ასტრონომია - კოსმოსი

27 ივლისს, დედამიწაზე მოსალოდნელია G1 კლასის მაგნიტური ქარიშხალი.

Meteoagent-ის პროგნოზით, 26 ივლისის განმავლობაში მაგნიტური აქტივობის K-ინდექსი იქნება მხოლოდ 2 ან 3, რაც ნიშნავს, რომ მაგნიტოსფერო მშვიდი დარჩება. თუმცა, 27 რიცხვიდან ვითარება შეიძლება შეიცვალოს.

შეგახსენებთ, რომ ადრე Geomagnetism-მა გამოაცხადა, რომ 23 ივლისს მზის დისკოს ცენტრიდან მოხდა ამოფრქვევა. ვარაუდობენ, რომ სწორედ ამ მოვლენამ შეიძლება მოახდინოს გავლენა დედამიწაზე 27 ივლისის განმავლობაში, თუმცა ზუსტი დრო ჯერ არ არის ცნობილი.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ასტრონომებმა ახალი პლანეტარული სისტემის დაბადების გადაღება პირველად შეძლეს.

სამეცნიერო ჟურნალ Nature-ში გამოქვეყნებული კვლევის თანახმად, საერთაშორისო ასტრონომთა ჯგუფმა შეძლო ზუსტად დაედგინა ის მომენტი, როდესაც ვარსკვლავის ირგვლივ პლანეტების ფორმირება დაიწყო. ამისთვის მათ ჩილეში მდებარე ALMA-ის ტელესკოპისა და კოსმოსური ტელესკოპი James Webb გამოიყენეს.

ასტრონომების განცხადებით, მათ დააფიქსირეს ცხელ მინერალთა ნაწილაკები, რომლებიც მყარ მდგომარეობაში გადასვლას ახლახან იწყებდნენ. მათი თქმით, ეს პლანეტის ფორმირებისთვის საჭირო მასალის პირველი ნაწილაკებია. კვლევის მიხედვით, ახალგაზრდა ვარსკვლავის ირგვლივ არსებული გაზის დისკო პლანეტური სისტემის ფორმირების პროცესის საწყის ეტაპს წარმოადგენს.

„პირველად, ჩვენ გამოვავლინეთ ყველაზე ადრეული მომენტი, როდესაც პლანეტის ფორმირება ვარსკვლავის ირგვლივ იწყება” – განაცხადა მელისა მაკლურმა, ლიდენის უნივერსიტეტის პროფესორმა და კვლევის მთავარმა ავტორმა, ევროპის სამხრეთ ობსერვატორიის (ESO) მიერ გავრცელებულ განცხადებაში.

ასტრონომების ჰიპოთეზის მიხედვით, პლანეტები და მცირე ციური სხეულები, როგორიცაა ჩვენი მზის სისტემის ობიექტები, სავარაუდოდ ვარსკვლავის ირგვლივ არსებული ცხელი გაზებიდან გამკვრივებული ქვის მასალებისა და ვარსკვლავთშორისი სივრცის მყარ ნივთიერებათა შერწყმით წარმოიქმნა. თუმცა, მზის სისტემის ფორმირების ზუსტი პროცესი ჯერ კიდევ ბუნდოვანია.

მკვლევრების განცხადებით, მათ იპოვეს მტკიცებულება იმისა, რომ ეს ცხელი მინერალები ახალგაზრდა ვარსკვლავის, ანუ პროტოვარსკვლავის, HOPS-315-ის ირგვლივ არსებულ დისკოში კონდენსაციას უკვე იწყებენ.

პროტოვარსკვლავი დედამიწიდან დაახლოებით 1,300 სინათლის წლით არის დაშორებული და ის ისე არის განლაგებული, რომ მისი შიდა გაზოვანი დისკოს პირდაპირი დაკვირვება შესაძლებელია. ერთი სინათლის წელიწადი დაახლოებით 9 ტრილიონ კილომეტრს უდრის.

მკვლევრების თქმით, ამ პროცესის დანახვა რთულია, რადგან პროტოვარსკვლავებისგან გამომავალი აირის ჭავლები ხშირად ფარავენ დისკოს ხედვას.

ასტრონომებმა შეძლეს გაერკვიათ, რომ მყარი ნაწილაკების კონდენსაცია იწყება გაცივებული გაზებიდან – ეს პლანეტის ფორმირების ე.წ. “ნულოვანი დროა”.

პროცესის დაკვირვებისას მათ ინფრაწითელი და მილიმეტრული ტალღები გამოიყენეს, როგორც დედამიწაზე განთავსებული, ისე კოსმოსური ტელესკოპებიდან. ისტორიაში ყველაზე ძლიერმა კოსმოსურმა ტელესკოპმა, Webb-ის ტელესკოპმა პროტოვარსკვლავის გარშემო არსებული მასალის ქიმიური შემადგენლობის ანალიზი შეძლო, რის შედეგადაც მკვლევრებმა კრისტალური სილიკატები აღმოაჩინეს. მათ თქმით, ეს პლანეტის ადრეული ფორმირების “ხელშესახები ნიშანია”.

ESO-ს მონაცემებით, ეს ქიმიური ნიშნები ვარსკვლავის ირგვლივ არსებული დისკოს მცირე რეგიონიდან მომდინარეობს, რომელიც ჩვენი მზის ირგვლივ ასტეროიდების სარტყლის ორბიტას შეესაბამება.

ეს აღმოჩენა არის პირველი შემთხვევა, როდესაც პლანეტარული სისტემა ასე ადრეულ ეტაპზე იქნა იდენტიფიცირებული.

მეცნიერების თქმით, ეს აღმოჩენა გვიხსნის ფანჯარას ჩვენი მზის სისტემის წარსულში, რადგან ახლად ფორმირებული სისტემა, დიდი ალბათობით, იმ პირობებს იმეორებს, რომლებიც ჩვენი პლანეტარული სისტემის დასაწყისში არსებობდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ასტრონომებმა სუბარუს ტელესკოპის მეშვეობით ნეპტუნის მიღმა არსებული აქამდე უცნობი ობიექტი აღმოაჩინეს, რომელსაც “ამონიტი” უწოდეს. მისი ოფიციალური სახელი 2023 KQ14-ია და იგი ე.წ. სედნოიდების კატეგორიაში ერთიანდება. ესა მზის სისტემის შორეულ რეგიონში უჩვეულო ორბიტებზე მოძრავი სხეულები, რომლებშიც თავად ჯუჯა პლანეტა სედნაც შედის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მუშაობის სამი წლისთავის აღსანიშნავად, ჯეიმს ვების კოსმოსურმა ტელესკოპმა კატის თათის ნისლეული (NGC 6334) გადაიღო — გიგანტური, კომპლექსური მოლეკულური ღრუბელი, რომელსაც ეს სახელი კატის უზარმაზარ თათებთან მსგავსების გამო უწოდეს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მეცნიერებმა შავი ხვრელების უმსხვილესი შერწყმა დააფიქსირეს . ორი ობიექტი ერთ შავ ხვრელად გარდაიქმნა, რომლის მასაც ახლა ჩვენი მზის მასას 225-ჯერ აღემატება.

ფენომენი სახელწოდება GW231123 2023 წლის 3 ნოემბერს დაფიქსირდა, თუმცა მონაცემების დეტალური ანალიზი მხოლოდ ახლა დასრულდა.

მეცნიერების თქმით, ასეთი მასიური შავი ხვრელები ვარსკვლავების ჩვეულებრივი ევოლუციის შედეგად ვერ წარმოიქმნება. ერთ-ერთი ვერსიის მიხედვით, ეს ობიექტები შესაძლოა უფრო მცირე შავი ხვრელების ადრეული შერწყმის შედეგი ყოფილიყო. გარდა ამისა, ორივე შავი ხვრელი უკიდურესად სწრაფად ბრუნავდა – დედამიწის ბრუნვის სიჩქარეზე თითქმის 400 000-ჯერ სწრაფად.

აქამდე დადასტურებულად ყველაზე მასიურ ორმაგ შავ ხვრელად GW190521 ითვლებოდა, რომლის ჯამური მასაც მზის მასას 140-ჯერ აღემატებოდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მზე პლაზმური სფეროა, რომლისგან მომავალი სითბოც დედამიწას “აცოცხლებს”. მისი წყალობით ჩვენს პლანეტაზე ევოლუციური პროცესები დაიწყო და სხვადასხვა რთული ორგანიზმი განვითარდა. მეორე მხრივ, მზე მავნე და სახიფათო ობიექტიც არის, რომელიც მომაკვდინებელ ულტრაიისფერ გამოსხივებას გამოყოფს; ამოფრქვევისას იგი დედამიწისკენ პლაზმის უზარმაზარ მასებს უშვებს.

NASA-ს ზონდი, სახელად Parker Solar Probe, მზეზე სწორედ მსგავსი ფენომენების გამოსაკვლევად გაგზავნეს. ზონდი კოსმოსში 2018 წელს გაუშვეს, მისი მიზანი კი მზის კორონალური პლაზმისა და მაგნიტური ველის შესწავლაა. ამისათვის მას მზესთან ძალიან ახლოს მისვლა და, როგორც NASA აღწერს, “მზესთან შეხება” სჭირდება.

მისიის დაწყების დღიდან ზონდი მზეს სულ უფრო მეტად უახლოვდებოდა და არაერთი რეკორდი დაუმყარებია. 2024 წლის 24 დეკემბერს აპარატმა კაცობრიობა კიდევ ერთხელ გააკვირვა და მზის ზედაპირიდან სულ რაღაც 6.1 მილიონი კილომეტრის დაშორებით იფრინა.

ექვსი მილიონი კილომეტრი შეიძლება ბევრი გვეჩვენოს, მაგრამ როდესაც საქმე მზეს ეხება, ეს წარმოუდგენლად ახლო მანძილია. საბედნიეროდ, ხომალდი რამდენიმე დამცავი ფენითაა აღჭურვილი და მზესთან მიახლოებას უპრობლემოდ ახერხებს. ასევე, ეს ზონდი ისტორიაში ყველაზე სწრაფად მოძრავი აპარატიცაა. 2024 წელს იგი 692 ათასი კმ/სთ სიჩქარით მოძრაობდა, რაც რეკორდული მაჩვენებელია.

სწორედ ამ გასაოცარი მისიის ფარგლებში მოახერხა ზონდმა, მზის ყველაზე ახლო სურათები გადაეღო და ჩვენთვის მოეწოდებინა.

Parker Solar Probe ოთხი ძირითადი ნაწილისგან, მათ შორის WISPR-ისგან, შედგება. WISPR მზის ზონდში ჩამონტაჟებული ფართოკუთხიანი ფოტოაპარატია, რომელიც ორი კამერითაა აღჭურვილი. მას რადიაციისა და მზის სიმძლავრის ატანა შეუძლია. ამ კამერების მთავარი ამოცანა მზის გვირგვინის, მზის ქარისა და მზესთან დაკავშირებული სხვა მოვლენების გადაღებაა. ბოლო ფრენისას WISPR-მა მზის ყველაზე ახლო გამოსახულებების დაფიქსირება შეძლო.

“პარკერის მზის ზონდმა ჩვენი უახლოესი ვარსკვლავის დინამიკური ატმოსფერო გვაჩვენა. მისი წყალობით კოსმოსურ ამინდთანდაკავშირებული საფრთხეები ჩვენი თვალით დავინახეთ. ეს ახალი მონაცემები კოსმოსური ამინდის პროგნოზირებასა და ასტრონავტთა უსაფრთხოების გაუმჯობესებაში დაგვეხმარება”, — ამბობს ნიკ ფოქსი, NASA-ს სამეცნიერო მისიების ასოცირებული ადმინისტრატორი ვაშინგტონში.

მზის ქარი დამუხტული ნაწილაკების ნაკადია, რომელიც მზიდან განუწყვეტლივ მოედინება. სწორედ მისი დამსახურებით ვხედავთ ულამაზეს პოლარულ ციალს, მაგრამ იგი ამავდროულად ელექტროქსელებსა და თანამგზავრებს აზიანებს ხოლმე. კაცობრიობა კოსმოსურ სივრცეში მუდმივად ვითარდება და დედამიწის ორბიტაც სულ უფრო მეტად ივსება თანამგზავრებით. ამ ტექნიკის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად მნიშვნელოვანია, რომ მზის ქარსა და კორონალური მასის ამოფრქვევებს დავაკვირდეთ, სამომავლოდ კი მათი პროგნოზირება შევძლოთ.

მზის ქარისგან განსხვავებით, კორონალური მასის ამოფრქვევა ეპიზოდური ხასიათისაა. ამ ამოფრქვევებმა შეიძლება დედამიწამდეც მოაღწიოს და მაღალი სიჩქარით მოძრავი ტონობით პლაზმა მოიტანოს ჩვენამდე. ამ პლაზმას დედამიწაზე გეომაგნიტური შტორმების გამოწვევა და თანამგზავრების დაზიანება შეუძლია.

მზის ზონდს სახელი ამერიკელი ჰელიოფიზიკოს იუჯინ პარკერისპატივსაცემად ეწოდა, რომელმაც 1958 წელს ტერმინი “მზის ქარი” შემოიღო. მზის შესახებ მისი თეორიები, რომლებიც იმ დროისთვის დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა, რევოლუციური აღმოჩნდა და ამ სფეროში ჩვენი გაგება სამუდამოდ შეცვალა.

მზის შესასწავლად კოსმოსში მრავალი მისია გაშვებულა, მაგრამ Parker Solar Probe მათ შორის მოწინავედ მიიჩნევა. იგი უახლესი ტექნოლოგიებითაა აღჭურვილი, მისი ერთ-ერთი უმთავრესი მიღწევა კი მაგნიტური ველის რხევის უეცარი შებრუნებების (ინგლისურად switchbacks) ბუნების გამოვლენაა.

მზის ქარი დედამიწის ორბიტასთან თითქმის ყოველთვის ერთნაირია, მაგრამ მზესთან ახლოს სიტუაცია უფრო რთულდება. მზეს უკიდურესად ძლიერი მაგნიტური ველი აქვს; როცა პარკერის ზონდი მზეს მიუახლოვდა, დავინახეთ, რომ ზოგიერთი ველი ზიგზაგისებურად მოძრაობდა. პარკერის ზონდმა გვაჩვენა, რომ ეს მოძრაობები იმაზე გავრცელებულია, ვიდრე გვეგონა.

მზის გვირგვინთან მიახლოებამ აჩვენა, რომ მზის ქარის წარმოქმნაზე ნაწილობრივ ეს ზიგზაგისებური მოძრაობებია პასუხისმგებელი.

“დიდი ხანია ვცდილობთ იმის გარკვევას, თუ როგორ წარმოიქმნება მზის ქარი და როგორ ახერხებს ის მზის უზარმაზარი გრავიტაციული მიზიდულობისგან თავის დაღწევას. ამ ფენომენის შესწავლა მეცნიერებისთვის დიდი გამოწვევაა, მაგრამ პარკერის მზის ზონდის მეშვეობით მათი წარმოშობისა და ევოლუციის შესწავლასთან ახლა ისე ახლოს ვართ, როგორც არასდროს”, — განაცხადა ნურ რავაფიმ, ჯონ ჰოპკინსის გამოყენებითი ფიზიკის ლაბორატორიის მეცნიერმა.

ბოლო ათწლეულებში მზის შესახებ ბევრი ახალი რამ გავიგეთ და სამეცნიერო სამყაროში უამრავი ახალი კითხვა გაჩნდა. NASA იმედოვნებს, რომ Parker Solar Probe ჩვენს ყველაზე საინტერესო კითხვებს პასუხს გასცემს და უამრავ საინტერესო ინფორმაციას მოგვაწვდის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

უცხო პლანეტიდან თანმიმდევრული რადიო სიგნალი დაფიქსირდა, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ იქ, შესაძლოა, საცხოვრებლად ვარგისი გარემო იყოს. კერძოდ, სიგნალი YZ Ceti b-მა გამოაგზავნა, კლდოვანმა პლანეტამ, რომელიც ვარსკვლავის გარშემო დაახლოებით 12 სინათლის წლის მანძილზე ბრუნავს.

სიგნალი იძლევა იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ პლანეტას აქვს საკუთარი მაგნიტური ველი, რაც, როგორც ითვლება, უმნიშვნელოვანესია ცალკეულ სამყაროში სიცოცხლის შესანარჩუნებლად.

დედამიწაზე ჩვენი მაგნიტური ველი გვეხმარება დაცულები ვიყოთ მზისგან გამოფრქვეული მაღალი ენერგიის ნაწილაკებისა და პლაზმისგან. როგორც ასეთი, ნებისმიერ პლანეტაზე სიცოცხლე, სავარაუდოდ, დამოკიდებული იქნება მსგავსი ველის მიერ დაცვაზე.

აქამდე მკვლევარები ცდილობდნენ დაედასტურებინათ, აქვთ თუ არა შორეულ კლდოვან პლანეტებს საკუთარი მაგნიტური ველები და, შესაბამისად, უჭირდათ იმის თქმა, რამდენად სავარაუდოა, რომ პლანეტაზე შესაძლებელია სიცოცხლის არსებობა.

”სხვა მზის სისტემებში პოტენციურად საცხოვრებლად ვარგისი  სამყაროების ძიება ნაწილობრივ დამოკიდებულია იმის განსაზღვრაზე, აქვთ თუ არა კლდოვან, დედამიწის მსგავს ეგზოპლანეტებს  მაგნიტური ველები. ეს კვლევა აჩვენებს არა მხოლოდ იმას, რომ ამ კონკრეტულ კლდოვან ეგზოპლანეტას, სავარაუდოდ, მაგნიტური ველი აქვს, არამედ იძლევა პერსპექტიულ მეთოდს მეტის პოვნისთვის,” – განაცხადა აშშ-ის ეროვნული რადიო ასტრონომიის ობსერვატორიის პროგრამის დირექტორმა, ჯოზეფ პეშემ.

კვლევის შედეგები აღწერილია ნაშრომში : „თანმიმდევრული რადიო იმპულსები ცნობილი M-ჯუჯა ვარსკვლავის მასპინძელი პლანეტა YZ Ceti-დან“, რომელიც სამეცნიერო ჟურნალ Nature Astronomy-ში გამოქვეყნდა.

წყარო :  independent.co.uk

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ასტრონომები განაგრძობენ მარსის შესწავლას და მასზე სიცოცხლის ნიშნების ძიებას. ცოტა ხნის წინ, NASA-ს ზონდმა მარსზე გადაღებული ახალი ფოტოები გამოაგზავნა. მან წითელი პლანეტის ზედაპირზე ტალღისებრი ორნამენტები დააფიქსირა. მსგავსი ორნამენტები დედამიწის ცივ, მთიან რეგიონებში შეიმჩნევა. ეს კი მეცნიერებს მარსის კლიმატის უკეთ შესწავლაში დაეხმარება.

მეცნიერების თქმით, მიღებული ფოტოები იმაზე მიუთითებენ, რომ დიდი ალბათობით, მარსი და დედამიწა მსგავსი პროცესებით იყო ფორმირებული. სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ ეს აღმოჩენა მარსის კლიმატის ისტორიის შესწავლაში მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს.

ახლა მეცნიერები აპირებენ დაადგინონ, როდის გაჩნდა ეს ორნამენტები მარსზე. მათ სურთ გაიგონ როგორი პირობები იყო ან არის წითელ პლანეტაზე.

საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ მარსის რელიეფის ტალღისებური ფორმები ისეთივე გეომეტრიული სქემისაა, როგორიც დედამიწის მთიან რეგიონებში, არქტიკაში და ჩვენი პლანეტის სხვა ცივ რეგიონებში. მეტი ინფორმაციის მოსაგროვებლად კვლევები გაგრძელდება. მიღებული შედეგები კი დედამიწის არსებულ შედეგებთან იქნება შედარებული.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

1972 წელს გაშვებულ თანამგზავრ Kosmos-482-ს მალე ცეცხლოვან აღსასრული დაუდგება.

50 წელიწადი კოსმოსში ყოფნის შემდეგ, საბჭოთა კავშირის მისია Kosmos-482 რამდენიმე დღეში დედამიწის ატმოსფეროში შემოვა.

მისია 1972 წლის 31 მარტს გაუშვეს ბაიკონურის კოსმოდრომიდან რაკეტა Molniya-8K78M-ით და ის პლანეტა ვენერასკენ უნდა წასულიყო.

ატმოსფეროში მისი შემოსვლა სავარაუდოდ 10 მაისს მოხდება, მაგრამ თარიღი კიდევ უფრო დაზუსტდება რამდენიმე დღით ადრე. შემოსვლის კოორდინატები საკმაოდ ფართოა, ჩრდილოეთის 52-გრადუსიანი განედიდან სამხრეთის 52-გრადუსიან განედამდე.

წყარო:

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ასტრონომებმა ახლახან შენიშნეს ასტეროიდი, რომელსაც მეტსახელად „ქალაქის მკვლელი“ უწოდეს. როგორც წესი, ამ ტერმინით მოიხსენიებენ იმ მასშტაბის კოსმოსურ ობიექტებს, რომელთაც შეჯახებისას ყველაფრის განადგურება შეუძლიათ.

ნასამ და სხვა საერთაშორისო ჯგუფებმა დააფიქსირეს, რომ ასტეროიდ 2024 BX1-ს — რომელსაც თავდაპირველად მთვარესთან მიახლოების შანსიც ჰქონდა,  არ აქვს ტიპური ფორმა. პირიქით, ის გაწელილი და არასწორი კონტურების მქონეა, რაც ასტრონომთა შეფასებით, მიანიშნებს, რომ ის შეიძლება ორი ციური სხეულის შეჯახების შედეგად იყოს წარმოქმნილი ან იყოს ე.წ. “ნამსხვრევების გროვა” (rubble pile), რომელიც გრავიტაციით მხოლოდ მოჩვენებითად არის შეკრული.

ამგვარი ასტეროიდების შესწავლა განსაკუთრებულაც რთულია. მათი არასტანდარტული ფორმა მზის შუქს ირეკლავს, რაც ტრადიციული დაკვირვების მეთოდების გამოყენებას ართულებს და მათი ტრაექტორიის განსაზღვრას ართულებს.

მიუხედავად იმისა, რომ ასტეროიდს არც დედამიწაზე და არც მთვარეზე პირდაპირი შეჯახების შანსი არ აქვს,  მეცნიერები აქტიურად აკვირდებიან მის მოძრაობას.  ასტეროიდების კვლევა არა მხოლოდ პოტენციური საფრთხის მინიმიზაციისთვის არის მნიშვნელოვანი, არამედ გვაწვდის ინფორმაციას მზის სისტემის წარმოშობასა და ევოლუციაზე.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”