კვლევები

ბავშვობაში, როცა სამყაროს აქტიურ აღქმას ვიწყებთ, ჩვენამდე დიდძალი ინფორმაცია აღწევს და საჭირო ხდება, რეალური ფაქტი და ტყუილი ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ. იმის გასაგებად, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვთ მცირეწლოვნებს ამგვარი მონაცემების სხვადასხვა წყაროს მიმართ, მეცნიერთა საერთაშორისო გუნდმა კვლევა ჩაატარა.

“მთავარი კითხვაა, როგორ ირჩევენ ბავშვები, ვისგან ისწავლონ, როცა ურთიერთსაპირისპირო მტკიცებების წინაშე დგანან?”, — აცხადებენ სპეციალისტები.

მათ კვლევაში 3-დან 6 წლამდე ასაკის 111-მა ინდივიდმა მიიღო მონაწილეობა. აღმოჩნდა, რომ ისინი რობოტებს უფრო ენდობოდნენ, ვიდრე ადამიანებს. ასევე, მათ მიერ დაშვებული შეცდომების მიმართაც მეტი მიმღებლობა ჰქონდათ.

მეცნიერებმა ბავშვები 2 ჯგუფად დაჰყვეს და თითოეულს აჩვენეს ვიდეოები, რომლებშიც რობოტები და ადამიანები სხვადასხვა ობიექტის სახელს ამბობდნენ. ზოგიერთი ეს ნივთი მათთვის ისედაც ცნობილი იყო, ზოგის სახელი კი არ იცოდნენ. პირველ შემთხვევაში მკვლევრები ადამიანებსა და რობოტებს შეუსაბამო სიტყვას ათქმევინებდნენ, მაგალითად თეფშს “კოვზს” უწოდებენ. ამას მცირეწლოვნების ნდობაზე უნდა ემოქმედა.

როცა რობოტებიცა და ადამიანებიც თანაბრად სანდოებად წარმოაჩინეს, ბავშვებს ობიექტების სახელების გაგება მაინც პირველისგან უფრო სურდათ და მათი ნათქვამისაც მეტად სჯეროდათ. ასევე, როცა ჰკითხეს, ვის აირჩევდნენ საიდუმლოს გასაზიარებლად, სამეგობროდ ან მასწავლებლად, ხშირად ისევ რობოტებს ასახელებდნენ.

საინტერესოა, რომ ისინი შეცდომებზეც სხვადასხვაგვარად რეაგირებდნენ. კერძოდ, როცა სახელი ადამიანს ეშლებოდა, მიიჩნევდნენ რომ ის ამას განზრახ აკეთებდა, მაგრამ რობოტის შემთხვევაში ასე არ ეგონათ.ავტორები ასკვნიან, რომ ბავშვებისთვის რობოტის სანდოობა დამოუკიდებელია იმისგან, აღიქვამენ თუ არა მას სოციალური ურთიერთობისთვის სასურველ პარტნიორად.

აღქმა ასაკის მიხედვითაც განსხვავებოდა. მაგალითად, მოზრდილი ბავშვები ადამიანებს მეტად ენდობოდნენ, ვიდრე შედარებით პატარები, მაგრამ ეს მხოლოდ მაშინ, როცა რობოტი უფრო არასანდოდ იყო წარმოჩენილი. ამის მიუხედავად, საბოლოო ჯამში, კვლევის მონაწილეებს უმეტესწილად მაინც რობოტების სჯეროდათ. მიზეზი მათთვის არ უკითხავთ, ამიტომ უცნობია, რითაა ეს განპირობებული.

ავტორების თქმით, მეტის გასაგებად კვლევა არა ვიდეო ფორმატის გამოყენებით, რამედ ცოცხალი ინტერაქციით უნდა ჩატარდეს. მათი ნაშრომი გამოცემაში Computers in Human Behavior გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

უახლესი კვლევების თანახმად, ისეთი ვაქცინები, როგორებიცაა გრიპის, პნევმოკოკისა და ჰერპესის საწინააღმდეგო ვაქცინები, შესაძლოა არა მხოლოდ ინფექციური დაავადებებისგან გვიცავდეს, არამედ ტვინის ჯანმრთელობაზეც დადებითად მოქმედებდეს. ამის ერთ-ერთი შესაძლო მიზეზი არის ანთების შემცირება — სწორედ ქრონიკულ ანთებას უკავშირებენ მეცნიერები ალცჰაიმერისა და სხვა ტიპის დემენციის განვითარებას.

მაგალითად, 2022 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ წლების განმავლობაში გრიპის ვაქცინაციამ 40%-მდე შეამცირა დემენციის განვითარების რისკი. მსგავსი ეფექტი შეინიშნებოდა პნევმოკოკისა და ჰერპეს ზოსტერის ვაქცინების შემთხვევაშიც. მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ იმუნური სისტემის სტიმულირება ვაქცინაციის გზით შესაძლოა აძლიერებდეს ორგანიზმის უნარს, ეფექტიანად გაუმკლავდეს არა მხოლოდ ინფექციებს, არამედ ანთებით პროცესებს, რომლებიც ტვინს აზიანებს.

ამ აღმოჩენას მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი მნიშვნელობა აქვს. დემენცია მსოფლიოს მასშტაბით იზრდება და ჯანდაცვის სისტემას მნიშვნელოვანი გამოწვევების წინაშე აყენებს. თუკი ვაქცინაცია დემენციის წინაშე პრევენციის საუკეთესო საშუალება აღმოჩნდება, ეს ეფექტიანი, იაფი და მასშტაბური გზა იქნება საზოგადოებრივი ჯანდაცვის გასაუმჯობესებლად.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ მიმართულებით მეტი კვლევაა საჭირო, უკვე არსებული მტკიცებულებები აჩვენებს, რომ ვაქცინაცია შესაძლოა ორი მნიშვნელოვანი დანიშნულება ჰქონდეს: დაგვიცვას ინფექციური დაავადებებისგან და ამავდროულად დაგვეხმაროს ტვინის ფუნქციის შენარჩუნებაში.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ახალი კვლევის თანახმად, ადამიანთა ტვინები წლების განმავლობაში უფრო და უფრო გაიზარდა. ნაშრომის ავტორები ვარაუდობენ, რომ, შესაძლოა, ასაკის მატებისას ამან დემენციის განვითარება შეაფერხოს, თუმცა ამის დაზუსტებით თქმა რთულია. ნაშრომი გამოცემაში JAMA Neurology გამოქვეყნდა.

კვლევის ფარგლებში მეცნიერებმა 1930-იდან 1970-იან წლებამდე დაბადებულ ადამიანთა ტვინების გამოსახულებები შეისწავლეს. მათ მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის (MRI) მონაცემები გამოიყენეს ფრემინგემის გულის კვლევიდან (ჯანმრთელობის ხანგრძლივი კვლევა, რომელიც 1948 წელს დაიწყო). უფრო ზუსტად, მკვლევრებმა 3 226 ადამიანის ტვინის MRI გამოსახულებები გააანალიზეს.

ნაშრომის ავტორებმა შენიშნეს, რომ 1970-იან წლებში დაბადებულ ბავშვებს 15%-ით დიდი ტვინის ზედაპირი ჰქონდათ 1930-იან წლებში დაბადებულებთან შედარებით; მათი ტვინის მოცულობა 1930-იანების ბავშვებისას 6.6%-ით აღემატებოდა.

გარდა გაზრდილი ზედაპირისა და მოცულობისა, შენიშნეს ისიც, რომ ზომაში მეხსიერებასა და დასწავლასთან დაკავშირებული ნაწილებიც გაიზარდა.

მეცნიერებმა კვლევა იმავე ასაკის 1 145 ზრდასრულის შემთხვევაშიც გაიმეორეს, რომლებიც 1940-იან და 1950-იან წლებში იყვნენ დაბადებულები.

საერთო ჯამში, ნაშრომის ავტორები ამბობენ, რომ ახალ თაობებს უფრო დიდი მოცულობის ტვინები აქვთ, ანუ ტვინის მოცულობა ათწლეულების განმავლობაში სტაბილურად იზრდება. დიდია როგორც მთლიანი ტვინის მოცულობა, ასევე კონკრეტული რეგიონებისაც. ეს ეფექტი ინდივიდების დონეზე შეიძლება უმნიშვნელო იყოს, თუმცა, მეცნიერების ვარაუდით, პოპულაციის მასშტაბით იგი მნიშვნელოვანი იქნება.

რას შეიძლება ნიშნავდეს ტვინის მოცულობის გაზრდა?
ვერ ვიტყვით, რომ ტვინის მოცულობის ზრდა უფრო და უფრო გვაჭკვიანებს. მიუხედავად ამისა, მეცნიერთა ვარაუდით, ტვინის დიდი ზომა მის ჯანმრთელობასთან შეიძლება იყოს დაკავშირებული და ამ მხრივ აღმოჩნდეს სასარგებლო.

ცნობილია, რომ ალცჰაიმერის მქონე პაციენტთა საერთო რიცხვი გაიზარდა, რადგან მეტი ხალხი ბერდება. მიუხედავად ამისა, ათწლეულების განმავლობაში ახალი შემთხვევების რიცხვი კლებულობს. ეს მიგნება 2016 წელს გამოქვეყნებულ ნაშრომს ეყრდნობა, რომლის ფარგლებშიც ფრემინგემის გულის კვლევის მონაცემებიც გააანალიზეს.

“ტვინის უფრო დიდი სტრუქტურები, თუნდაც, როგორებიც კვლევის ფარგლებში ვიხილეთ, შესაძლოა, ტვინის გაუმჯობესებულ განვითარებასა და ჯანმრთელობაზე მეტყველებდეს”, — განაცხადაჩარლზ დეკარლიმ, ნევროლოგიის პროფესორმა და კვლევის მთავარმა ავტორმა — “ტვინის უფრო დიდი სტრუქტურა ტვინის უფრო დიდ რეზერვად გვევლინება და, შესაძლოა, ასაკის მატებასთან დაკავშირებული დაავადებების, თუნდაც ალცჰაიმერისა და სხვა დემენციების, გავლენა გაანეიტრალოს”.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

უახლესი კვლევა გვიჩვენებს, რომ ხმოვან ტალღებს შეუძლიათ საბოლოოდ გახსნან გზა ოკეანის ტალღების ენერგიის ათვისებისკენ. ენერგიის წყაროს დიდი ხანია განიხილავენ, როგორც სუფთა და განახლებად რესურსს, თუმცა მისი ეფექტიანი ათვისება ტექნოლოგიური და ფიზიკური შეზღუდვების გამო რთულია.

კარდიფის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა აჩვენეს, რომ ფენომენმა, რომელსაც ტრიადის რეზონანსი (triad resonance) ეწოდება, შეიძლება გამოიყენოს იქნას ხმოვანი ტალღები იმისთვის, რომ გაზარდოს ზღვის ზედაპირული ტალღების სიმაღლე. ეს პროცესი გულისხმობს სამი ტალღის ურთიერთქმედებას — აქედან ორი შეიძლება იყოს აკუსტიკური ტალღა — რაც იწვევს ენერგიის გადატანას და ზედაპირული ტალღის გამაძლიერებელ ეფექტს. ლაბორატორიულ პირობებში მეცნიერებმა შეძლეს ტალღების სიმაღლის 30%-ით გაზრდა ხმოვანი ტალღების გამოყენებით.

ამ გაზრდილმა ტალღებმა შეიძლება მნიშვნელოვნად გააუმჯობესოს ტალღური ენერგიის ეფექტიანობა — მოწყობილობებისა, რომლებიც ტალღის მექანიკურ ენერგიას გარდაქმნიან ელექტროენერგიად.

მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ მიუხედავად ამ კვლევის პერსპექტიულობისა, საჭიროა ტექნოლოგიის განვითარება და ბუნებრივ გარემოში გამოცდა მანამ, სანამ ის ფართო გამოყენებისთვის მზად იქნება.  ეს მეთოდი შეიძლება გახდეს ტალღური ენერგიის სისტემების უფრო ეფექტური ფორმა, რაც სანაპირო ქვეყნებს განახლებადი ენერგიის წარმოებასა და ნახშირბადზე დამოკიდებულების შემცირებაში დაეხმარება.

ამ ტექნოლოგიის პოტენციალი განსაკუთრებით ისეთი ქვეყნებისთვისაა საინტერესო, როგორიცაა: დიდი ბრიტანეთი ან შავი ზღვის რეგიონის სახელმწიფოები. კლიმატური ცვლილებების ფონზე, ხმოვანი ტალღების მეშვეობით ტალღური ენერგიის ათვისება შეიძლება იქცეს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ნაბიჯად განახლებადი ენერგიის სფეროში.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”