანი განიცდის ამაზრზენსა და მხიარულ ემოციებს. ეს ნიშნავს, რომ ამაზრზენი და მხიარული რეაქციები მართლაც ერთდროულად ხდება და ამით რაღაცა ახალი ემოცია ყალიბდება.

fMRI-ით დაკვირვებისას, ნეგატიურ იუმორზე ტვინის პასუხების შესწავლისას, ვერ დაფიქსირდა ტვინის აქტივობის ნიმუში, რომელიც განსხვავდება ჩვეულებრივი ზიზღისგან. ასეთ დროს ადამიანების ტვინში მხოლოდ ზიზღთან დაკავშირებული აქტივობა ხდებოდა.

თუმცა, fMRI კვლევები ეყრდნობა ტვინის კონკრეტულ მომენტში აქტივობას. შერეული ემოციების განცდა დადებითსა და უარყოფით მდგომარეობებს შორის დამოკიდებულია ზოგად ტვინის აქტივობებზე.

საპირისპირო ემოციები ტვინში

იმის შესასწავლად, არის თუ არა საპირისპირო ემოციები დაკავშირებული ტვინის უნიკალურ მდგომარეობასთან, რომელიც დროთა განმავლობაში სტაბილურად ნარჩუნდება, მეცნიერებმა ახალი კვლევა ჩაატარეს.

MRI აპარატში ყოფნისას მონაწილეებმა უყურეს ანიმაციურ მოკლემეტრაჟიან ფილმს ახალგაზრდა გოგონაზე. გოგონა მამის მხარდაჭერით ცდილობს გახდეს ასტრონავტი, რა დროსაც მამა კვდება.

სკანირების შემდეგ, კვლევის მონაწილეებმა ანიმაციურ ფილმს თავიდან უყურეს და აღნიშნეს ის მომენტები, რა დროსაც განიცადეს დადებითი, უარყოფითი და საპირისპირო ემოციები.

კვლევის ავტორების თქმით, მათ აღმოაჩინეს, რომ საპირისპირო ემოციები არ აჩვენებდა უნიკალურ, თანმიმდევრულ მახასიათებლებს ტვინის ღრმა უბნებში, როგორიცაა ამიგდალა. სწორედ ტვინის ეს უბანი ასრულებს მნიშვნელოვან როლს ემოციების წარმოებასა და გადამუშავებაში.

აღმოჩნდა, რომ იზოლატორულ ქერქს, ტვინის ნაწილს, რომელიც აკავშირებს თავის ტვინის ღრმა რეგიონებს ქერქთან, ჰქონდა თანმიმდევრული და უნიკალური ნიმუშები როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი ემოციებისთვის, მაგრამ არა შერეული ემოციებისთვის.

“ჩვენ მივედით დასკვნამდე, რომ რეგიონები, როგორიცაა ამიგდალა და ინსულარული ქერქი, ამუშავებდნენ საპირისპირო ემოციებს”, — აღნიშნეს მკვლევრებმა.

ასევე, დააფიქსირეს უნიკალური, თანმიმდევრული აქტივობა ქერქის რეგიონებში, როგორიცაა წინა ცინგულატი, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კონფლიქტისა და გაურკვევლობის დამუშავებაში. მეტიც, დაფიქსირდა აქტივობა ვენტრომედიალურ პრეფრონტალურ ქერქში, რომელიც მნიშვნელოვანია თვითრეგულირებისთვისა და კომპლექსური აზროვნებისთვის.

როგორც ჩანს, სწორედ ეს კომპლექსური პროცესები გვაძლევს საშუალებას ვიგრძნოთ ერთმანეთის საპირისპირო ემოციები. ტვინის რეგიონები, როგორიცაა წინა ცინგულატი და ვენტრომედიალური პრეფრონტალური ქერქი, აერთიანებს ინფორმაციის ბევრ წყაროს. ისინი აუცილებელია შერეული ემოციების ჩამოყალიბებისთვის.

ეს აღმოჩენები ასევე შეესაბამება იმას, რაც მეცნიერებმა იციან ტვინისა და ემოციური განვითარების შესახებ. საინტერესოა, რომ ბავშვებში პატარა ასაკში შერეული ემოციები არ ვლინდება. ეს კომპლექსური პროცესები იწყება უფრო მოზრდილ ასაკში.

ახალმა კვლევამ გამოავლინა ის, თუ როგორ ყალიბდება ტვინში შერეული გრძნობები, მაგრამ კიდევ ბევრი რამ არის სასწავლი.

შერეული ემოციები ის არის, რაც რთულ სიტუაციაში გვევლინება და ხშირად აქედან გამოსავალს გვთავაზობს. სწორედ ამ ემოციებისა და აზრების დაბალანსებით ვიღებთ ისეთ რთულ გადაწყვეტილებებს, რომლებიც მხოლოდ ადამიანისთვისაა დამახასიათებელი.

მეორე მხრივ, ურთიერთსაწინააღმდეგო ემოციები შეიძლება მტკივნეული იყოს. მაშინაც კი, თუ იცით, რომ უნდა დაშორდეთ რომანტიკულ პარტნიორს, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ყველა დადებითი გრძნობა, რომელიც თქვენ გაქვთ მათ მიმართ, ავტომატურად გაქრება. ერთია, როდესაც იცით დაშორების აუცილებლობა, მაგრამ მეორე, როდესაც ამ ყველაფერს მაინც ტკივილი მოჰყვება.

რა იწვევს ამ განსხვავებებს? ეს განსხვავებები დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ ამუშავებს მათ ტვინი. სწორედ ამ პროცესებში უკეთ გარკვევა და მომავალში მათი მართვაა მკვლევრებისთვის საინტერესო. ისინი ამ მიმართულებით კვლევების გაგრძელებას აპირებენ და ვნახოთ, იქნებ ეს ყველაფერი ჩვენი ემოციების უკეთ გარკვევაში დაგვეხმაროს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ჰონკონგის პოლიტექნიკური უნივერსიტეტის მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ „მაჯონგი“ დადებითად მოქმედებს მოხუცი ადამიანის კოგნიტიურ უნარებზე, მეხსიერებასა და ემოციურ მდგომარეობაზე. კვლევის შედეგები ჟურნალში The Journal of Prevention of Alzheimer’s Disease Article (JPADA) გამოქვეყნდა.

„მაჯონგი“ ტრადიციული ჩინური თამაშია, რომელშიც სპეციალური ქვები გამოიყენება. ის მოთამაშისგან კონცენტრაციას, კარგ მეხსიერებასა და დაკვირვებულობას მოითხოვს. თამაში პოპულარულია ჩინეთში, იაპონიასა და აზიის სხვა ქვეყნებში. თამაშში 4 მოათამაშე მონაწილეობს, თითოეული ცდილობს შეკრიბოს მომგებიანი კომბინაცია და მიიღოს ქულები.

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ რეგულარული თამაში ხელს უწყობს მეხსიერების შენარჩუნებას, დადებითი გავლენა აქვს კოგნიტიურ უნარებზე და მოხუცებს დეპრესიასთან ბრძოლაში ეხმარება. მკვლევრებმა ასევე აღმოაჩინეს, რომ „მაჯონგი“ მოხუცებს სოციალურ აქტივობაშიც ეხმარება.

გამოცდილ მოთამაშეებს, განსაკუთრებით 60 წელს გადაცილებულებს უკეთესი კოორდინაცია და მეტი სოციალური კავშირი აქვთ, ვიდრე მათ, ვინც არ თამაშობს. ეს კონტაქტები კი ამცირებს კოგნიტიური დარღვევების რისკს და ხელს უწყობს ჯანსაღი ფსიქიკის შენარჩუნებას.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”