კვლევები

ნიუ იორკის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა კვლევა ჩაატარეს და ფიქრობენ, რომ დაადგინეს, საიდან ჩნდება სმენითი ჰალუცინაციები. საუბარია ხმებზე, რომლებიც შიზოფრენიისა და სხვა ფსიქიკური დაავადებების მქონე ადამიანებს ჩაესმით.

მკვლევრებმა ელექტროენცეფალოგრამა გამოიყენეს და ტვინის აქტივობას დააკვირდნენ. დადგინდა, რომ სმენითი ჰალუცინაციების “გაგონების” მექანიზმი რადიკალურად არ განსხვავდება იმისგან, თუ როგორ გვესმის გარემოდან შემომავალი ხმები.

დიდი ხანია მიჩნეულია, რომ შიზოფრენიისა და სხვა დაავადებების მქონე ადამიანებს ობიექტურად არარსებული ხმები იმიტომ ესმით, რომ მათ ტვინს ფიქრებისა და გარედან წამოსული ხმების გამიჯვნა უჭირს; შედეგად ადამიანი ისე აღიქვამს, თითქოს გარემოში ვიღაც ელაპარაკება.

სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანების ტვინი ამ ხმებსაც ისევე ამუშავებს, როგორც სხვა ნებისმიერ ხმას. იმის გასაგებად, თუ რით განსხვავდება სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ტვინი ჩვეულებრივისგან, შანხაის ტვინის და კოგნიტიური მეცნიერების ინსტიტუტის (ნიუ იორკის უნივერსიტეტი) მეცნიერებმა კვლევა ჩაატარეს. მათ შიზოფრენიის მქონე პაციენტებს ელექტროენცეფალოგრამის (EEG) მონიტორები დაამაგრეს. კვლევის 20 მონაწილეს სმენითი ჰალუცინაციები ჰქონდა, ხოლო 20-ს — არა.

მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანების ტვინები “დასკვნითი განმუხტვის” სიგნალს ვერ წარმოქმნიდა. ეს სიგნალი შინაგან მონოლოგებს ახშობს და სხეულს ამზადებს, რომ ჩვენი პირიდან მომავალი ხმები გაიგონოს.

კვლევის მონაწილეებს სთხოვდნენ, რომ რაიმე მარცვალი წარმოეთქვათ. როცა ცდისპირები ამისთვის ემზადებოდნენ, ჰალუცინაციების მქონე ჯგუფი შინაგან მონოლოგებს წყვეტდა სალაპარაკოდ; ამასთანავე, იგი ზედმეტად აქტიურად რეაგირებდა “ეფერენტულ ასლზე” — ტვინის სიგნალზე, რომელიც ვოკალიზაციასთან დაკავშირებულ მოტორულ ფუნქციებს ინსტრუქციებს აძლევს.

გამოდის, სმენითი ჰალუცინაციები ტვინის იმ ნაწილს ააქტიურებს, რომელიც ხმებს ამუშავებს, ამავდროულად კი საუბართან დაკავშირებულ ზოგიერთ მოტორულ ფუნქციას აფერხებს. შედეგად სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანები საკუთარ აზრებს ხარვეზიანად ამუშავებენ, საბოლოოდ კი ტვინი ამ აზრებს გარედან შემომავალ ხმებად აღიქვამს.

“სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანებს შეუძლიათ, ხმები გარეგანი გამღიზიანებლის გარეშე “გაიგონონ”. ტვინში მოტორულ და სმენით სისტემებს შორის ფუნქციური კავშირების დარღვევაა პასუხისმგებელი იმაზე, რომ წარმოსახვისა და რეალობის გამიჯვნის უნარი იკარგება”, — განმარტავენ მკვლევრები მოხსენებაში.

ავტორები ფიქრობენ, რომ, შესაძლოა, ეს მიგნება შიზოფრენიის უკეთესი სამკურნალო მეთოდების შემუშავებაში დაგვეხმაროს. როგორც წესი, ამ დაავადებას მედიკამენტური მკურნალობითა და ზოგჯერ ფსიქოთერაპიითაც მართავენ. ამის მიუხედავად, სიმპტომების ბოლომდე მოხსნა ნაკლებად ხერხდება, ზოგიერთ წამალს კი უსიამოვნო გვერდითი მოვლენები ახასიათებს.

ნაშრომი, რომელშიც მკვლევრები თავიანთ მიგნებებზე საუბრობენ, ჟურნალში PLOS Biology გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ნახშირბადის ციკლი ჩვენს პლანეტაზე მიმდინარე უმნიშვნელოვანესი პროცესია, რომელიც მსოფლიო კლიმატთან მჭიდრო კავშირშია. ატმოსფეროში დაგროვებული დიდი ოდენობით ნახშირორჟანგის მოსაშორებლად აუცილებელია, ის ოკეანეებმა, ნიადაგმა და ტყეებმა საკმარისად შთანთქას.

ახალი არარეფერირებული კვლევის თანახმად, ხმელეთმა და მცენარეებმა გასულ წელს ნახშირორჟანგი თითქმის არ შთაინთქა, ანუ წინა წლებთან შედარებით CO₂ ძალიან მცირე რაოდენობით გადაამუშავა. ეს საინტერესოა, რადგან 2023 წელი რეკორდულად ცხელი იყო.

მნიშვნელოვანია, რომ მსგავსი ტენდენცია ოკეანეებშიც ფიქსირდება. ამას შარშანდელი კვლევა ადასტურებს, რომელიც ზოოპლანქტონებზე ჩატარდა. დადგინდა, რომ ოკეანის მყინვარების სწრაფი დნობა, სავარაუდოდ, ნახშირორჟანგის შთანთქმას აძნელებს. ამის პარალელურად გარემოში სათბურის აირების ემისია არა და არ მცირდება, ბუნება კი მათ მოსაშორებლად ჩვენი ერთადერთი იმედია.

“პლანეტა, რომელიც სტრესის ქვეშაა, ჩუმად გვეხმარებოდა და ბიომრავალფეროვნების მეშვეობით შესაძლებლობას გვაძლევდა, პრობლემისთვის დროებით ყურადღება არ მიგვექცია.

შედეგად, კომფორტის ზონაში გადავინაცვლეთ და კრიზისს სათანადოდ ვერ აღვიქვამთ”, — ამბობს პოტსდამის კლიმატის გავლენის კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორი, იოჰან როკსტრომი.

მეცნიერები აცხადებენ, რომ კომპიუტერული მოდელების მიხედვით, მომავალში კლიმატის ცვლილების გამო ხმელეთისა და ოკეანეების მიერ სულ უფრო ნაკლები ნახშირორჟანგი შთაინთქმება.

სიმულაციების უმეტესობის თანახმად, ეს ცვლილება ნელა მოხდება, მომდევნო 100 წლის განმავლობაში. ამის მიუხედავად, სავალალო შედეგებს უკვე ვხედავთ, რადგან უარესდება ისეთი ფაქტორები, როგორიც ტყის ხანძრები და გაუტყეურებაა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

უკვე 12 000 წელია, კატები ჩვენ გვერდით ცხოვრობენ და, როგორც ჩანს, ამ დროის განმავლობაში ადამიანთა კომუნიკაციას ალღოც აუღეს. ახალი კვლევის თანახმად, შესაძლოა, ისინი კონკრეტული ობიექტების შესაბამის სიტყვებთან ასოციაციებს ბავშვებზე სწრაფად იმახსოვრებენ. ასევე, ამისთვის ჯილდოზე დაფუძნებული სპეციალური გაწვრთნა არ სჭირდებათ.

ამ უნარის გამოსაკვლევად იაპონელმა მეცნიერებმა 32 ზრდასრულ კატაზე ჩაატარეს ექსპერიმენტი, რომელიც მანამდე მეტყველების განვითარების შესასწავლად 14 თვის ბავშვებზე იყო გამოცდილი. ცხოველებს ლეპტოპში ხანმოკლე ანიმაციურ ვიდეოებს აჩვენებდნენ, პარალელურად კი მათი პატრონების აუდიო ჩანაწერი ესმოდათ, რომელშიც გამოგონილ სიტყვებს ამბობდნენ.

პირველ ვიდეოში მარტორქის მსგავსი არსება ჩანდა, რომელიც იზრდებოდა და პატარავდებოდა, გამოგონილი სიტყვა კი “კენარუ” იყო. მეორეში ცვალებადი ზომის მქონე წითელი მზე იყო წარმოდგენილი, რომლის შესაბამის სიტყვადაც “პარუმბო” შეარჩიეს. ბავშვებში 20-წამიანი ვიდეო/აუდიო გამოიყენეს, ამ ცდაში კი 2-2 ექსპერიმენტის 9-წამიანი ვიდეოები აღმოჩნდა საკმარისი იმისთვის, რომ კატების უმრავლესობას ასოციაციები დაემახსოვრებინა.

ამის შემდეგ კატები მცირე ხნით შეასვენეს და მომდევნო ეტაპზე ვიდეო-აუდიო კიდევ 4-ჯერ აყურებინეს/მოასმენინეს. ამჯერად მათ ნახევარში სიტყვები “არასწორი” იყო. ცხოველებს ეს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ და დაიბნენ, რაც იმით გამოიხატა, რომ ეკრანს საშუალოდ 33%-ით მეტხანს უყურებდნენ. ზოგი მათგანის გუგები ამ შეუსაბამობის გამო გაფართოვდა კიდეც.

“ეს ადასტურებს, რომ კატებს გამოსახულებისა და სიტყვის ასოციაციების სწრაფად დამახსოვრება შეუძლიათ. ისინი ჩვენს ყოველდღიურ საუბარს აკვირდებიან და იმაზე მეტად ცდილობენ გაიგონ, რას ვამბობთ, ვიდრე წარმოგვიდგენია”, — აცხადებენ მეცნიერები.

აღსანიშნავია, რომ კატებსა და ბავშვებში ჩატარებული ექსპერიმენტები 100%-ით იდენტური არ ყოფილა, ამიტომ რამდენად მართებულია შედეგების შედარება, საკამათოა. პატარებს მხოლოდ ერთმარცვლიან სიტყვებს ასმენინებდნენ, თანაც უცნობი ადამიანის მიერ სხვადასხვა ინტონაციით ნათქვამს. ოთხფეხა მეგობრებს სამმარცვლიანი სიტყვების დამახსოვრება მოუწიათ, რომელთაც მათივე პატრონი ერთი ინტონაციით ამბობდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

მეცნიერთა ჯგუფი ამტკიცებს, რომ იპოვეს საკუთარი თეორიის მტკიცებულებები იმის შესახებ, რომ კომპლექსური სიცოცხლე დედამიწაზე იმაზე 1,5 მილიარდი წლით ადრე აღმოცენდა, ვიდრე აქამდე გვეგონა. ამის შესახებ BBC წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, გაბონში მომუშავე სპეციალისტებმა ეს მტკიცებულებები ნამარხი ნეშტების სახით ქვებში აღმოაჩინეს, რამაც დაარწმუნა, რომ ცხოველთა ბინადრობისთვის შესაფერისი პირობები პლანეტაზე უკვე 2,1 მილიარდი წლის წინ არსებობდა. მათივე განცხადებით, იმ დროს ბინადარი ორგანიზმები ზღვის კონკრეტულ მონაკვეთში ცხოვრობდნენ და დროთა განმავლობაში გადაშენდნენ.

თუმცა მათ მოსაზრებას მეცნიერებათა უმეტესობა არ ეთანხმება. სპეციალისტების უმრავლესობას სჯერა, რომ სიცოცხლე დედამიწაზე დაახლოებით 635 მილიონი წლის წინ აღმოცენდა. ამასთან, მეცნიერები ვერც იმაზე თანხმდებიან, არის თუ არა გაბონში ნაპოვნი ფორმაციები ნამარხი ნაშთები.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მსოფლიოს მასშტაბით ბავშვების მხედველობა სტაბილურად უარესდება და ყოველი სამი ბავშვიდან ერთს ახლომხედველობა აქვს – ინფორმაციას BBC ჩინელი მეცნიერების კვლევაზე დაყრდნობით ავრცელებს, რომელიც ჟურნალში British Journal of Ophthalmology გამოქვეყნდა.

კვლევის ავტორებმა 6 კონტინენტზე, 50 ქვეყანაში 5 მილიონზე მეტი ბავშვის მონაცემები შეისწავლეს და დაადგინეს, რომ 2050 წლისთვის ახლომხედველობა, იგივე მიოპია მოზარდების ნახევარზე მეტს შეეხება.

დღეს ახლომხედველობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აზიაში ფიქსირდება. იაპონიაში შორს მდებარე ობიექტების დანახვა ბავშვების 85%-ს უჭირს, სამხრეთ კორეაში 73%-ს, ჩინეთსა და რუსეთში კი 40%-ს. ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი კი პარაგვაისა და უგანდაში ფიქსირდება – მხოლოდ 1%.

მეცნიერების დაკვირვებით, სიტუაცია კორონავირუსის გამო დაწესებული ლოკდაუნების დროს გაუარესდა, როდესაც მილიონობით ბავშვს დროის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში სახლში მოუწია დარჩენა.

სპეციალისტები დაავადების გამომწვევ მიზეზებსაც განმარტავენ. დიდ წილად ის გენეტიკურ ფაქტორებზეა დამოკიდებული, თუმცა არანაკლებ როლს ის გარემოც თამაშობს, რომელშიც ბავშვი იზრდება. მაგალითად, აზიაში, ბავშვები სწავლას ადრეული ასაკიდან იწყებენ. შესაბამისად, ისინი მეტ დროს ატარებენ წიგნებზე და ეკრანებზე ფოკუსირებაში, რაც თვალის კუნთის დაძაბულობას იწვევს. აფრიკაში კი ბავშვები სწავლას 7-8 წლის ასაკში იწყებენ და იქ, აზიასთან შედარებით, მიოპიის შემთხვევები შვიდჯერ ნაკლებია.

ბრიტანელი ექიმები ამბობენ, რომ ახლომხედველობის განვითარების შანსების შესამცირებლად, ბავშვებმა 7-9 წლის ასაკში დღეში სულ მცირე 2 საათი უნდა გაატარონ გარეთ, მშობლებმა კი ამ პერიოდში მათი მხედველობა წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა შეამოწმონ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ადამიანის ორგანიზმში აღმოაჩინეს 3 600-ზე მეტი ქიმიკატი, რომლებიც კონტაქტში შედის საკვების შეფუთვაში, ჭურჭელში ან სხვა ნივთებში. ამის შესახებ ნათქვამია ახალ კვლევაში.

მკვლევრების თქმით, ქიმიკატები ადამიანის სისხლში, თმასა და დედის რძეში აღმოაჩინეს. ეს სია მოიცავს უაღრესად ტოქსიკურ ნაერთებს, რომელთა უმეტესობა დაკავშირებულია კიბოსთან, ჰორმონალურ დისბალანსთან და ჯანმრთელობის სხვა პრობლემებთან.

საერთო ჯამში, კვლევამ გამოავლინა დაახლოებით 14 ათასი ქიმიკატი, რომელიც შეიძლება შედიოდეს პროდუქტებთან, ამიტომ მისი შედეგები არ ნიშნავს იმას, რომ ქიმიკატების ორგანიზმში შეღწევაზე პასუხისმგებლობა მხოლოდ საკვების შეფუთვას ეკისრება.

ყველაზე ცუდ ნივთიერებებს შორის იყო პლასტმასი, რომელიც დიდწილად დაურეგულირებელია და შეიძლება შეიცავდეს ათასობით ქიმიურ ნივთიერებას. სილიკონი და ლითონის ქილების საფარი ასევე შეიძლება შეიცავდეს ტოქსიკურ ნაერთებს. გარდა ამისა, მკვლევარმა განმარტა, რომ ბევრი ქაღალდისა და მუყაოს პროდუქტი დამუშავებულია PFAS-ით და შესაძლოა შეიცავდეს პლასტმასის ფენას.

თუმცა, მომხმარებელს შეუძლია დაიცვას თავი ქიმიკატებისგან და იყიდოს შუშის პროდუქცია, რომელშიც ეს ნივთიერებების შედარებით ნაკლებია.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ძაღლის ყოლა ხანდაზმულებისთვის დემენციის რისკებს 40%-ით ამცირებს. როგორც ბოლოდროინდელი კვლევა ცხადყოფს, გარდა იმისა, რომ ძაღლი ადამიანის საუკეთესო მეგობრადაა აღიარებული, მასთან ურთიერთობას ტვინსა და ზოგად ჯანმრთელობაზე პირდაპირი სარგებელი მოაქვს.

იაპონიის კვლევითი ინსტიტუტის მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ოთხფეხა მეგობარი განსაკუთრებით დიდ გავლენას 65 წელს ზემოთ ადამიანებზე ახდენს. პირველ რიგში, ძაღლის ყოლა სახლიდან რეგულარულად გასვლის სიხშირეს ზრდის, რაც ხშირად ხანდაზმულების სოციალიზაციისა და ცხოვრების აქტიური წესის წინაპირობა ხდება. ეს არაპირდაპირი გარემოებები, როგორც მეცნიერები ამბობენ, საბოლოოდ, დიდწილად განაპირობებს ტვინის აქტივობისა და დემენციის განვითარების რისკების ალბათობას.

ცნობისთვის, დემენციის წამყვან მიზეზად ალცჰაიმერი მიიჩნევა. ყველაზე გავრცელებული სიმპტომებია მეხსიერების დაკარგვა, აზროვნების უნარის დაქვეითება, პრობლემების გადაჭრის უუნარობა, მეტყველების დარღვევა. ალცჰაიმერი უმეტესად 65 წლის ზემოთ ასაკის ადამიანებში გვხვდება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”