თანამედროვე ეპოქა მეცნიერების სწრაფი პროგრესით ხასიათდება. დაგროვილია ცოდნის უზარმაზარი მარაგი, მაგრამ მისი განზოგადება, მეცნიერების ვიწრო სპეციალობებად დიფერენციაციის გამო, ნაკლებად ხდება.
დღეისათვის, დისციპლინათაშორისი ურთიერთმიმართების მოგვარება მნიშვნელოვანია, რადგან უდიდესი მეცნიერული მიღწევები განპირობებულია სწორედ სხვადასხვა დარგში მიმდინარე კვლევების ინტეგრირებით. ამ პრობლემის გადასაჭრელად აუცილებლად უნდა მოიძებნოს გზები. ერთ-ერთი ასეთი საშუალება საგანგებო საკომუნიკაციო ენის არსებობაა, რომელიც გააადვილებს მეცნიერების სხვადასხვა დარგში მიღებული შედეგების ურთიერთგაზიარებას. მატერიალური საგნებისა და მოვლენების აღწერის ასეთი უნივერსალური ენა არის სისტემების ზოგადი თეორია. სისტემების ზოგადი თეორიის ცენტრალური იდეა თვით სისტემის ცნებაა. სხვადასხვა დარგის ფარგლებში სისტემის არაერთი განმარტება არსებობს. რა დარგსაც არ უნდა განეკუთვნებოდეს ცალკეული ცნება (მაგალითად, მზის სისტემის ცნება ასტრონომიას, ნერვული სისტემისა – მედიცინას და ა. შ.), ყოველთვის ლაპარაკია მთელისა და ნაწილების ურთიერთმიმართებაზე.
მთავარი აზრი არის ის, რომ ნაწილები ქმნიან მთლიანობას, ერთობას და ეს ერთობა მიიღწევა არა უბრალოდ ნაწილების თავმოყრით, რომელთაც ერთმანეთთან რაიმე საერთო წესი არ აკავშირებს (ასეთ შემთხვევაში კონგლომერატთან გვაქვს საქმე), არამედ დროსა და სივრცეში ამ ნაწილებს შორის გარკვეული წესრიგის მიხედვით განსაზღვრული ურთიერთმიმართებებით. ნამდვილი სისტემა არის თვით უნივერსუმი – სამყარო, ხოლო ნებისმიერი სხვა სისტემა ადამიანის მიერ არის წარმოდგენილი, წარმოსახვითია. სისტემაში იგულისხმება სიმრავლე იმ ნაწილებისა, რომლებიც ერთმანეთთან შესამჩნევად უფრო მჭიდრო ურთიერთკავშირშია, ვიდრე ამ სიმრავლის განხილვისას ჩვენს თვალსაწიერში მოხვედრილი სამყაროს სხვა ნაწილები, რომლებიც გარემოს ქმნიან.
ნიშანდობლივია, რომ სისტემის შესახებ მსჯელობისას ყოველთვის გათვალისწინებული უნდა იყოს მისი კავშირურთიერთობა გარემოსთან. ამის საუკეთესო საილუსტრაციო მასალად ცოცხალი ორგანიზმი, მაგალითად, ადამიანი გამოდგება, რომლის ნაწილებს (ორგანოებს, ქსოვილებს, უჯრედებს) მჭიდრო კავშირი აქვს ერთმანეთთან, ხოლო ადამიანი, თავის მხრივ, მჭიდრო კავშირშია გარემოსთან. სამყაროში ნებისმიერი სისტემის საფუძველი არის სტრუქტურა ანუ აგებულება; ეს არის წესრიგი, რომელსაც ემორჩილება ელემენტების ურთიერთობა, მაგალითად, შენობაში ბლოკების შეკავშირების წესი, ცოცხალი ორგანიზმის აგებულება, თუ ელექტრონულ სქემაში დეტალების დაკავშირების წესი. მაგრამ სტრუქტურა არ არის საკმარისი სისტემის არსებობისათვის. სისტემის არსებობის შენარჩუნებისათვის საჭიროა სისტემის ნაწილების მიერ გარკვეული ფუნქციების – ქმედებების შესრულება.
კიდევ ერთი საგულისხმო მახასიათებელი, რომელიც არსებითია სისტემისათვის, არის სისტემის შემადგენელი ელემენტების ორგანიზება, მთლიანობაში, ერთიანობაში მოყვანა. განასხვავებენ ფიზიკურ და სტატისტიკურ სისტემებს. ფიზიკურს უწოდებენ სისტემას, რომელშიც ელემენტებს შორის სტრუქტურული კავშირები ცხადად ჩანს და ეს სტრუქტურა გარემოსგანაც ცხადად განირჩევა. ამისი ნათელი მაგალითია ხიდი; მისი ელემენტები გარკვეულ სტრუქტურას ქმნიან, რომლებიც გარემოსგან აშკარად გამოკვეთილია, ან ძრავი, რომლის ნაწილების ურთიერთკავშირი და კოორდინირებული მოქმედება, ისევე, როგორც გარემოსგან მკვეთრი გამოცალკევება, ნათელია. სტატისტიკურ სისტემაში ელემენტთა კავშირურთიერთობების გამოვლენა ანუ სტრუქტურის აღმოჩენა, ისევე, როგორც გარემოსგან მისი გამოცალკევება, არცთუ იოლია და კვლევის საგანგებო მეთოდს მოითხოვს. თუ გამოვლინდა, რომ ელემენტებს შორის კავშირურთიერთობები გარკვეული სახით არსებობს და ცალკეულ ელემენტს ერთი კავშირი მაინც აქვს დამყარებული ამავე სიმრავლის სხვა რომელიმე ელემენტთან, მაშინ სახეზე სტატისტიკური სისტემაა. ამგვარი სისტემის მაგალითია ეკოსისტემა, რომლის ელემენტებს შორის კავშირის დანახვა საგანგებო დაკვირვების გარეშე ძნელია. სისტემების ზოგადი თეორია უნივერსალურია და მისი გამოყენება კვლევის ნებისმიერ სფეროში შეიძლება.
ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”
0
