close
ისტორიასაქართველო

“უსამართლოდ გინებისთვის” დამნაშავე 10 ათასი თეთრის გადახდით ისჯებოდა… – რას საერო სასჯელები არსებობდა გაერთიანებული საქართველოს სამეფოში (XI-XIII სს.)?

სა­მარ­თლის ის­ტო­რი­ა­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ად­გი­ლი უკა­ვია დას­ჯის კონ­კრე­ტულ სა­შუ­ა­ლე­ბებს – სას­ჯე­ლებს. ეს უძ­ვე­ლე­სი დრო­ი­დან გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სა­მარ­თლებ­რი­ვი ბერ­კე­ტია, რო­მელ­საც სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში მი­მარ­თავ­დნენ დამ­ნა­შა­ვის პა­სუ­ხის­გე­ბა­ში მი­სა­ცე­მად. სას­ჯე­ლი დღემ­დე რჩე­ბა ბო­როტ­მოქ­მე­დის დას­ჯის ყვე­ლა­ზე გავ­რცე­ლე­ბულ სა­შუ­ა­ლე­ბად.

ძველ ქარ­თულ სა­მარ­თალ­ში სას­ჯე­ლის რამ­დე­ნი­მე სა­ხის გა­მო­ყო­ფა შე­იძ­ლე­ბა. მათ შო­რის არის კერ­ძო, სა­ე­რო (სა­ჯა­რო) და სა­ეკ­ლე­სიო სას­ჯე­ლე­ბი. კერ­ძო და სა­ეკ­ლე­სიო სას­ჯე­ლე­ბის­გან გან­სხვა­ვე­ბით, შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის სა­ქარ­თვე­ლო­ში სა­ჯა­რო (სა­ე­რო) სას­ჯე­ლე­ბი ფარ­თოდ, მთე­ლი ქვეყ­ნის მას­შტა­ბით, შე­და­რე­ბით გვი­ან დამ­კვიდ­რდა. ფე­ო­და­ლურ სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში დიდი დრო სჭირ­დე­ბო­და სა­ხელ­მწი­ფოს მიერ დამ­ნა­შა­ვე­თა დას­ჯი­სა და გა­სა­მარ­თლე­ბის საქ­მის ხელ­ში აღე­ბას, ვი­ნა­ი­დან ეს პრე­რო­გა­ტი­ვა ფე­ო­და­ლე­ბის მიერ იყო უზურ­პი­რე­ბუ­ლი. კონ­კრე­ტულ მა­მულ­ში კერ­ძო ფე­ო­და­ლი წყვეტ­და თა­ვი­სი ქვე­შევ­რდო­მე­ბის დას­ჯა­სა და შე­წყა­ლე­ბას. ამას, პი­რო­ბი­თად, კერ­ძო სა­მარ­თალს უწო­დე­ბენ. როცა სას­ჯე­ლი კერ­ძო პი­რის მიერ არის ინი­ცი­რე­ბუ­ლი, შე­სა­ბა­მი­სად, სას­ჯე­ლი კვა­ლი­ფი­ცირ­დე­ბა, რო­გორც “კერ­ძო სას­ჯე­ლი”. სა­ქარ­თვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მიერ ქვეყ­ნის ცენ­ტრა­ლი­ზა­ცი­ამ ამ­გვა­რი პრაქ­ტი­კა შე­ამ­ცი­რა, ხოლო სა­ხელ­მწი­ფოს მეტი სა­შუ­ა­ლე­ბა მი­ე­ცა, მთე­ლი ქვეყ­ნის მას­შტა­ბით თა­ვად გა­ნე­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­ნა სა­დამ­სჯე­ლო ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი. სწო­რედ სა­ქარ­თვე­ლოს ცენ­ტრა­ლუ­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მიერ ინი­ცი­რე­ბუ­ლი სა­ე­რო ანუ სა­ჯა­რო სას­ჯე­ლე­ბი წარ­მო­ად­გენს ჩვენს მთა­ვარ გან­სა­ხილ­ველ თე­მას.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში სას­ჯე­ლი მრა­ვა­ლი სა­ხის იყო. სას­ჯე­ლე­ბის ნა­წი­ლი გუ­ლის­ხმობ­და დამ­ნა­შა­ვის­თვის რამე ტან­ჯვის მი­ყე­ნე­ბას, მის ცე­მას, სხე­უ­ლის რო­მე­ლი­მე ნა­წი­ლის მოკ­ვე­თას, და­სა­ხიჩ­რე­ბა­სა და და­ზი­ა­ნე­ბას. ყვე­ლა­ფე­რი ეს სა­თა­ნა­დოდ აი­სა­ხა სას­ჯე­ლის ცნე­ბის გა­მომ­ხატ­ველ სი­ტყვებ­ში – “ტან­ჯვა”, “სა­ტან­ჯვე­ლი”, “პა­ტი­ჟი” და ა.შ.

შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში სა­ქარ­თვე­ლო­ში დას­ჯის პო­ლი­ტი­კის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა მთელ რიგ ფაქ­ტო­რებ­ზე იყო და­მო­კი­დე­ბუ­ლი. – ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვილს აღ­ნიშ­ნუ­ლი აქვს, რომ ძველ ქარ­თულ მარ­თლმსა­ჯუ­ლე­ბას გან­სა­ზღვრუ­ლი სას­ჯელ­თა სის­ტე­მა ჰქონ­და. იგი წერს: “სას­ჯელ­თა ერთი ჯგუ­ფი ქო­ნებ­რი­ვი თვი­სე­ბი­სა იყო, მე­ო­რე ჯგუ­ფი დამ­ნა­შა­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის აღ­კვე­თი­სათ­ვის იყო გან­კუთ­ვნი­ლი, მე­სა­მე გვე­მი­თი იყო, მე­ო­თხე გა­პა­ტი­ჟე­ბა და მე­ხუ­თე კი დამ­ნა­შა­ვის სი­ცო­ცხლის მოს­პო­ბა”.

ქარ­თუ­ლი სა­მარ­თლის ცნო­ბილ ძეგლს, ბე­ქა­სა და აღ­ბუ­ღას სა­მარ­თლის წიგნს დარ­თუ­ლი აქვს ე.წ. ბაგ­რატ კუ­რა­პა­ლა­ტის სა­მარ­თა­ლი, უფრო სწო­რად, სა­მარ­თლის წიგ­ნის ფრაგ­მენ­ტი, რო­მე­ლიც 61 მუხ­ლის­გან შედ­გე­ბა (99-160). მას­ში მოყ­ვა­ნი­ლია შემ­დე­გი სა­ხის და­ნა­შა­უ­ლი: მკვლე­ლო­ბა (117, 135, 150, 159, 160); სხე­უ­ლის და­ზი­ა­ნე­ბა (106-109); ცი­ლის­წა­მე­ბა, სქე­სობ­რი­ვი და­ნა­შა­უ­ლი, ქა­ლის მო­ტა­ცე­ბა, ცო­ლის დაგ­დე­ბა, გა­ძარ­ცვა, ქურ­დო­ბა, ღა­ლა­ტი, თვით­ნე­ბო­ბა და სხვა.

სა­მარ­თლის წიგ­ნის ფრაგ­მენ­ტში ვკი­თხუ­ლობთ, რომ თუ ვინ­მე დი­დე­ბულ­თა­გა­ნი ეპის­კო­პოსს სი­ტყვი­ერ შე­უ­რა­ცხყო­ფას მი­ა­ყე­ნებ­და, დამ­ნა­შა­ვე დი­დე­ბუ­ლი და­ის­ჯე­ბო­და ორ­მო­ცი ათა­სი თეთ­რის გა­დახ­დით და “დი­დად შე­ხუ­ე­წით”.

“დი­დად შე­ხუ­ე­წა” აქ და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ჯა­რო, სა­ხელ­მწი­ფო სას­ჯე­ლია, რო­მე­ლიც თან სდევს კერ­ძო სას­ჯელს, სის­ხლის და­ურ­ვე­ბას. შეხ­ვეწ­ნა იხ­სე­ნი­ე­ბა, რო­გორც სას­ჯე­ლის სა­ხე­ო­ბა რამ­დე­ნი­მე მუხ­ლში (106, 107, 108).

“თუ ეპის­კო­პოზ­სა დი­დე­ბულ­მან აგი­ნოს, ორ­მო­ცი ათა­სი თეთ­რი და­უ­ურ­ვოს და დი­დად შე­ხუ­ე­წით” (106).

“თუ ეპის­კო­პოზ­სა აზ­ნა­ურ­მან აგი­ნოს, დი­დი­თა შე­ხუ­ე­წი­თა ოცი ათა­სი თეთ­რი და­ა­ურ­ვოს” (107).

“თუ აზ­ნა­ურ­მან ანუ დი­დე­ბულ­მან მღვდელ­სა აგი­ნოს, ანუ უქუ­ე­მო­ეს­მან, მე­სა­მე­დი სის­ხლი­საი და­უ­ურ­ვოს და დი­დად შე­ე­ხუ­ე­წოს” (108).

ნა­თე­ლია, რომ სა­სუ­ლი­ე­რო პირ­თა პა­ტივ­სა და ღირ­სე­ბას ქარ­თვე­ლი კა­ნონ­მდე­ბე­ლი დიდ მნიშ­ვნე­ლო­ბას ანი­ჭებ­და. სის­ხლის სა­მარ­თლებ­რივ ჯა­რი­მას­თან ერ­თად, დამ­ნა­შა­ვეს ბო­დი­შის მოხ­დაც ეკის­რე­ბო­და. სწო­რედ და­ნა­შა­უ­ლის მო­ნა­ნი­ე­ბი­სა და ბო­დი­შის მოხ­დის ეს გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სა­ხე­ო­ბა იყო “შეხ­ვე­წა”.

რაც შე­ე­ხე­ბა “დი­დად შეხ­ვე­წას”, ეს უნდა ყო­ფი­ლი­ყო ბო­დი­შის მოხ­დის გან­სა­კუთ­რე­ბით მძი­მე ფორ­მა, რად­გან მას კა­ნონ­მდე­ბე­ლი სხვა­ნა­ი­რად არ მო­იხ­სე­ნი­ებ­და. “შეხ­ვე­წა”, “შეხ­ვე­წი­ლო­ბა” ქარ­თუ­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი ყო­ფის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი მოვ­ლე­ნა იყო, სწო­რედ აქე­დან არის წარ­მო­შო­ბი­ლი “შეხ­ვე­წი­ლი”. ეს უკა­ნას­კნე­ლი კი ნიშ­ნავს იმ პირს, რო­მელ­მაც მო­ი­ნა­ნია, ბო­დი­ში მო­ი­ხა­და და შე­ე­ვედ­რა. კა­ნონ­მდე­ბე­ლი აგ­რეთ­ვე სა­უბ­რობს “უსა­მარ­თლოდ გი­ნე­ბა­ზე”. ასე­თი და­ნა­შა­უ­ლის­თვის პირი ის­ჯე­ბო­და 10 ათა­სი თეთ­რის გა­დახ­დით (127).

ცალ­კე აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია “დი­ა­ცის გი­ნე­ბა”. ამ შემ­თხვე­ვა­ში სას­ჯე­ლი მკაც­რი იყო და­წე­სე­ბუ­ლი. მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მი­ი­ღე­ბო­და შე­უ­რა­ცხყო­ფი­ლი და შე­უ­რა­ცხმყო­ფე­ლი მხა­რე­ე­ბის წო­დებ­რი­ვი მდგო­მა­რე­ო­ბა (“სა­პა­ტი­ო­ბა”) (130).

ბაგ­რატ კუ­რა­პა­ლა­ტის სა­მარ­თლის წიგნ­ში ასე­ვე ვკი­თხუ­ლობთ: “მე­კობ­რი­სა და ზედა დამ­სხმე­ლის სის­ხლი არ არის” (138). ე.ი. მე­კობ­რი­სა და “ზედა დამ­სხმე­ლის” მოკ­ვლის­თვის მკვლე­ლი პა­სუხს არ აგებ­და. გა­აგ­რძე­ლეთ კი­თხვა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

გაზიარება:
fb-share-icon0