ასტრონომია - კოსმოსი

ასტრონომებმა 2 ახალი შავი ხვრელი აღმოაჩინეს, რომლებიც აქამდე მიგნებულ სხვა მსგავს ობიექტებთან შედარებით დედამიწასთან ყველაზე ახლოს მდებარეობს. ესენია Gaia BH1 და Gaia BH2, რომლებსაც კოსმოსური ობსერვატორიის Gaia მეშვეობით მიაკვლიეს.

Gaia BH1-ისგან 1 560 სინათლის წელი გვაშორებს და ის გველისმჭერის თანავარსკვლავედშია განლაგებული, ხოლო Gaia BH2 ჩვენგან 3 800 სინათლის წლის დისტანციაზე, კენტავრის თანავარსკვლავედშია. მათში განსაკუთრებული ისაა, რომ თითოეულის გარშემო კომპანიონი მნათობები იმაზე დიდ მანძილზე მოძრაობს, ვიდრე ასეთ სისტემებში აქამდე დაფიქსირებულა.

ეს ნიშნავს, რომ ზემოხსენებული შავი ხვრელები განსხვავებულ ტიპს მიეკუთვნება. ისინი ე.წ. რენტგენულ ბინარულ სისტემებს არ ჰგავს, რომლებსაც მაღალენერგიული რენტგენული და რადიო გამოსხივება ახასიათებს, რაც მათ პოვნას ამარტივებს. Gaia BH1-ისა და Gaia BH2-ის არსებობა მეცნიერებმა მეზობელ ვარსკვლავებზე გრავიტაციული გავლენით გამოავლინეს. ვარაუდობენ, რომ მათი ფორმირების ისტორია ასევე სხვაგვარი უნდა იყოს, მაგრამ როგორი, ჯერჯერობით გაურკვეველია.

სპეციალისტები უკანასკნელ აღმოჩენაში Gaia-ს მნიშვნელობას აღნიშნავენ, რადგან მან შეძლო, რომ შავი ხვრელების ზემოქმედებით გამოწვეული ვარსკვლავთა მცირე მოძრაობა დაეფიქსირებინა. ეს მონაცემები სხვა ობსერვატორიების დაკვირვებებითაც გამყარდა. უნდა ითქვას, რომ ამ ობიექტების მიმდებარედ სინათლის კვალს ვერ მიაგნეს, რაც მიუთითებს, რომ მატერიას აქტიურად არცერთი მათგანი შთანთქავს, ანუ მათ მოვლენათა ჰორიზონტს ბევრი ნაწილაკი არ ლახავს.

მეცნიერები გეგმავენ, რომ Gaia-ს მიერ შეგროვებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით უფრო მეტი ასეთი ბინარული სისტემა შეისწავლონ. ობსერვატორიის მიერ 66-თვიანი დაკვირვებების შედეგად მოპოვებული ახალი მონაცემები 2025 წელს იქნება ხელმისაწვდომი.

ავტორთა ნაშრომი გამოცემაში Monthly Notices of the Royal Astronomical Society გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სად მიდის კოსმოსური ნაგავი, რომელიც სატელიტების, კოსმოსური ხომალდების, ზონდებისა და
კოსმონავტების მიერ კოსმოსში იგზავნება? ყოველწლიურად უფრო მეტი კომპანია და მთავრობა
აგზავნის კოსმონავტებსა და ხომალდებს სხვადასხვა მისიით კოსმოსში, ობიექტთა დიდი ნაწილი
დასაწვავად დედამიწის ატმოსფეროში იგზავნება, დიდი ნაწილი კი კვლავაც იქ რჩება, რაც
დედამიწისთვის პრობლემას წარმოადგენს.
უტაის უნივერსიტეტის პროფესორის, ჯეიკ ებოტის პროგნოზით, შესაძლოა საქმე იქამდეც კი
მივიდეს, რომ დედამიწის ირგვლივ მოძრავი კოსმოსური ნაგვისგან დედამიწას სატურნის მსგავსი
რგოლები გაუჩნდეს. ევროპულ კოსმოსურ სააგენტოზე დაყრდნობით, ორბიტაზე კოსმოსური
ნამსხვრევების უდიდესი ნაწილი ერთ მილიმეტრზე დიდი ზომისაა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ისტორიაში პირველად – მთვარეზე ქალი და ფერადკანიანი პაცი გაემგზავრებიან

სამეცნიერო ეკიპაჟი “არტემის 2” მოამზადებს პირობებს შემდეგი ჯგუფის მთვარეზე დაფრენისთვის.
აღსანიშნავია, რომ აქამდე მთვარესთან დაკავშირებულ ექსპედიციებში ნამყოფი 12-ვე ადამიანი თეთრკანიანი მამაკაცი იყო.

📷NASA – National Aeronautics and Space Administration

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

იცოდით, რომ ასტეროიდების უდიდეს ნაწილს სწორედ იუპიტერი იზიდავს? პლანეტა იუპიტერს მზის სისტემის “ნაგავსაყრელს” უწოდებენ იმის გამო, რომ ასტეროიდების დიდ ნაწილს, რომელთაც დედამიწისთვის ზიანის მიყენება შეუძლია, იუპიტერის გრავიტაციული ველი შთანთქავს.

ასტრონომთა ნაწილის აზრით, დედამიწის საცხოვრებლად ვარგისიანობის ერთ-ერთი მიზეზი სწორედ ის არის, რომ იუპიტერის მიზიდულობა გვიცავს ასტეროიდების ნაწილისგან. იუპიტერის სიახლოვის გარეშე,  გაცილებით უფრო ხშირად შეეჯახებოდა ჩვენს პლანეტას.

მაგრამ იუპიტერი ქმნის როგორც კარგ, ასევე ცუდ პირობებს დედამიწაზე საცხოვრებლად. მისი ძლიერი მიზიდულობის ძალა ხელს უშლის კოსმოსურ ქანებს, რომლებიც მის ახლოს ბრუნავენ, პლანეტაში გაერთიანდნენ. ამიტომ მზის სისტემას აქვს ასტეროიდული სარტყელი, რომელიც ასიათასობით მცირე ზომის მფრინავი ნამსხვრევისგან შედგება.

NASA-ს მკვლევრებმა შეძლეს გაერკვიათ, თუ როგორ შეუძლიათ გაზის გიგანტურ პლანეტებს, იუპიტერსა და ასევე სატურნს, თავიდან ააცილონ პლანეტებს, მათ შორის, დედამიწას ასტეროიდების ზემოქმედება. დასკვნების საფუძველზე, ეს პლანეტები აბალანსებენ მზის სისტემას და სხვა პლანეტებს იცავენ ასტეროიდებისგან.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

რატომ ვხედავთ მთვარის გარშემო ბეჭედს, მსუბუქ რკალებს? აღნიშნულ ფენომენს ხშირად უწოდებენ მთვარის ჰალოს ან ბეჭედს. რკალები მთვარის გარშემო წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც ატმოსფეროს ზედა ფენებში მთვარის შუქი გარდატყდება ქაოსურად ორიენტირებული მრავალკუთხედი ყინულის კრისტალების საშუალებით. ფენომენი ძალიან ჰგავს ცისარტყელას წარმოქმნას, თუმცა, მისგან განსხვავებით, რკალები ჩნდება ცაში დღის ნებისმიერ დროს – მზის ან მთვარის გარშემო. ჰალოს დანახვა წელიწადში 100-ჯერაც არის შესაძლებელი.
ჩვენ ცაზე ცისარტყელას დანახვა შეგვიძლია, რადგან მისი განსხვავებული ფერები განსხვავებული კუთხით აირეკლება. ასევე მთვარის შუქი იყოფა სხვადასხვა ფერებად, რადგან ყველა მათგანი განსხვავებული კუთხით იშლება.
ლეგენდის თანახმად, მთვარის რკალი არის წინამორბედი არამდგრადი ამინდების, განსაკუთრებით ზამთრის დღეებში. ჰალოები ჩნდებიან თხელი ღრუბლებით დაფარულ ცასთან ერთად, რამდენიმე დღით ადრე დიდ შტორმამდე.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეცნიერებმა მთვარეზე წყლის ახალი წყარო აღმოაჩინეს. კერძოდ, აღმოჩნდა, რომ მთვარის ზედაპირზე კოსმოსური ქანების ძალადობრივი ზემოქმედების შედეგად წარმოქმნილ „მინის მძივებში“ წყალია, რაც, მეცნიერების განმარტებით, მთვარეზე ადამიანის მომავალი საქმიანობისთვის უძვირფასესს რესურსს წარმოადგენს.
წყლიანი „მინის მძივები“ მეცნიერებმა ჩინეთის მთვარის მისიის, Chang’e 5-ის ფაგრლებში მოპოვებულ მიწაში აღმოაჩინეს. ეს მბზინავი, მრავალფეროვანი „მინის მძივები“ ჩინეთის მისიის ფარგლებში მთვარიდან 2020 წელს დაბრუნებულ ნიმუშებში აღმოჩნდა.
მეცნიერთა გუნდის განმარტებით, იმის გამო, რომ არსებობს მილიარდობით, თუ არა ტრილიონობით. ასეთი „მძივი“, შეიძლება წყლის რაოდენობა მნიშვნელოვანი იყოს, მაგრამ მისი მოპოვება რთული იქნება.
„მთვარე გამუდმებით იბომბება იმპულსური ფაქტორებით – მაგალითად მიკრო მეტეორიტებითა და დიდი მეტეორიტებით – რომლებიც დარტყმის შედეგად „მინის მძივებს“ წარმოქმნიან,“ – განაცხადა ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიის გეოლოგიისა და გეოფიზიკის ინსტიტუტის პლანეტოლოგი, სენ ჰუმ, რომელიც ჟურნალ Nature Geoscience-ში გამოქვეყნებული კვლევის თანაავტორი.
კვლევის ავტორები განმარტავენ, რომ შემომავალი კოსმოსური ქანების მიერ გამოდევნილი მდნარი მასალის გაგრილების შედეგად წარმოქმნილი „მძივები“ ყველგანაა. ვარაუდობენ, რომ წყლის მოპოვება შესაძლებელია მძივების გაცხელებით. საჭიროა მეტი კვლევები იმის დასადგენად, რამდენად შესაძლებელია ეს და, თუ ასეა, იქნება თუ არა წყალი უსაფრთხო დასალევად.
მეცნიერები აცხადებენ, რომ დასკვნები ეფუძნება მთვარიდან ჩამოტანილი მიწიდან შემთხვევითობის პრინციპით შერჩეულ 32 „მინის მძივს“,  მომავალში კი მეტი ნიმუშის შესწავლა მოხდება.

წყარო : apnews.com
reuters.com

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

დედამიწის ბიოსფერო შეიცავს სიცოცხლისთვის საჭირო ყველა ცნობილ ინგრედიენტს. ესენია: თხევადი წყალი, ენერგიის მინიმუმ ერთი წყარო და ბიოლოგიურად სასარგებლო ელემენტების და მოლეკულების მარაგები. თუმცა ამ ინგრედიენტების ნაწილი დედამიწის გარდა მზის სისტემაში სხვაგანაც გვხვდება.

მარსი – დედამიწის ერთ-ერთი ყველაზე მსგავსი პლანეტაა. მას აქვს 24.5-საათიანი დღე, პოლარული ყინულის ქუდები, რომლებიც ფართოვდება და იკუმშება სეზონების მიხედვით, და ზედაპირზე არსებული სხვადასხვა ქმნილება, რომელიც პლანეტის ისტორიის განმავლობაში წყალმა შექმნა.

მარსის ატმოსფეროში მეთანის და სამხრეთ პოლარული ყინულის ქუდის ქვეშ ტბის აღმოჩენა (რომელიც იცვლება სეზონების მიხედვით და დღის განმავლბაშიც კი) პლანეტას სიცოცხლის არსებობისთვის ძალიან საინტერესო კანდიდატად წარმოაჩენს.

აღსანიშნავია, რომ მეთანის არსებობა მნიშვნელოვანია, რადგან ის შეიძლება წარმოიქმნას ბიოლოგიური პროცესებით. მაგრამ მარსზე მეთანის რეალური წყარო ჯერჯერობით ცნობილი არაა.

ევროპა

იუპიტერის მთვარე „ევროპა“ 1610 წელს გალილლეო გალილეიმ აღმოაჩინა. ის დედამიწის მთვარზე ოდნავ მცირეა და გაზის გიგანტის გარშემო ყოველ 3.5 დღეში ერთხელ ერთ წრეს აკეთებს.

„ევროპის“ ზედაპირი წყლის ყინულის უკიდეგანო სივრცეა. ბევრი მეცნიერი ფიქრობს, რომ გაყინული ზედაპირის ქვეშ თხევადი წყლის ფენაა – გლობალური ოკეანე, რომლის გაყინვას ხელს უშლის სითბოს მოქცევა და ის შესაძლოა 100 კმ-ზე მეტი სიღრმის იყოს.

ამ ოკეანის ერთ-ერთი მტკიცებულებაა გეიზერები, რომლებიც ზედაპირზე ყინულის ბზარებიდან ამოიფრქვევა.

მეცნიერები ფიქრობენ, რომ ამ ოკეანეების სამყაროს ფსკერზე  შეიძლება შეგვხვდეს ჰიდროთერმული ხვრელები და ოკეანის ფსკერის ვულკანები. დედამიწაზე ასეთი თვისებები ხშირად ძალიან მდიდარი და მრავალფეროვანი ეკოსისტემების დამადასტურებელია.

ენცელადი

„ევროპის“ მსგავსად ყინულით დაფარული მთვარეა, რომელზეც თხევადი წყლის მიწისქვეშა ოკეანე მდებრეობს.

„ენცელადი“ „სატურნის“ გარშემო ბრუნავს და პირველად მეცნიერების ყურადღება მის სამხრეთ პოლუსთან უზარმაზარი გეიზერების მოულოდნელი აღმოჩენის შემდეგ მიიპყრო.

ამ გეიზერებში არა მხოლოდ წყალი, არამედ ორგანული მოლეკულები და კლდოვანი სილიკატური ნაწილაკების პატარა მარცვლებიც აღმოაჩინეს, რომლებიც მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება არსებობდეს, თუ მიწისქვეშა ოკეანის წყალი ფიზიკურ კონტაქტში იყო კლდოვან ოკეანის ფსკერთან მინიმუმ 90 ˚C ტემპერატურაზე.

ეს ძალიან ძლიერი მტკიცებულებაა ოკეანის ფსკერზე ჰიდროთერმული ხვრელების არსებობის შესახებ, რომელიც უზრუნველყოფს სიცოცხლისთვის საჭირო ქიმიას და ენერგიის ლოკალიზებულ წყაროებს.

ტიტანი

„ტიტანი“ „სატურნის“ უდიდესი მთვრეა. ის ერთდერთი მთვარეა მზის სისტემაში, რომელსაც რეალური ატმოსფერო აქვს.  იგი შეიცავს რთული ორგანული მოლეკულების სქელ ფორთოხლისფერ ნისლსა და წყლის ნაცვლად მეთანის ამინდის სისტემას – სეზონური წვიმებით, მშრალი პერიოდებით და ქარისგან შექმნილი ზედაპირული ქვიშის დიუნებით.

მისიატმოსფერო ძირითადად აზოტისგან შედგება, ეს არის მნიშვნელოვანი ქიმიური ელემენტი, რომელიც გამოიყენება ცილების მშენებლობაში სიცოცხლის ყველა ცნობილ ფორმაში. რადარის დაკვირვებებმა დააფიქსირეს თხევადი მეთანისა და ეთანის მდინარეებისა და ტბებისს და სავარაუდოდ, კრიოვულკანების არსებობაც ( ვულკანის მსგავსი ქმნილებები, რომლებიც თხევადი წყალს აფრქვევენ და არა ლავას).

ეს იმაზე მეტყველებს, რომ „ტიტანს“, ისევე როგორც „ევროპასა“ და „ენცელადს“  თხევადი წყლის წყალქვეშა რეზერვი აქვს.

მასალა მოამზადა : თამარ ტაბატაძემ 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ახალი გამოკვლევის თანახმად, სატურნის უდიდესი მთვარე პლანეტასთან საკმაოდ ახლოს „დაიბადა“, მაგრამ 4,5 მილიარდი წლის განმავლობაში მან გადაინაცვლა იქ, სადაც ამჟამად ორბიტაზე მოძრაობს, პლანეტადან 1.2 მილიონი კილომეტრის დაშორებით.

ახალი კვლევის ავტორები აცხადებენ, რომ სატურნის მთვარის ორბიტა სატურნისგან დაშორებით 100 ჯერ უფრო სწრაფად ინაცვლებს, ვიდრე ამას მეცნიერები ვარაუდობდნენ.

მთვარეები იმ პლანეტებზე, რომლების გარშემოც მოძრაობენ, მცირე ძალის გარვიტაციულ ზემოქმედებას ახდენენ. ამ გრავიტაციული ურთიერთქმედების შედეგი არის ის, რაც დედამიწაზე ოკეანეებში ტალღებს იწვევს. ამ მიზიდულობისგან დედამიწის შიგნით წარმოქმნილი ხახუნი ქმნის სითბოს, რომელიც ცვლის პლანეტის გრავიტაციულ ველს. ეს მთვარეს დედამიწისგან თანდათან, წელიწადში დაახლოებით 3.8 სანტიმეტრით აშორებს.

ტიტანი სატურნს იგივენაირად იზიდავს, თუმცა მეცნერები ფიქრობენ, რომ სატურნის შიგნით წარმოქმნილი ხახუნი უფრო სუსტია, ვიდრე დედამიწაზე და ეს პლანეტა სატურნის აირისებრი შემადგენლობის გამოა.

მანამდე ჩატარებულ კვლევაზე დაყრდნობით მეცნიერები ფიქრობედნენ, რომ მთვარე სატურნს წელიწადში 0.1 სანტიმეტრით შორდებოდა, თუმცა ახალმა კვლევამ აჩვენა, რომ ტიტანი სატურნს წელიწადში 100-ჯერ უფრო სწრაფად, 11 სანტიმეტრით შორდება.

კვლევის შედეგი თანხვედრაშია 2016 წელს ჯიმ ფულერის მიერ შეთავაზებულ თეორიასთან, რომლის თანახმად, ტიტანის გარე მიგრაცია გაცილებით სწრაფად ხდებოდა, ვიდრე ამას მანამდე ფიქრობდნენ. ამავე თეორიით, ტიტანი სატურნზე „გრავიტაციულ ზეწოლას“ ახდენს, რაც პლანეტის ვიბრირებას იწვევს, ამ ვიბრირებისგან წარმოქმნილი ენერგია კი მთვარეს უფრო სწრაფად გადააადგილებს, ვიდრე ამას აქამდე ფიქრობდნენ.

წყარო : space.com

მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ეგზოპლანეტა „ცხელი იუპიტერების“ კლასიდან, რომელიც თავისი ვარსკვლავის ირგვლივ ერთ სრულ შემოვლას სულ რაღაც 18 საათის განმავლობაში ასრულებს.

ეს ყველაზე ხანმოკლე ორბიტალური პერიოდია, რომელიც მსგავსი ტიპის პლანეტაზე პირველად დააფიქსირეს. კვლევის შედეგები ჟურნალ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society-ში გამოქვეყნდა.

პლანეტა NGTS-10b-ი დედამიწიდან დაახლოებით 1000 სინათლის წელიწადის მოშორებით პროექტის NGTS — Next-Generation Transit Survey-ის ფარგლებში აღმოაჩინეს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“