close
ისტორიაკულტურასაქართველო

ქართული ტაძრები საქართველოს ისტორიულ კუთხე დვალეთში

საქართველოს ისტორიულ კუთხეში, დვალეთში ძალიან ბევრი ეკლესიაა შემორჩენილი, რომელიც დღეს ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიურ ერთეულში შედის. დვალეთი შედიოდა ნიქოზის ეპარქიაში. აღნიშნულ ტერიტორიაზე ეკლესიების აგება იმავე ისტორიული პროცესის გამოხატულებაა, რომლის შედეგიცაა საქართველოს მთიანეთსა და აგრეთვე იმიერკავკასიაში IX-XI საუკუნეებში ქართული ქრისტიანული ძეგლების წარმოქმნა.

სოფელ ნარის მახლობლად, აღმოსავლეთისაკენ არის ტუფის ქვით ყორულად ნაგები წმინდა გიორგის სახელობის დანგრეული სამლოცველო ,,ნარ-ჯუარი”, ტაძარს გარს ევლება ფიქლით ასევე ყორულად ნაგები ოთხკუთხა ზღუდის ნანგრევები. მის სიახლოვეს შეინიშნება სამარხთა კვალი. ნარ-ჯუარის თავდაპირველი ნაგებობის აშენების დრო ემთხვევა დვალეთის ტერიტორიაზე ცნობილი ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების აგების თარიღს X-XI საუკუნეებს.

სოფელ ალღაგ-ქომისა და რეგახის სიახლოვეს, ფერდობზე, არის დარბაზული ტიპის ეკლესიის ნანგრევები,,ხუცაუ-ჯუარი”. მას გარს ევლება ფიქლით ნაგები ოთხკუთხა ზღუდე. აქვე შეინიშნება სამარხთა კვალი. ხუცაუ-ჯუარის ზუსტად დათარიღება ხელოვნებათმცოდნეებს უჭირთ, სავარაუდოდ ეკლესია XI-XIII საუკუნეებით თარიღდება.

იქვე სოფელთან არის რიყის ქვითა და ტუფით ყორულად ნაგები დანგრეული სამლოცველო ,,ძილეს-ჯუარი”, შემორჩენლია მისი აღმოსავლეთი კედლის ნაწილი. აღიარებულია, რომ ძილეს-ჯუარი ქართული ,,ძლევის-ჯვარი”-საგან უნდა მომდინარეობდეს.

სალოცავის წინა კედელში ჩატანებულია ორი ქვა ქართული წარწერით, უკანა მხრიდან კედელშივე ჩატანებული აქვს ერთი ქვის მონაპობი, რამდენიმე ქართული ასობგერით, ტაძრის წინ მიწაზე იყო დადებული გრძელი ქვა ასევე ქართული წარწერით.

პირველი წარწერა ასე იკითხება: ,,ქრისტე შეიწყალე იოანე, დიდებაი ძლევის ჯვრის წმინდაო ძე”. ეს წარწერა ჩვეულებრივი ქართული შემავედრებელი წარწერაა.

მეორე წარწერაც შეიცავს შეწყალების ტექსტს: ,,ბჯ დაბის ძლევის ჯვრისა წმიდაო გიორგი ამისი მწერალი ბაშარული გიორგი შეიწყალე”.

მესამე წარწერა ორ სტრიქონიანია და იკითხება: ,,დიდება ძლევის ჯვარს დიდება წმინდა გიორგი, გოგაÁ შეიწყალე ძლების ჯვარო”.

რაც შეეხება მეოთხე წარწერას, ის მესამე წარწერის ანალოგიური უნდა იყოს და დიდ სიახლოვეს ავლენს მასთან.

ამრიგად, ძლევის-ჯვარის ეკლესიასთან აღმოჩენილი ქართული წარწერები კიდევ ერთხელ ნათლად მოწმობს ქართული ენის გავრცელების ინტენსივობაზე მთელ ჩრდილოეთ კავკასიაში, დვალეთი იყო მაკავშირებელი ხიდი საქართველოსა და ჩრდილოეთ კავკასიას შორის.

კედლის მხატვრობითა და ლეგენდებით არის ცნობილი არდონის ხეობაში სოფელ ,,ნუზალის სამლოცველო”, რომელიც ნუზალ-არღუნის სახელითაა ცნობილი. გამოთქმული იყო მოსაზრება, თითქოს ამ სამლოცველოში თამარ მეფის მეუღლე დავით სოსლანი იყო დაკრძალული, თუმცა ივანე ლოლაშვლის გამოკვლევებით საფუძვლიანად იქნა უარყოფილი ეს მოსაზრება.

სოფელ ნუზალის სამლოცველოს ჩრდილოეთ კედელზე გამოსახულია ქტიტორთა ჯგუფი, ოჯახური პორტრეტი, რომელთა შორის სამი ფიგურა მამაკაცის, ორი ქალის და ერთიც-ბავშვისაა. ტაძარში გამოსახულ არცერთ ქტიტორს ხელთ ეკლესიის მოდელი არ უპყრია, რაც იმას უნდა ნიშნავდეს, რომ ისინი არა სამლოცველოს ამგებელნი, არამედ მომხატველნი არიან.

ნუზალის ეკლესია მიქელ-გაბრიელის სახელს ატარებს. იგი მოხატულია წმინდანთა ფრესკებით, ოსები სათაყვანებელ წმინდანებად თვლიდნენ იოანე ნათლისმცემელს, წმინდა გიორგის, მარამ ღვთისმშობელს, მიქელ და გაბრიელ მთავარანგელოზებს.

XIII საუკუნეში მოხდა ნუზალის ეკლესიის რესტავრაცია, ამის შემდეგ ეკლესია ერთ-ერთ ძირითად სამლოცველოდ ქცეულა, პირველ რიგში იმიტომ, რომ იგი არის მიქელ-გაბრიელის სახელობის, ნუზალის ეკლესიაში წირვა-ლოცვა 1930 წლამდე მიმდინარეობდა.

მდინარე არდონის ხეობაში არის ,,ხოზიტა-მაირამის” სახელწოდების ეკლესია, რომელიც თავისი გეგმის გადაწყვეტით, ასვე ფორმებით, პროპორციებით, შემკულობითა და სამშენებლო ხერხებით აშკარად ამჟღავნებს საქართველოს შუა საუკუნეების ხუროთმოძღვრების ნიშანდობლივ თვისებებს. ძეგლის შესახებ ძველი წყაროები არ მოგვეპოვება. ტაძრის სახელი მარიამ ღვთისმშობელს უკავშირდება.

ღვთისმშობლის სახელთან არსებული ქართული სამლოცველო უცხო არაა საქართველოს ისტორიისათვის, როგორც ჩვენი ქვეყნის შიგნით ასევე ქვეყნის საზღვრებს გარეთაც არის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესია-მონასტრები.

ხოზიტა-მაირამი წარმოადგენს ცალნავან ბაზილიკას, გეგმის გადაწყვეტის მიხედვით ხოზიტა-მაირამი ქართული ხუროთმოძღვრების X და XI საუკუნის ისეთ დარბაზულ ძეგლთა შორის პოულობს ადგილს, როგორიცაა ოთხთა ეკლესია, დისევი, ეხვევი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ხოზიტა-მაირამის ნაგებობაში, შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრებისათვის კარგად ცნობილი სამშენებლო წესები და ფორმებია გამოყენებული, ისევე როგორც სხვა ძეგლებზე აქაც სამშენებლო ქვა საქართველოდან არის წაღებული. ძეგლს არ აქვს არავითარი წარწერა. მისი დათარიღება ხდება ქართულ არქიტექტურულ ძეგლებთან სიახლოვის დადგენით, კერძოდ X_XI საუკუნეებით.

ძეგლის ცუდად დაცულობის გამო ხოზიტა-მაირამის კედლის მხატვრობა წარმოდგენილია მხოლოდ ცალკეული ფრაგმენტების სახით. ძირითადად შემონახულია მხოლოდ მონახაზი მღვდელმთავართა გამოსახულებებისა საკურთხეველში და ჯვარცმის სცენა სამხრეთის კედელზე. ჯვარცმის სცენა სხვა კომპოზიციებისაგან განსხვავებით თითქმის მთლიანად არის შემონახული. ანალოგიურად აგებული კომპოზიცია გვხვდება ბოჭორმის მოხატულობაში, რომელიც XII საუკუნის შუა წლებს მიეკუთვნება.

ხოზიტა-მაირამის მხატვრობა შესრულებული უნდა იყოს XII საუკუნის მეორე ნახევარში. ხოზიტა-მაირამთან დიდ მსგავსებას ავლენს სოფელ თლის ეკლესია. ეს ძეგლი მკვეთრად განსხვავდება ჩრდილოეთ ოსეთის ყველა ძველ ხუროთმოძღვრულ ნაგებობისგან, სამაგიეროდ დიდ მსგავსებას ავლენს ქართულ ხუროთმოძღვრულ ძეგლებთან.

თლის ეკლესია წარმოადგენს ცალნავიან ბაზილიკას, მინაშენის კვალით სამხრეთის ფასადის მთელ სიგრძეზე. ეკლესიას მოხერხებული მისადგომები აქვს ყველა მხრიდან. ძეგლის შესწავლამ ცხადყო, რომ ის დიდ სიახლოვეს ავლენს ხოზიტა-მაირამთან, შესაბამისად თლის ეკლესიაც XI საუკუნის I ნახევრით შეიძლება რომ დათარიღდეს.

ხოზიტა-მაირამი და სოფელ თლის ეკლესია, წარმოადგენს აშკარად ქართული კულტურის გავლენას ჩრდილოეთ კავკასიაზე, დვალეთი კი იყო დამაკავშირებელ ხიდად ჩრდილოეთ კავკასიის მოსახლეობასთან, საეკლესიო არქიტექტურა კი ამ ურთიერთობების ნათელი გამოვლინებაა.

 

ლიტერატურა: 1. ღამბაშიძე გ., ქართული კულტურის ძეგლები დვალეთში, საბჭოთა ხელოვნება, #3, თბ. 1976

გაზიარება:
fb-share-icon0