კვლევები

 ახალი კვლევის თანახმად, დახურულ სივრცეში ყოველდღიურად მიკროპლასტმასების 70 ათასზე მეტ ნაწილაკს შევისუნთქავთ – იმაზე ბევრად მეტს, ვიდრე აქამდე მიიჩნეოდა. მეტიც, ამ ნაწილაკების უმრავლესობა საკმარისად პატარაა, რომ ჩვენი ფილტვების ღრმა ქსოვილებში შეაღწიოს, ამის რისკები კი ბუნდოვანია.

პლასტმასით დაბინძურება ერთ-ერთი უდიდესი ეკოლოგიური პრობლემაა. მისი მიკროსკოპული ზომის ნაწილაკები, მიკროპლასტმასები, უკვე ყველგანაა: წყალში, ტვინში, პლაცენტასა და სათესლე ქსოვილებშიც კი. მიკროპლასტმასები სხეულში არამხოლოდ საკვებიდან, არამედ ჰაერიდანაც კი ხვდება შესუნთქვის გზით.

ტულუზის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა ახლახან კვლევა ჩაატარეს და დაითვალეს, რა რაოდენობის პლასტმასას შეიძლება შევისუნთქავდეთ ყოველდღიურად. მკვლევრებმა საკუთარი ბინებიდან და მანქანებიდან 16 ნიმუში აიღეს. მიკროპლასტმასების კონცენტრაციის შესაფასებლად სინჯები სპეციალური ტექნიკით, რამანის სპექტროსკოპიით, შეისწავლეს.

ბინის ჰაერის ნიმუშებში მიკროპლასტმასების საშუალო კონცენტრაცია ცალკეულ კუბურ მეტრზე 528 ნაწილაკი აღმოჩნდა; მანქანებებში თითო კუბურ მეტრზე ეს რაოდენობა 2 238 ნაწილაკი იყო. ამ მიკროპლასტმასების 94% სიგანეში 10 მიკრომეტრზე პატარა აღმოჩნდა — საკმარისად პატარა იმისთვის, რომ ჩასუნთქვისას ფილტვის ქსოვილებში ღრმად შეაღწიოს.

ამ და სხვა კვლევის საფუძველზე მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ამ გარემოებიდან ზრდასრულები დღეში მიკროპლასტმასის დაახლოებით 71 ათას ნაწილაკს შევისუნთქავთ. აქედან 68 ათასი 10 მიკრომეტრზე პატარა ზომისაა.

“ჩვენ მიერ აღმოჩენილი კონცენტრაცია იმაზე 100-ჯერ მაღალია, ვიდრე აქამდე იყო პროგნოზირებული გარკვეული ფაქტების საფუძველზე იყო”, — წერენ ნაშრომის ავტორები — “ადამიანები დროის 90%-ს დახურულ შენონებში ატარებენ, იქნება ეს სახლი, სამსახური, მაღაზია თუ ტრანსპორტი. მთელი ამ დროის განმავლობაში ისინი მიკროპლასტმასებს ისე შეისუნთქავენ, რომ ამას ვერც კი იაზრებენ”.

ჯერჯერობით ბუნდოვანია, როგორ მოქმედებს მიკროპლასტმასები ჯანმრთელობაზე სხეულში მოხვედრისას — მეცნიერთა საფუძვლიანი ეჭვით, დადებითად ნამდვილად არა. ახალი კვლევები აჩვენებს, რომ ეს ნაწილაკები შეიძლება კონკრეტული ტიპის სიმსივნეების, რეპროდუქციული პრობლემების, ინსულტისა და სხვა დარღვევებისრისკებს ზრდიდეს.

ჯანმრთელობაზე მიკროპლასტმასების გავლენის შესასწავლად დამატებითი კვლევებია საჭირო. მნიშვნელოვანია იმის გარკვევაც, თუ როგორ უნდა შევამციროთ გარემოში ამ ნაწილაკების რაოდენობა. ამასთანავე, კვლევა საფრანგეთში ჩატარდა, ამ შედეგებს კი საქართველოზე ვერ განვაზოგადებთ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

მკვლევრებმა მკაფიო მტკიცებულებას მიაგნეს, რომ ადამიანის ტვინს ახალი ნეირონების წარმოქმნა ზრდასრულობისასაც შეუძლია. ამ პროცესს ნეიროგენეზი ეწოდება და ჰიპოკამპუსში მიმდინარეობს. ეს ის ნაწილია, რომელიც სწავლაზე, მახსოვრობასა და ემოციებზეა პასუხისმგებელი.

“მოკლედ რომ ვთქვათ, ჩვენი კვლევა ხანგრძლივ დისკუსიას საბოლოოდ ასრულებს. ახლა უკვე ვიცით, რომ ზრდასრულის ტვინს ახალი ნეირონების წარმოქმნა შეუძლია”, — ამბობს კვლევის თანაავტორი, მართა პატერლინი.

სხვა სპეციალისტებიც თანხმდებიან, რომ ეს კვლევა ზრდასრულ ასაკში ნეიროგენეზის არსებობას ამტკიცებს. ბერკის ნევროლოგიური ინსტიტუტის დირექტორმა რაჯივ რატანმა განაცხადა, რომ ერთი კვლევა შესაძლოა, საკმარისი არ იყოს. მიუხედავად ამისა, ეს შედეგები აჩვენებს, რომ ზრდასრული ადამიანის ტვინში ახალი ნეირონების წინამორბედი ღეროვანი უჯრედები არსებობს და მრავლდება.

“ეს აღმოჩენა კლინიკურ ნეირომეცნიერებას ახალ გზებს უხსნის”, — დაამატა მან.

1960-იანი წლებიდან მეცნიერებმა იცოდნენ, რომ თაგვებში, ვირთხებსა და პრიმატების ზოგ სახეობაში ტვინის ახალი უჯრედები მთელი ცხოვრების განმავლობაში წარმოიქმნება. ზრდასრული ადამიანებისგან ხარისხიანი ნიმუშების მიღება დიდი სირთულეა.

“ადამიანური ქსოვილი ოპერაციებიდან ან ავტოფსიიდან გვაქვს. მისი დამუშავების პირობები ხშირად ახალი უჯრედების აღმოჩენას ართულებს. ახალი ტექნოლოგიების წყალობით ეს პრობლემაც მოგვარდა”, — ამბობს პატერლინი.

მკვლევრებმა 24 ადამიანისგან ჰიპოკამპუსის 400 000-ზე მეტი უჯრედის ბირთვი შეისწავლეს. დამატებით 10 ტვინს სხვადასხვა მეთოდით ანალიზი ჩაუტარეს. ორგანოები 0-დან 78 წლამდე ადამიანების იყო.

გამოსახულების ორ უახლეს მეთოდზე დაყრდნობით, მათ შეძლეს, დაედგინათ, ახალი უჯრედები სად იყო. მათ გამრავლებისთვის საჭირო უჯრედები ზრდასრულთა ტვინშიც აღმოაჩინეს. ისინი ზუსტად იმ ადგილებში იყო, სადაც ცხოველებზე ჩატარებულ კვლევებში ღეროვანი უჯრედები იპოვეს.

“ეს უჯრედები მხოლოდ ჩვილებსა და ბავშვებში კი არ ვიპოვეთ, ისინი მოზარდებსა და ზრდასრულებშიც დაფიქსირდა”, — ამბობს მეცნიერი — “მათ შორის ღეროვანი უჯრედები ვნახეთ, რომლებსაც თვითგანახლება და სხვა ნერვული უჯრედების წარმოქმნა შეუძლია”.

მკვლევრებმა ფლუორესცენცილი ნიშნები გამოიყენეს, რომ მიმდინარე უჯრედების გაყოფა დაენახათ. შემდეგ მათ მანქანური სწავლების ალგორითმი შეიმუშავეს, რომელმაც განსაზღვრა, რომლები გარდაიქმნებოდა ნეიროგენეზურ ღეროვან უჯრედებად.

ბავშვების ტვინებში მეტი ახალი უჯრედი წარმოიქმნებოდა, ვიდრე მოზარდებსა და ზრდასრულებში. ეს მოსალოდნელიც იყო. ზრდასრულებში ჩატარებული ანალიზით, ერთ-ერთმა ტექნიკამ 14 ტვინიდან 9-ში ახალი უჯრედები აჩვენა, ხოლო მეორემ — 10-დან ყველა შემთხვევაში.

“შემდგომი კვლევებით დავადგენთ, იყო თუ არა ზრდასრულების ტვინში ნეიროგენეზი რაიმე ნევროლოგიური მდგომარეობით გამოწვეული”, — აღნიშნა ექიმმა ტეილორ კიმბერლიმ, რომელიც მასაჩუსეტსის საავადმყოფოს ხელმძღვანელია — “ახლა, როცა ამ უჯრედების იდენტიფიცირება შეგვიძლია, მათზე დაკვირვებასაც მოვახერხებთ. შემდეგ შევისწავლით, მათი არსებობა სხვადასხვა დაავადებაზე როგორ მოქმედებს. სამკურნალო მეთოდები ჯერ არ გვაქვს. მიუხედავად ამისა, ის ფაქტი, რომ ზრდასრულ ტვინს შეუძლია, ახალი ნეირონების წარმოქმნა, ჩვენს წარმოდგენას სწავლაზე, დაზიანებებისგან აღდგენასა და ნეიროპლასტიურობის პოტენციალზე მთლიანად ცვლის”.

კვლევა გამოცემაში Science გამოქვეყნდა, რომლის თარგმანი on.ge-მ მოამზადა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

უახლესმა კვლევამ დაადგინა, რომ ცივ წყალში ჩაძირვა ვარჯიშის შემდეგ — ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკა კუნთის აღსადგენად — შესაძლოა ამცირებდეს კუნთების ზრდისა და გაძლიერების პოტენციალს.

მეცნიერებმა 25 ახალგაზრდა მამაკაცი ორ ჯგუფად დაყვეს. ორივე ჯგუფმა 7 კვირის განმავლობაში შეასრულა ფეხის ვარჯიშები, თუმცა ერთმა ჯგუფმა ვარჯიშის შემდეგ ცივი წყლის აბაზანა გამოსცადა, ეორე ჯგუფი კი, კუნთების აღდგენას ნორმალურ პირობებში ცდილობდა.

შედეგებმა აჩვენა, რომ ცივი წყლის აბაზანის მონაწილეებს კუნთის მასა და ძალა ნაკლებად გაეზარდათ. ბიოფსიური ანალიზი მიუთითებდა, რომ მათ ორგანიზმში კუნთების ზრდის მაჩვენებელი დაბალი იყო.

კვლევის ავტორები ვარაუდობენ, რომ ცივი წყალი ანელებს სისხლის მიმოქცევას და, შესაბამისად, კუნთის უჯრედებში საკვები ნივთიერებებისა და ზრდის სიგნალების მიწოდებას, რაც განვითარების პროცესს აფერხებს. 

მიუხედავად იმისა, რომ ცივი წყლის აბაზანები შეიძლება დაეხმაროს ანთების შემცირებას და დროებით ტკივილის შემსუბუქებას, ამ კვლევის მიხედვით, ის შეიძლება პრობლემური იყოს მათთვის, ვინც კუნთის მაქსიმალურ განვითარებას ისახავს მიზნად.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”